29 Ekim 1934 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 6

Türkiyenin böyle olmasını İstemişlerdi.. Cumhuriyet, halk hâkimiyetinin, milli idare ve iradenin filen olduğu eyi kadar şeklen dahi en tam ve kâmil bir surette tecelli ettiği devlet şek - Edir. Türk milleti bugün Türkiye. nin bü rejimi altında yaşamağa bap- ladığı tarihin onuncu yıl dönümünü tesit etmekle bahtiyar ve mesattur, Yeni Türk devletinin hangi ahval ve şersit içinde “Cumhuriyet, esas « larma göre kurulduğunu, Cumhu- riyetin nasl İlin edildiğini her yıl dönümünde hatırlamakta milletçe bü- yük menfaatler olduğuna şiiphe yek- tur. Çünkü yeni devlete bugünkü hü- viyet ve mahiyetini veren büyük ve tarihi gün Türk milletinin ebedi ha- yatında daimi bir kuvvet “ve peeğ Böyle yaptılar.. Cümhuriyette ; Cümkuriyetten evvel ne idik?.. Bir hiç, veya daha fe- | dığı şapkayı ikame ederek Türk milletinin böyle seçma na; Yıkılıp yuvarlanan bir varlığın perişan enkazı, Cümhuriyetlen sonra ne olduk; Herşey, veya daha | yetii bir millet olduğunu hem kendisine karşı, hem bii- yüksek; Büyük bir deha iradesile yepyeni bir varlığa ke- vuşan ve bu yeni varlığında durup dinlenmek bilmez ve önüne geçilemez kuvvet hamlelerile mütemadiyen ilerli- yen, hür, müstakil, kafası havada, kendi kendisinden en kat'i surette emin bir millet... ... Cümhuriyet devrinde neler yaptık? Bunları huldsa etmeğe çalışalım: Lozandan sonra din işleri dünya İşlerinden ayırt « - dilerek vledani akidelerinde tamamen hür bırakılan mil- # iletin dilnya işlerinde sağlam kafa ile çalışmasını temin İ etmek hesabına o samana kadar hükümete dahil Şer'iye membaı olacak ehemmiyetie ve biribi. | 3 ve Evkaf Vekâleti, medreseler, tekkeler ilga edildi ve rini takip edecek olan için büyük bir ibret levhası teşkil e- desek kıymettedir. 29 Teşrinievvel 1923 te ilân edilen, daha doğrusu telâffux olunan Cum » hüriyet;” hakikatte milli Şefin Sam- sünmün karaya ayak bastığı dakikadan | itibaren o mevcudiyetini blssettirmiş, Erzurum ve Sivas kongrelerinde ve nihayet Türkiye Büyük Millet Mecli si hükümetinde ise Gİ ifadesini bul - muştur, Milleti ve yurdu her türlü maddi ve manevi kayıttan azade olarak kun tarmak ve İstikbalde onun İnkişaf ve refahına engel olabilecek bütün ah- val ve şeriti bertaraf etmek azmiyle hareket eden milli şef, memleketin maruz kaldığı aetkk felâketin asıl sebep ve membamın milli İradenin te cellisine mani olan saltanat ve hilâfet müesseseleri olduğunu istiklâl eidalin- den çok evvel görmüş ve milli hakimi. yeti en katl surette tesis etmeği milli bir lüzum ve zaruret olarak telâkki et- mişti, Onum bu dihiyane görüşü, 19 ma- ys 1920 tarihinden Cumhuriyetin res men ilânı gününe kadar milletin haki. miyetinde filen tahakkuk etmiş olmak- la beraber Büyük Millet Meclisinin kurulduğu günlerde bütün gözler va tanm kurtuluşuna dikilmiş olduğun » dan, Büyük Gazi rejim meselesini ders hal mevzuu bahsetmenin gene kendi rehberliği ile milletin her türlü anası» rını istihlis cidali etrafında toplamış olan milli vahdet ve iştiraki mesaiyi bozabileceğini düşünerek filen teessüs eden milli hakimiyetin şeklen dahi bütün dünyanm anladığı manada ifa- desini münasip bir zamana tehir etme- ği muvafık görmüştü. Bunun içindir ki Büyük Millet Mec- lisinin toplandığı günlerde kabul edi- len ilk teşkilâtı esasiye kanununda. rejim meselesine sarahaten temas €- dilmemiş ve Büyük Mille Meclisinin “hilâfet ve saltanatın ve istiklâl vatan ve milletin istihlisma kadar... vazi- fesini ifaya devam edeceği yolunda bir kayıt konulmuştur. o Maamafih teşkilâtm diğer maddeleri ile kayitsiz şarta bir milli hakimiyet tesis olu- nuyor. Böyük Millet Meclisi “mille- tn yeğflne ve hakiki mümessili, sıfa- tyle icraive teşril kudretlerin tecelli- | göl olarak ilân ediliyor. Devletin | den günlerde müstevli kuvvetler Trak- yy yy yyl yeni nesiller | 8 hürriyetle beraber milli pahdetin mesnedi olan tedrisg- tn birliği tesis ve tatbik edildi. Kimsenin hatırı Için değil, yalnız yüksek Türk men- #aatleri için adli kanunlarımızı bir hamlede Avrupanın E müterakki memleketlerinin kanunları seviyesine ve «- Paz çıkardık. Alte hukuku We Türk kadını asırlarca mahrum oldu- is ğu yüksek ve muhterem mevkiine tekrar yükseltilerek o zamana kadar yarısı meflâç bir halde bulunan Türk ce- Z miyetinin tamamiyeti fade ve Ikmal edilmiştir. Milletin anasını, hemşiresini, kızı olan kadın kısmının cemiyet hayatında ifasına milekkel olduğu hirmetler erkeklerin- kinden asla az değildir. Türk inkılâbı hayata iade ettiği kadınla Türk milletinin alnını göklere kaldırmıştır. Tür. kiyede kadın artık caniler gibi mahpus veya Oumacılar gibi örtülü olmaktan kurtulmuştur, Bu onun hakkı idi, ve İnkılâpçı Türk cemiyetinin de vazifesi. Bu vazifelfa edilmiş, o hak yerine getirilmiştir. Yalnız viedanlarda yeri olan din namına irtikâp olu- nan batıl Adetlerle Türk milleti aleldcayip kıyafetlere sokulmuştu. Kıyafetin din ile hiç bir alâka ve münasebe- H olmadığın: pek iyi bilen hür düşünceli Türk, Rum ba- kayası bir serpuş olan fesin yerine bütün dünyanın taşı- yetin başardığı bütün işlerin tafsilâlile yazılmasına cilt. > B ler kifayet etmez. ml e e e, neler yapıldı? » sapan âdetlere kakılıp kalmıyacak kadar yüksek kabili - | tin dünyanın hayret gözleri önünde kolaycacık gösterip geçiverdi. Saitsiz Arap harflerile okuyup yazmakta çekilen zor- Hakların büyüklüğüne mukabil Türk milletinin her hu- susta ve her sahada kendilerile beraber yürümeğe karar verdiği Avrupa milletlerine bir an evvel yetişmek için çabuk ve kolay okumak mecburiyeti dikkate alınarak ye- ni alfabenin kabulile inkılâp Türkiyesine medent ufuk - lara doğru yeni bir sıçrayış imkânı daha verilmiş oldu. Avrupanın belki de bilildğzam ihmal ettiği Türk tari- 2 hi daha büyük ihmali bizzat milli maksada hizmetten u- zaklaştıkça uzaklaşmış olan binnefis Osmanlı İmpara- torluğundan görmüştü. Baştan başa bültün dünya tarihi- nin hemen her safha ve sahifesinde derin izleri olan bü- yük Türklüğün büyük tarihi adeta yok farzedilecek veç- hile unutulmuş olduğu gibi en son Türklerin eseri olan Osmanli İmparotorluğunun menşeleri bile gülünç iptida. iliklerin basit hikâyelerine irca edilmişti. İnkılâpçı pe cümhuriyetçi Türkiye herşeyde olduğu u dahi Büyük Şeri Gaz! Mustafa Kemalin Trşadil8 topl z ü tarihimizi örten perdeleri kaldırdı, ve dünyanın gözüne yeni cihanlar göstermeğe başladı. Bir milletin dili yetmiş iki buçuk milletin halitası © Tan bir İmparatorluk sarayının Arap çorbasına benziyen dili değil, o divandan uzak, kendi tarlasında ve kendi o- cağı başında yaşayan asli halkının dill olacağına şüphe yoktur. İnkıldpçı Türkiye milli kültürünü en saf şekille & rinde teslis etmek için özdilini hal ce mevkle hâkim kıla-Z cak heyecanlı faaliyetlere de girişmiş bulunuyor. On birinci yıldönümüne yetiştiğimiz Türkiye Cümhu- riyetinin neler yaptığını anlamak için başımızı geri çevi- v rerek yukarıya yalnız satır başlarını kaydettiğimiz bazı : yan Gezi Hazretlerinin, hareketler, Cümhuriyetimizin başardığı işlerin inkılâp E zümresine dahil bazılarından ibarettir. Yoksa Cümhuri-Z Büyk Millet Meclisi tarafmdan Idare olunacağı ve hükümetin “Türkiye Bü- yük Millet Meclisi Hükümeti, unva- nı taşıyacağı tesbit ediliyordu, Tam manasiyle bir halk idaresi idi. Yalnız devlet reisi ayrıca tayin ve vazifeleri tasrih edilmişti, Filiyatta meclis na- mma İmza vazma ve hükümetin yani Vekiler Heyetinin kararlarmı tasdika salâhiyettar olan ve ayni zamanda Büyük Millet Meclisi Reisi, devlet re» isliği vazifesini nil ri idare etmekten ibaret olan asıl mec- Tis reisliği vazMesi ise ikinci reis tara- fından yapılıyordu. Bazı zevat, o günkü ahvel ve şerait içinde padişahm ve halifenin düşman- Jara mutaveatta mazur olduğu fikrin- de bulunduklarından Gazi, ilk teşkilâ- tı esasiye kamununun tesbitismasnda İ rejim meselesini mevzuu bahsetmek - ten haklı ve pek yerinde olarak çekin- diği gibi — büyük nutukta da işaret edildiği veçhile — Cumhuriyetin ilân edildiği günlerden pek az evvel de bu vwsustaki kati kararının tatbik mev- kine konulabileceği ozamanın henüz hulül etmediğine kani bulunuyordu. O zamanki vaziyet göz önüne ge- | tirilirse Büyük Dâhinin bu mülâhaza- da haklı oldukları analşılır. Filhaki - ka Cumhuriyetin ilânma takaddüm «- evvel atılmış olmakla beraber sulhun akti için sekiz aydan fazla bir zaman geçmesi lâzım gelmiş, son ecnebi kuv- vetlerin boğazları ve İstanbulu terke « dip gitmesi ise Cümhuriyetin ilârın « dan ancak 27 gün evel vâki olmuştu. Devlet halledilecek birçok mühim ve nazik İşler karşısında idi. Cümhuriyetin ilânm tecil eden #67, ikinci Büyük Millet Mecisinni sulhun aktini takip eden günlerde be ekseriyetini de sürükliyebilen faaliye « & olmuştur. Bu muhalefet sulhun İm- zasından sonra Fethi Beyin reisliğin - de teşekkül eden İcra Vekilleri Heyeti- nin hükümet vezsifini ve imkânı bı- rakmıyan müşkülât göstermiş ve mi- hayet Vekiller Heyeti, “devletin kar- şısmda bulunduğu mühim &vezaifini ifn ve büyük müşkülâtı bertaraf ede » bilmesi için kuvvetli ve Meclisin tam bir müzaharetine mazhar bir Vekiller Heyeti teşkiline imkân bırakmak mak» sadile 27 teşrinicvelde istifa etmiştir. İşte bu İstifa, Meclisteki gizli muhale- fetin mucip olduğu teşettüt kadar o zamanki teşkilâtı esasiye kanununun hükümet teşkilindeki hükümlerinin, yani Vekillerin birer birer Meclis ta « rafından intihap olunması haklemdaki usulün sakatlığını ve büyük mahzur - larını da tekrar meydana çıkarmış ve memleket en kuvvetli bir hükümele malik olması lâzrm gelen mühim an - larda büyük bir zâf manzarası arzet - miştir. Filhkika muhtelif gruplar halinde hususi içtimalar yaparak Mecliste kat'i şeklini alacak bir namzet Jistesi tesbit etmek istiyen meb'uslar, iki bu- çuk gün devam eden bir kararsizlik içinde bütün Meclis azasmın kabul e - debilecekleri bir liste hazırlamağa mu- vaffak olamamışlardır. Fırka idare he. yeti, vaziyete kat'i bir hal çarâsi bula- bilmek için 28 teşrinievel gecesi azçok umumi temayüllere uygun olabilece « Zini düşündüğü bir liste hazırlamış ve Gazi Hazretlerini içtimaa davet ede - rek mütaleasını almıştır. Büyük Şef, listede İsimleri olan bazı zevatın daha kuvvetli şahsiyetlerin intihabını temi. nen listeden çıkarılmalarını rica ettik» lerini görerek daha kat'i bir liste tes - bitini tavsiye ettikten sonra içtimât terkeylemiştir. O dakikakaya kadar vaziyeti müşahit srfatile takip eden Gazi Hazretleri, ar- tk o dakikadan itibaren hükümet teş- kili usulünün değiştirilmesi zarureti nin nakabili ihmal bir mesele halini al. dığını görerek rejim (meselesine sıla sıkıya merbut olan bu düğümü çöz » mek için devletin şeklini de mevzuu bahsetmeğe karar vermiştir. & yaset odasına bir çok