13 Eylül 1932 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

13 Eylul 1932 •üCttmhurlyet' İki yıldızın muvaffakiyeti Alman san'atkârı Renate Müller ve Fransız artisti Gaby Morlay son filimlerile büyük takdirlere mazhar oldular Reşit Galip B. in mühim Karaköse'de dikilen abi bir mu addimesi de merasimle açıldı Halkevinin nesredeceği büyük Türk lugati hazırlanmağa başlandı [Halkevi büyük bir Türk lugati haztrlamaktadır. Bu eaerin neşre dilmek üzere tertibine başlanmtş ve Aydın meb'usu Doktor Reşit Galip Bey kitabm makaddimesine bir makale yazmıştır. öz dilimizin tasfiyesi yolunda yapdan ve yapılacak inkdâbm kıymetli mahiyetini teşrih eden btt mukaddime şudar:'} Ağrı şehıtleri Için abide Türk dili derleyiciierine... Çok kere Türk dili, umumî Türk tarihinin devir devir şahitliğine göre istilâ ve fütuhat siyasetlerinin yürüyüşünde feda edilmekten çekinilmiyen millî varlıklardan biri olmustur. Çok nüfuslu yabancı sahaları, sayıca az fakat umumî kültür ve ferdî kıyAğn şehitleri dbidesi kuşat resminden evvec met ve meziyetlerce yüksek ordulan veya göç alaylarile ele geçirerek Karaköse eylul (Hususî) Kara yurtlanan Türk'ler, yerli halk küt köse'de Ağrı şehitleri için yapılan tayyaleleri üzerinde hükümlerini çabuk re abidesinin küşat resmi 30 ağustos kurabilmek, onları kendilerine çabuk zafer bayramında binlerce Kalk muva Dr. Reşit Galip Bey cehesinde icra olunmustur. Me»asime ür alıştırmak ve ısındırmak için kendi «Beşeriyetin tarihî devrinin tarihdillerinden fedakârlık etmekte . o zatayyaremiz de istirak etmistir. Abideye ten evvelki devre nisbetle ne kadar mana göre mahzur düşünmemiş mektepliler, tayyareciler ve süvari alayı kısa olduğu malumdur. Jeneolojik lerdir. tarafından çelenkler kon'^mustur. Kütasnif, beşeriyetin, son binlerine ak Onlara lâzım olan zengin ve ya şat resmini kumandan Izzettin Pasa tarihî hâdUeierden doğma bazı lisan ğışh su boyları, güzel bir vatan kuryapmısbr. gruplarrmeydana çıkardı. Çok daha mağa elverişli toprak ve kurma işinAbide, teoesi üstü kavalık'ira saolaevvelki binlerde insanm, cemiyet hade çalıştırılacak milyonlarca isçi idi. nan bir tayvare"Wasvir etnvktedir Kayatında ve san'at ve fikir mkişafında Esas gaye, zorlayıcı ideal bu olunca ide üzerinde görülen üç müsefles Ağrı en belli başlı tekâmül vasıtası olan Türk'ler için drl mes'elesi bu günkü mıntkasmın avarızı tabiiyesini isaret (DİL) i henüz yeni tesis ettiği devmilliyet mana ve cereyanlarma göre etmektedir. Renate MüOer relerde neler olup bitti, neler geçti? Gaby Morlay elbette bir hata olarak ikinci ehemPervaneyi ihata eden çelenk, abideBunu bugünkü ilim vasıtalarile tahSon zamanlarda Avrupa'da iki genç nîn bünyesini teskil eden taşlann kabart miyet derecelerinde tutuluyordu. Git min bile mümkün değildir. (2) HAFTANIN FlÜMLERh yıldız fevkalâde şöhret ve muvaffa tikleri ve hâkim olduklan sahalardaki m? bir kısmıdır. Diğer bir müellif J. Vendryes, «filkültürsüz yerlilere yeni bir dil öğrekiyet kazandı. Bunlann biri Renate Pervanenin sol tarafında «1930 Ağrı hakika bu son zamanlarda bazan tebilmekteki zorluğun yanında, Türşeh'tleri» cümlesi yazılıdır. Müller Alman, diğeri Gaby Morlay finugur, bazan samî dil gruplarını k'ün müstesna zekâ ve kabiliyeti ile Pervane, yazılar ve arma madenî, diFzansız'dır. ğer aksam kâmilen tastır. yerli dili hemen öğrenebilmek kolay Hindu Avrupa dil gruplanna bağRenate Müller ilk istidadım Emil lamak tecrübelerinde bulundu. Bu üç Genc minaar Necmettin B«v vücude lıği da dil temessülü hâdisesi müta Yanlngs'in «llâhlann sevgilisi» ve bidil ailesinin müşterek bir atadan, getirdiği bu eserle Türk san'atkârlan alea edilirken gözde tutulmahdır. zim gormediğimiz «Küçük Daktilo» müşterek bir menşeden gelmelerî rasında mümtaz bir mevki ka2anmn*"r. Büyük Rehberin, daima birer ders filminin almanca kopyasında gös nazariyesi hakikate büsbütün aykın HULÂGO gibi istifade ile dinlediğimiz hatıragörünmüyor. Bunu yeni tetkik ve taterdi. Gaby Morlay ise «Müttehem ları arasında bu hâdisenin nasıl olaharrrler gösterecektir, (3) diyor. kalkmız!» «Aşktan sonra» kordelâlabileceğini gösterecek misal vardır. Ayni eserin 13 üncü sahifesinde rında san'atkârlığınm yüksekliğini Tarabulus harbinde bir avuç Türk Meillet'nin «Dil grupları arasında, takdir ettirdi. yüz binlerce başka dil konuşan in hatta en iyi mütalea edilen gruplar sana hâkim olarak onları teşkilâtlanFakat zannetmeyin ki bunlar bir arasında mukaye*etl'!bt*wıer tetki dırmak, silâhlandırmak ve bh* mafcdenbire parlayıvertnis, anide kemal katı henüz kifayetsizdir» yolunJ«ki sada doğru götürmek vazifesi içinde mertebftsine çıkıvermişlerdîr. Hayır .. hükmü Vendryes'in cümlelerine kabulunduğu zaman ilk iş, orada koönce sahne hayatmın çok müşkül ve tıldığı zaman ne turanî denilen grup nuşulan dili öğrenmeğe girişmek çetm sahasından geçtüer. aleyhine, ne de Hidu Avrupaî deniolmuştu. len grup lehine hükümler vermek Renate Müller Almanya'da Münih Onlara kendimi ve maksadımı için henüz kimsenin elinde salâhiyet yakınında bir köyde doğru. Evvelâ Ankara 12 (A.A.) Geçe«lerde anlatmaklığım, öğretmekliğim lâ bulunmadığı anlaşılır. tslâhiye'nin dağlık mıntakalannda büyük bahçeli evlerinde serbest bir zımdı. Bunun için, onlann türkçe Bundan kırk yıl evvel, Taylor: kaçak eşyalarile huduttan şimale çocukluk safhası yaşadı. Yazın Mü öğrenmesini beklemeğe veya onlara «Ural . Altay» dillerile arî diller geçtikleri haber alman kaçakçılar nih'teki bir mektepte okuyor, kışm da türkçe öğretmeğe vakit müsait dearasında, arî diller ile samî diller aIslâhiye'nin şarkında Kırkpınar deköy mektebine devam ediyordu. Da ğildi. rasında olduğu gibi geçilmiyecek m resinde kendilerini takip eden güraha oralarda iken sesinin güzelliği ve Gazi hatıratının bu parçası, daha bir ayrılık yoktur. riik muhafaza müfrezelerile çevri temsildeki kudreti, kabiliyeti hocala geniş mikyasta ve Tarabulus harbin« .. Yakut ve fin dili ile arî dili ara lerek musademeye icbar edilmişlerrmın nazari dikkatini celbetti. Mü den çok daha uzun, nesillerce sür sındaki münasebet arî sistemin AlAnna May Wong <Ejdertn kvn* fllmîn&e dir. Kaçakçılar musademede mak nih'in en güzel şarkı söyliyen ve hi tul düşen arkadaşlarından birinin hü müs mazi hâdiselerine tatbik edilince tay fonetik sisteminden tekâmül suDün akşamdan itibaren «Elhamra» | Lmg Moy da bu zatın kızıdır. Fu Mançu ilk görüşte kızına vak kâve nakleden bir talebesi oldu. retile meydana geldiğini göiterir. Çin'e, Hind'e Avrupa, Afrika ve Asinemasmda «Ejderin kızı» kordelâsı viyetini belli etmemek için kafasını tile annesini öldüren jeneralın oğlun keserk beraberlerine almıslar ve ayProf. Sayce de arî dillerin menşeini merika'ya göçmüş Türk kavimleriOrta mektepte iken oyunu çok se gösterilmeğe başladı. Bu filim Çm'li dan intikammı almak için Londra'ya nca beşi yaralı ve ikisi diri hayvan nin dillerini değiştirme şekiüerinden buraya icra etmektedir.» diyordu (4) viyor, erkek arkadaflarile spor mü artist Anna May Wong ile Japon Dillerin meaşei ve akrabalığı mes'. biri aydmlanmış olabilir. sabakalarma ve saireye girişiyordu. bırakarak kaçmışlardır. Hüviyetleri san'atkârı Sasu Hayakovo tarafmdan geldiğini söylüyor. elelerinin ancak Türk dili üzerinde Türk'lerin devlet emir ve f ermanOn döt on beş yaşmda iken ailesi Ayni zamanda jeneralın oğlu Ling tesbit ve izleri takip edilen kaçak oynanmış bir faciadır. Her iki artist larile dil değiştirdikleri de olmustur. yapılacak esaslı ve mazi derinlikleçılar yakında ele geçeceklerdir. KaDanziğ'e taşındılar. Genç kız orta bu drama kendi memleketlerinm es Moy'u seviyor. Fu Mançu kızma bu rine kadar inen tetkiklerle doğru neTarihte buna dair misaller vardır. fası kesik kaçakçının Gaziantep'in mektep tahsilinin geri kalan kısmını aşkı bir intikam vasıtası olarak kul rarengiz havasını ve istidat ve kud ~ ticeye vardırılabileceği, bizce şüpheÇin'de, en yüksek ve asil medeniyet Kürttepe mahallesinden Kel İsmail »rada yaptı. Yavaş yavaş san'atkârlık relterinden fışkıran kuvveti verebili lanmasını emrediyor. O da jeneralın sizdir. Umumî dil tetkikatile uğra devirlerinden bhini açarak bilhassa oğlu Musa olduğu anlaşılmıştır. 9 temayülü ruhunda uyanmağa başla şanlar ayni zamanda türkiyatçı ve oğluyla nişanlısını tuzağa düşürüp işsan'at vadisinde tesirlerini yalnız yorlar. eylul gecesi cenup hududunda Nu tnıştı. Tegnni dersleri aldı ve opera Türk dilcisi olmaları umumî tarih Çin'de değil Japoaya'da dahi bu gükencelerle öldürtnek istiyor. Fakat Mevzuu şoyledir: Londra'da u saybin ile Resülayn arasında hudu«artisti olmağı zihnine koydu. Fakat seyrinin ısrar ile ileri sürmekte olne kadar ve hâlâ »ürdürmekte olan zun zamandanberi bazı esrarlı cina dansözün diğer âşıkı polis hafiyesi du geçen kaçakçılar hududun bir duğu hakikatlerin teyidini ve kat'i annesi, babası önceleri bu arzusuna Topa Türk'leri hakimiyet rakipleri saat ilerisinde muhafaza müfrezeyetler vuku buluyor. Bunlann hepsini jeneralın oğlu ile nişanlısını kurtar yete doğru inkişafını pek ziyade mıştı. Teganni dersleri aldı ve opera diğer Türk istilâ zümrelerine galebe sinin pususuna düşmüşler, bunîar mak için vazife uğrunda sevdiği ka oradaki Çin âlimi Fu Mançu'ya isnat çabuklaştıracaktır. lelerden sonra sahneye intisap etmek çalmak için (devlet emrile dil değişdanbiri ölü olarak ele geçmiş, bir ediyorlar. Bir gün büyük bir yıkılma dmı elile öldürüyor ve hmçkırıklarla Halbuki bugün Türk diline ait tirmek) yolunu kullanmışlardı. (1) üzere müsadelerıni aldı ve Berlin'e kaç yük ipekli kumas yakalanmışsevgilisinin üzerine kapanıyor. hâdisesi oluyor. tarihî bHgiler Deny'nin dediği gibi Umumî, kütle halinde dil değiş giderek tiyatro mektebine girdi. Bu tır. Pusudan kurtulup kaçan diğer «1893 te Türk rüniform harflerini Filim ingilizce sözlüdür. Fakat o Bunda da Fu Mançu'nun partnağı tirmek, şüphesiz yalnız Türk'lerde tahsili esnasında ona vaktile çalıstığ lerinin kim oldukları anlaşılmıştır. okumağa muvaffak olan maruf Dagörülen bir hususiyet değildir. Cerolduğu şüphesine düşülüyor ve ken rada Darülbedayi artistlerinden Zeh Bunlar takip edilmektedirler. bir mesleğin, muharrirliğin çok yarnimarka'Iı âlim Vilhelm Thomsen'in men kabilelerinden Frank'larla Al disinin de içinde ölü gittiği zannedi ra Hanımla Zibni Bey kordelâya ilâve dunı dokundu. pek mühim keşfine rağmen henüz tnan'lar bir zaman ayni dille söyleÇünkü Renate Müller'in babası Mü liyor. Fakat adam kurtulmuştur. Mü olunan türkçe sözlü kısımlarla vak'açocukluk devrindedir. (5) » şhIerdi. Halbuki şimdi birine fran nın cereyanı hakkında tafsilât veri zikhollerden birinde fevkalâde mu nih'te çıkan «Münchner Neusten Türk dili hakkındaki bilgiyi mü sızca, diğerine almanca denüen ayrı yorlar. vaffakiyet kazanan Çin'li dansöz Nachrichten» gazetesinin başmunar temadî himmet ve gayretle emzirediller konuşuyorlar. Aslen Kelt'ler ıııııııııııııııımıııııııııııııııtııtııııııııııııııııııııııiiiııııııııııııtıınu ıııııııııın mımııııııııımmıııııııııııııııııııımımıııııımıııııııııııııı rek biran evvel çocukluktan, ergin riri idi. Genç kız siyasî, edebî içtima den olan Bavyera'lılar şimdi Baltık Maurice Donnay ve Henri Duverno ve olgun devre erdrrmek umumî irların bir çoğuna babasile beraber gi necek kızlar» dır. Bunu «Küçük Daksahili Sakson'lan gibi Almanca, haltilo» nun rejisörü Wilhelm Thila ida is'nun eserlerini oynuyordutn. îtiraf fan âleminin henüz karanlıkta seçde gide gazetecilik hususunda epeyce buki bunlardan İngiltere'ye geçmiş edeyim ki onların temsilerinde duy re etmistir. meğe çabaladığı mes'elelerden bir oln kardeş kabilelerin nesüieri ingibir tecrübe sahibi olmuştu. İşte bıı es. mühimmini açık ve güneşli havaya «îlâhların sevgili» nde faciaya olan duğum heyecanı sesli filim sahneleri lizce konuşuyorlar. nada öğrendiği ebedî malumat tiyatro Prag 12 (A.A.) Wolf ajansmçıkarmağa yarıyacağı için, bütün kabiliyetini gösteren genç artist «Ev çevirirken hissedemiyorum. Bunun iProf. Meillet ve arkadasları ta mektebinde çok işine yaradı ve orayı çin hem tiyatroda oynuyor, hem de dan: Hava devri seferinin galibi dünya dilcilerme ve onlar arasında, lenecek kızlar» da komedideki ma rafından yazılan «Les langues du Leh'li tayyareci Zuvirko ile kendi filim çeviriyorum. Fakat bu beni çok bir sene içinde bitirdi. tabndir ki, en evvel Türk dilcilerine haretini herkese tasdik ettirmekte monde» da (7000) den fazla dil ve yoruyor. Tiyatrodan dön. İki buçukta sine refakat eden tayyare fabrikavazifedir. Artık resmen sahne hayatma inti dir. lehçe nevileri sayılıyor. Bu sayının yat, sonra sabahleyin saat altıda kalk, toru tayyarenin sukutu neticesinde sap etmişü. Oldukça mühim piyeslerO halde, Türk dilcileri iki büyük inanılmıyacak derecedeki fazlalığı Gabv Morlay'in sinemacılığa in ölmüşlerdir. her şeyden evvel dünyadaki müte vazife grupu karşısında bulunuyorde rol altnağa başlamıştı. Sinema tisabı Renate Müller'inki gibi doğru! epeyce müşkül is!. Yalnız ne var ki Zürih 12 (A.A.) Hususî bir kabil dil temsil ve temessüllerinin Iar. Bunlardan biri: Ana dil olmak cılığa girmesine evvelce Almanya'nın dan doğruya sesli filim icat olunduğu tabiî şöhretim de bu yorgunluk nisbederecesini gösterir. vasfmı tesbit için Türk dilinin taritinde artıyor. Her gün 80 den 100 den tayyare Dubendorff civarında orma en yüksek komedi artistierinden iken zamana ait değildir. Onunki epeyce hini araştırarak kendisinden doğan asağı mektup almıyorum. Amerika'ya na düşmüştür. Tayyare rakiplerinin Dilin esas bünyesine müessir olson zamanlarda rejisörlüğe başlamış eskidir. Ta sessiz filkn devrmde başdillerle bünyede ve şekilde müna gitmem için de ciddî teklifler vaki ol her ikisi de ölmüştür. mamakla beraber kelimeler, tabirler ve «Ronny» gibi yüksek eserler vücu lar. «Ağustos 1914» «Çocuklar cennesebetlerini mütalea etmek, diğeri, Uçan aileden haber yok ve ıstılahlar gibi terkip unsurlanna duğu halde doğrusu pek cesaret edede getirmiş olan Reinhold Schünzel ti», «Sensüplis dilencisi», «Kartalla şamil olarak aslî saf lığı bozan âmiller Türk dilinin varlığından son yedi, Londra 12 (A.A.) Uçan aile tnedim. Bence her çiçeğin kıymeti rehberlik etti. «îlâhlarm sevgilisi» n nn ihtiyarı» nammdaki sessiz kor Lutfen sahifeyi çeviriniz ve cereyanlar da vardır. Bu tesirler, den, 14 saat evvel Groenlând sahilde Emil Yanings'le birlikte oynaması delâlar Gaby Morlay'e aittir. En niha kendi muhitindedir. Burada belki dabilhassa son asırlar içindeki yazı dilerinde denize inmeğe mecbur oldu(2) Les langues du monde, par un groupe yet Jak Fayder'le «Yeni Beyler» i de ha az paraya razı olmak mecburiyeteklif edildiği zaman adeta şaşınp limizde müfrit derecelere varmıştı. ğuna ve imdat istediğine dair gön tinde kahyorum. Fakat ruhum sen, de lınguıstes sous la directıon de A Meillet çevirmiştir. kalmıştı. Bu yüksek ve tecrübeli * ** derdiği telsizden sonra Aberdeen'de kalbim ferah ya, siz ona bakınız... et Marcel Cohen Paris, 1924 sahife 13 san'atkârla ayni derecede kudret ve Genç ve parlak yıldızın hususî haEn eski zamanlarda diller ne halde hiç bir hab«r almmamıştır. Bu bapta (3) Les langues du monde Vendryes ta«Aşktan sonra» filmini çok beğenmaharet göstermesi kabil miydi? Fa yatile san'at hakkındaki telâkkilerini idi, kaç dil vardı, nerelerde konuşuçok ciddî endişeler izhar edilmek rafmdan yazılan «Langues indo euro kat bir müddet sonra tereddüdünün daha iyi anlıyabilmek için sözü bizzat melerinden cesaret alarak «Rus kızı lurdu? Hindu Avrupa dil grupuna tedir. peennes» faslı Aryan» ve «Melo» yu da çevirdim. fedakâr bir sütnine gibi bağlı olan hiç te yerinde olmadığını anlamıştı. kendisine terkedelim: Kopenhag 12 (A.A.) Wolf a (4) The origin of the Aryans an accounnt Onlardaki tnuvaffakiyetimin bir kıs jansından: j Prof. Meillet bu hususta ancak şunEmil Yanings «îlâhların sevgili «Bana her zaman ayni suali «oruof the prehistoric ethnology and civilisa mım da emin olun ki Cicter Francen ları söylüyor. Hutchinson'un «Famille Volante» tion ın Burope, London, 1892, s. 283298. s » ndeki vazifesini kendisi kadar yorlar: gibî bir partönerim olroasına medtan dünkü istimdat işaretinden sonra muvaffakiyetle yapacak başka bir c Tiyatroyu mu, yoksa smemayı (1) Rıchard Wilhelm, gıstoire de la civı (5) Les langues du monde, Deny tara yunum. Beraber aynamamış olaydık hiç bir haber alınmamış, şimdîye kafmdan yazılan «Langues turques» faslı s. mı tercih ediyorsunuz? lisation chkıoise, traductıons française de san'atkârın Almanya'da mevcut olkim bilir belki de f ilimlerina bu dere dar yapılan araştırmalar neticesiz 203 * Şimdiye kadar tiyatroyu tercih e G. Lepage, Payor. Paris, 1931, s 230 ve 241 madığını yüzüne karşı söylüyordu. ce takdire mazhar olamazdı.» kalmıştır. Renate Müller'in son eseri «Evle diyor ye bilhassa Henry Bernstein, Elhamra'da ((Ejderin Kızı» Şark hudutlarında Kaçakçılar Maktul arkada«îar?r!iî kafalarını alıp kaçtılar 1 ' Tayyare kazaları Zuvirko öldü, uçan aile den haber yok