29 Mart 1958 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 20

İKTİSADİ VE MALİ SAHADA A. B. D. Alarm çalıyor Geçen haftanın başında. Connec- ticut'taki bir barmen başını sal- ladı, işler iyi gitmiyordu: Bira müş- terisi artmış, viski içenler azalmıştı. İhtiyar barmen, zamanlarda bi- raya nazaran iki misli viski sattığını tecrübeyle öğrenmişti. Halbuki şimdi bira satışları, viskiyi fersah fersah geride bırakmıştı. O halde, mutlaka bir aksilik vardı. Birasını yudumla- yan kolacı, barmene hak verdi. Onun. da müşterileri her gün bir beyaz göm- lek degıştırırken aynı gömleği sırt- larında iki gün taşımağa başlamışlar— dı. Milyonlarca istatistiğin üzerine e- ğilmiş olan resmi şahıslar da bar- men ve kolacıdan farklı düşünmüyor- lardı:'10 Marttaki istatistikleri, işsiz sayısının 5 milyonu aştığını gösteri- yordu 68 milyon faal insanın bulun- duğu Amerikada, işsiz nisbeti demek ki yüzde 7,5 a yukselmıştı İktisadi gerileme'bilhassa çelik ve otomobil sanayıınde gorunmekteydı kafadan bir şlerin iyi gitmediğini kimse inkâr etmiyordu. Ama iktisadi gerileme- nin ehemmiyeti ve başlangıcı hakkın- da iktisatçılar ortaya başka başka fikirler Aatıyorlardı. İlk günlerde yüksek bir seviyeye erişen iktisadın, tekrar koşmak için "nefesini tazeledı— ği" söyleniyordu. Iktısatçılar 'muva- zeneli bir ayarlama"dan bahsediyor- lardı: Okyanusun dalgaları gibi, ba- zı sektörler yükselerek, bazıları ine- rek ayarlama muvazeneli, bir şekilde yürüyordu. Bir müddet sonra tehlike işareti olan "stokların azalması" ta- biri ortaya atıldı. Hatta bazı kötüm ser iktisatçılar "buhran"dan bahset- meye başladılar. Nitekim 1954 yılın- da da meşhur lngılız ıktısatçısı Co- lin Clare, esas ıtıba okların a- tehlıkeyle karşı karşıya bulunduğunu ileri sürmüştü u tahmin o za- man gerçekleşmemış, hafıf bir geri- lemeden sonra Amerikan iktisadı hız- la ilerlemeye başlamıştı. Halen bir- çok iktisatçı, hafif bir gerilemenin mi, yoksa bir buhranın mı bahis mev- zuu olduğunu kendi kendine sormak- 10 Nisandaki issizlik istatis- bu suali daha vazıh bir şekil- de c_evaplandırmaya imkan verecekti İstatistiklerin — dağlar gibi yığıl- masına ve Amerikan iktisadının sıh- hi durumu sanıyesı saniyesine tesbit edilmesine rağmen, sarih bir teşhise varolmamasına şaşmamalıydı. Tıb il- mi bile, muazzam gelişmeler kaydet* mesine rağmen henüz tatmin edici olmaktan uzakta. Tıbba nazaran ik- tisat ilmi daha bir İktisadi meselelerden pek anlamayan Ohurchill'in meşhur nüktesini hatır- lamamaya imkân yoktu: Kurt devlet ÂKİS 29 MART 1958 hayli gerideydi.. adamı iktisadi bir mesele bahis mev- zuu olunca, altı iktisatçının fikrini sorduğunu söylüyordu. Ama bu altı iktisatçı - Lord Keynes iki cevap ver- diğinden - her zaman biri birinden farklı yedi görüş ortaya atıyordu. Bu. durumda Churchill, canının istediği hal çaresini seçmekte serbest kalı- yordu. Teşhisten sonra tedavi Teşhiste — anlaşamıyan iktisatçılar, tedavide de hemfikir değillerdi. Duruma seyirci kalmasına imkân ol- mayan hükümet, şimdiden bazı müte- vazı tedbirler almıştı Federal Reser- eçen Kasımdan beri, re- eskont haddini üçüncü defa olarak indirmişti. Mütevazi bir imar hareke- tine gırışılmış, ev inşaatını teşvik-için. mesken kredisi temini kolaylaştırıl- mıştı. Bilhassa uçak sanayiine olan siparişler arttırılmıştı. Seçimlerin zımdı. Çiftçilerin düşen gelirleri eski seviyesine getirilmeliydi. Dış yardı- mın arttırılması da yerinde bir ted- birdi. Cumhuriyetçiler gerekırse ver- gilerin azalmasına taraftar görünü- yorlardı. Vergilerin azalması geliri dolayısiyle istihlâki arttırarak istih- sali kamçılıyacaktı. İktisadi bakım- dan nafia işlerine hız vermesi veya vergilerin azaltılması da savunulabi- lirdi. Yalnız vergi azalmasının tele- vizyon, buzdolabı, otomobil v.s. ima- lâtını teşvik edeceği, halbuki nafia iş- lerinin memleketin ihtiyacı olan mek- tep, ev yol v.s. ye yarıyacağı hatır lanmalıydı. Bundan başka vergileri azalttıktan sonra, tekrar arttırmanın siyasi bakımdan ne kadar güç olduğu unutulmamalıydı. sta kat'i karar 10 Nisa ndakı ışsızlık istatis- tiklerine dayanarak Verılecek Pembe gözlükler Sımdılık rağbette olan psikolojik tedbirlerdi. Eisenhower milyon- l arca vatandaş yeniden itimat kaza- nıp satın almaya başlayınca Ameri- Thomas J. Mullins ailesi Böyle yaklaşması da, tedavi çarelerinin se- çilmesini kolaylaştırmıyordu. Bu yıl Temsilciler Meclisinin tamamı. Se- natonun üçte bırı yenılenecektı İk- tisadi gerileme, "refah" sloganı ile iş başına gelen Cumhuriyetçileri vur- mak için Demokratların elinde kuv- vetli .bir silâhtı. Nitekim 1930 yılları nın Büyük buhranı Cumhuriyetçiler zamanında başlamış, Demokrat Ro- osevelt tarafından durdurulmuşta. Demokratlar her vesileyle bunu ha- tırlatmakta ve iktisadi gerileme kar- şısında Cumhuriyetçilerin bugün de aciz ve tereddüt içinde bulunmasını tenkit etmekteydiler. Demokratlar. 1932 de Roosevelt'in yaptığı gibi e- nerjik tedbirlere - başvurulmasını is- tiyorlardı: büyük bir inşaat hareketi- ne girişilmeliydi. Cüretkâr bir mek- tep inşaatı programının ortaya kon- ması, yol, rıihtim yapılm gayri sıhhi evlerın ortadan kaldırılması lâ- işsizliğe can kurban kan iktisadının eski sıhhatını kazana- cağına inandığını" görüş, ir ç adamı paylaşılmaktaydı İş adamları basım iyimser haberler neşretmeye teşvik ediyorlardı. Meselâ California'daki bir sanayici grubu, iktisadi durumun acıklı manzarasını büyük başlıklar altında veren bir gazeteyi ilân verme- mekle tehdıt edecek kadar ileri Erit- mişti. "Bozguncu neşriyat'ın zamanı değildi. Los Angeles'teki Chevrolet fabrikalarının — temsilcileri, — finanse ettikleri bir radyo programında sade- ce sattıkları otomobili övmekle yeti- nemiyorlar. mahalli gazetelerdekı iş ilânlarım da okutturuyorlardı.! Bu suretle herkes için iş bulunduğu kana- ati uyandırılmaya çalışılıyordu. New Jersey'de birçok Senatör ve Vali bir "Amerikaya inanç haftası"nın orga- nize edilmesi fikrini ortaya atmışlar- dı. İnancın sevgili Amerikan vatan- 21