15 Haziran 1950 Tarihli Yeni İstanbul Gazetesi Sayfa 3

15 Haziran 1850 Baş Veren Bir İnkılâpçı ODDTOTDNDTTATULUTUTULUTUUIUNUNUUTNMUUUNN! Ali Suavi der ki : “Türkiye kocamıştır ve can çekişmekte- dir, fikri yeni çıkma değildir. İngiltere Kıralı Birinci Charles' ın sefiri Sir Thomas Roe, 1 tarihinde, Osmanlı Devletinin kocamış ve Türklerin bitmiş ol- duğundan bahis ile, Türkiyeyi Avrupa devletleri arasında tak- sim etmek lâyihasını yazmıştır. Meşhur Volney de bu. fikirleri neşretti. Hattâ bu mesele hak- kında yazmış olduğu kitap Ge- neral Bonaparte'ın elinden düş- mezdi. Volney'den sonra bu fi- kir Avrupada yayıldıkça yayıldı. Hattâ geçen sene göçen meşhur Lamartine de bu itikatta — idi. Şimdilerde ise Türkiyeyi — beş devlete taksim eden haritalar Paris'in her sokağında satıl- maktadır. Şurası bilinmelidir ki Türkiye kocamıştır, fikri Av- rupaya girdiğinden beri, buna karşı, bu memlekette Türkiye gençtir, fikri doğmuştur. Bu gençlik fikrinde olanların bizce en tanınmışı Köprülüzade Mus- tafa Paşadır ki “Her sınıf teba- aya emniyet”, “Vergi tayin et mek”, “Asker tertip etmek” gi- bi Gülhane Hattı esaslarını, 1102 de, “Nizam-ı-Cedid” namı ile i- lân etmiştir. Doğup da hâlâ bir ehliyetli taya eline düşmiyen bi- kes Tanzimat işte Fâzıl Paşa- 'nın ana karnına düşürdüğü “Ni- zam-ı-Ceğid'den ibarettir” (1) Bizim inkılâp tarihimiz Os- manlı devlet ve halk adamları- 'nın ilk uyanmışlarında “Batıp göçme" tehlikesinin sezildiği ve “Yenilenip kurtulma” - ihtiyacı- nın duyulduğu günlerden başla- maktadır. Ali Suavi'ye göfe bu savaşın tarihi iki buçuk asrı ge- çiyor ve her devirde ayrı bir ka- rakter taşıyor. 1878 de kırk yaşında fikri ve dâvası uğruna başını veren Ali Suavi de, bundan yetmiş beş yıl önceki “Genç Osmanlılar” devri- nin adamıdır. “Hind” adlı kitabımın ön sö- zündeki bir hikâyeyi tekrarla- mak istiyorum. Japon kurtuluş tarihini yazanlar, bunun başlan- gıcını 1771 yılı martının dör- düncü gününe kadar götürür- ler: “O gün iki Japon talebesi, Sugita Gempaku ve Maeno Ri- yotaku, bir. kaatilin cesedini parçalayıp, insan vücudünün Holânda anatomi — kitaplarının yazdığı gibi olduğunu göstere- Tek, garp ilminin üstünlüğünü pat ettiler." Demek ki Japon rtuluş dâvası, Çin medrese- in karanlığı içine müspet i- limler işığını tutarak ileri atıl- mıstır. Arap medresesine karşı bu zafer, bizde, ancak yirmi as- rın ilk yirmi beş yılı içinde ka- zanılabilmiştir. (2) — Osmanlı devletinin garp âlemi önünde yıkılıp gideceğini anlamakta Japonlardan çok önce, tam çare- lerini bulmakta ise bir buçuk a- #ır sonra geliyoruz. 31 martta mektebe giderken çantamdaki resimli kitaplar parçalanmıştır. Okuduğum üniversitede hür te- fekkürden eser yoktu. İlk Kuva- yi Milliye Meclisi Anadoluda Yüzlerce 'medrese açmıştır. Coğrafyanın, Osmanlı salta. natını halk . katışıklığının, ısla: hatçılardaki anlayış darlığının, aman vermez iki büyük düşman- la ara vermez harplerin, saray Babâli ve fikir adamlarındaki türlü zaafların bu gecikmede e- saslı tesiri olmuştur. Bununla beraber, Türk inkılâbının kök- leri bu uzun geçmişin bağrında- dır ve her devirde Türk kurtu- luşu için doğru fikirler ve asil duygularla kalbleri çarpanlar, Türk kurtuluşunun müjdecileri. dir. İsmail Hâmi Danişmend'in Ali Su vi'nin Tü kçülüğü” adlı broşürünü okuduktan sonra, bu inkılâpçının hayat ve eserini öğ- renmek istedim. Milli — Eğitim Bakanlığı Müsteşarı dostum İh- san Sungu'dan “Ulüm” gazetesi kolek ile AF Suavi'nin Paris'te çıkordığı türkçe ve fransızca eserleri aldım, oku- düm. O devrin Osmanlı rüştiyele- rinde ve medreselerinde kendi kendini yetiştiren bir adam, a- rapça ve farsçası ile, ne kadar öğ ini bilmediğimiz — fran. sızca ve ingilizcesi ile, nasıl bir tefekkür nizamı kurabilir? Vak- #öhretlerinden geçilmeyen çağdaşlarının en tanımışların- dan hangisinin eserini, çocukça bulmuyoruz Memal'in bir kitabını kanarak okuyabiliyor muyuz Hattâ Edebiyat-ı-Cedide'nin es- 'n o kadar sarıldığımız cilt lerir> yıllardan beri el sürebili- r müyuz? Hangisi — tezattı tezada düşmez? Ne yapalım k onlar daha eskilerinden, biz de l KLLDULDĞAKULDNAUNNDUL Yazan: FALİH RIFKI ATAY OMDDDRUNDTUNATDNTUILALUATAKAILAINIAUNUUUNN| onlardan geliyoruz. Bütün bunlar arasında gelece- ğe doğru en çok ışık veren Ali Suavi'dir. İlk Türkçüdür. İlk türkçecidir. Hattâ laisizm pren- siplerini ilk ortaya atan o- dur. Osmanlı saltanatının kurtu- luşu üzerine müspet teklifleri de onun yazılarında okudum. Bu küçük eseri dosyalarımın arasında saklayıp duruyordum. İnönü Ansiklopedisinin ikinci cildinin onuncu fasikülünde Ali Suavi fıkrasını okuyunca, notla rımı neşretmek sırası geldiğine hükmettim. — Ansiklopedideki fıkrayı kimin yazdığını bilmiyo- rum. Bu bir kısa hal tercüme- sidir. Ali Suavi Çankırı'nın Çay köyünden İstanbula gelerek kâ- ğit mühreciliği yapan Hüseyin Efendinin oğludur. Aksaray'da doğmuştur. — Mekteplerde " ve medreselerde okumuştur. - Rüş. tiye öğretmenliği imtihanlarını birincilikle kazanmıştır. Simav ve Bursa rüştiyelerinde hocalık etmiştir. İstanbul'a dönerek bir müddet sonra Filibe rüştiyesine tayin edilmişse de orada cema- at teşkilâtı yaptığı için azledil. miştir. Tekrar İstanbul'a gelen Ali Suavı Muhbir - gazetesinde heyecanlı makaleler yazmağa ve camilerde vazlar “vermeğe koyulmuştur. Yazıları ile vaız- larından bir kısmı iyi karşılan- madığı için Kastamonu'ya — sü- rülmüştür. 1869 da buradan Av- rupaya kaçarak Mısırlı Mustafa Fâzıl Paşa'nın Genc-Osmanlıla- rı arasına katılmıştır. Londra' da Muhbir ve Paris'te Ulüm ga- zetelerini neşretmiştir. Alman orduları Paris'e yaklaştığı vakit, Lyon'a giderek “Muvakkaten' adı altında bir küçük gazete çı karmıştır. Beşinci Murad tahta çıkınca İstanbul'a gelerek Ba- siret gazetesinde çalıştığı sırada Mekteb-i-Sultani - müdürlüğüne geçirilmiştir. Abdülhamid ken- disini bu müdürlükten azletmiş, altı ay işsiz kalmıştır. Beşinci Murad'ı tekrar tahta çıkarmak için gizli bir cemiyet kurmuş ve 20 mayıs 1878 de 500 kadar Ru- meli muhaciri ile Çırağan Sara- yına hücum etmiştir. — Beşinci Murad'ı dairesinden çıkarmıs iken, vaka yerine yetişen Beşik taş Muhafızı Hasan Paşa'nın so- pası ile ölmüştür. Yıldız yakın. İarında gömülü ise de mezarı belli değildir. Fıkra Ali Suavi'nin - #Zeki, heyecanlı ve atılgan” olduğunu Türk tarihine, dine ve felsefeye dair küçük kitapları, siyasi ve milli meselelere dair türlü yazı ları olduğunu, Paris'te Ulüm ga- zetesine ekliyerek forma forma çıkarmağa başladığı ve ancak 80 sayfalık bir kısmı neşroluna- bilen Kamus-ül-Ulüm vel-maa rif'inin bizde ilk resimli ansiklo- pedi olduğunu söyler. Fakat fıkrada Mekteb-i-Sultani'ye ta: yin edilmesinin sebebini, Basi- ret gazetesinde Mithat Paşa a leyhindeki yazılarının hoşa git mesi ve azledilmesinin sebebini de, bazı taşkın harektleri - ile beraber idaresizliği olarak gös. terir. Ali Suavi bu değildir. Hasan Paşa'nın değil, bizim fikir adamlarımızın kayıtsızlığı ve tenkid sistemimi zin bozukluğu öldürmüştür. Ben onu diritmek iddiasında değilim. Fakat inkılâp tarihinin hakikat- lerini arayacak olanlara küçük bir yardımda bulunmak istiyo- rüm Ali Su: sopası (1) Ulüm gazetesi, ikinci cilt iyfa 789. Tırnak içindeki fık- raların mesuliyetini yazarına bı- rakıyoruz, (2) Bu eseri bir hayli yazmıştım. — Bugünden iyimsermişim. daha Burdur Milletvekilinin “Uludağ” vapuru, Mudanya hattına tahsis edilecek Amerikan şeflerinin Tokyo'yu ziyareti Dişişleri Bakanlığı ile askeri makamlar arasındaki ihtilâfların halline çalışılıyor. Washington, 14 AA (Ünited Pr Amerikan resmi şahsiyetlerinin ka Batince haziranın 20 sinden 23 üne ka. dar Tokyoda yapılacak konferanslar lakkında Savunma ve Ditişleri Ba- Hainan Adası, komünist bir deniz üssü oldu Hong-Kong 14 ALA. (Unlted Proms). Tarafsız bir kaynaklan alınan Bir ha- hilinde bulunan Yülin'e gelmişlerdir. İrdiklerinden “beri 'buradaki Tlmanı Nehru'nun Endonezya seyahati Delhi, 6 CAA) CGnh) Hindistan Başbakanı andit Nehru, Gğrümiş ve'örada geniş bİr Balk ktle D memleketin zenginliğini ve gayretleri sarfedip ” memleketleri Hindistanın Biç. bir blo. ka İltihak etmemek prensipi üzerin İranın yeni Ankara Büyük elçisi 'Tahran, 14 ALA. (Afp) — Yetkili bir kaynaktan alınan fakat teyit edilmi. yen bir haber bakan Mehmet Sait istifa tmiş bulunan yerine İra: min “Türkiye Büyükelçiliğine — tayın Almanyada Hava Haberaln vetlerine mensup 14 su dan hareket etmişlerdir. Bu YENİ İSTANBUL * Washington hususi muhabirimiz bildiriyor * D. Acheson, siyasetini şeklen değiştiriyor İngilizler, ”Schuman Plânı” bahsinde pazarlığa girişmek arzusunda mıdırlar ? Washington, 14 (Husust — Muhabi. rimiz H. G. Martin'den telsizle) — İBugüne kadar Amerika, dış siyaseti. nin gayeleri hakkında dünya umumi efkârına — bazı esaslar — sunmuştu. Şimdi, efkârı umümiyeye arzedilen Bu esaslarda mühim bazı değişiklik- ler yapıldığı - anlaşılıyor. - Bundan böyle Soğuk harp ile ” İigili sözler bir tarafa bırakılıp, daha fazla sağ: Jam bir sulhun imzalanması mevzu- Unda israr. olunacaktır. Acheson'un siyasetinde — meydana gelen bu değişikliğin sebebi, Avru: pa memleketlerinin - sulhçu / niyet leridir. Tkinci Dünya Harbinden çok zarar gören — Avrupalılar, herhangi bir sulh ümldine dört elle sarılmak ihtiyacını düyüyorlar Acheson'un. kullandığı — psikolojik taktikte vuku bulan bu değişiklik, Amerikan dış politikasının prensip: lerine tesir etmemiştir. — Temelleri bakımından — Amerikanın dış Politi. kasında bir yenilik mevcut değildir. Dülles nutkunda, Acheson, Ççok açık bir lisan kullanıyor. ve tedafüi Bir atom harbinin Amerika bakı: mından şayanı kabul olmadığını bil. 1945 senesinden beri batı dünya- #ı, dört mühim mesele İle karşı kar. fıya kalmıştır. 1) Son harbin sebep olduğu maddi zararı telâfi etmek; 2) Geniş halk kütlelerinin hayat şartlarını ekono- mik bakımdan şayanı kabul bir se- viyeye yükseltmek ; 3) Asya ve Afrika halkının gittikçe kuvvetlenen milli hislerine uygun bir durum ya- faaliyetini etüd etmek üzere Türk Hava Kuv. ile 5 çavuş, geçen hafta, Etimesğut hava alanın- 9 şabis bir sene evvel Amerikan H leri Müşavirlerinin yardımları ile teşkilâtlandırılan Türk Hava - Kuvvetleri vet- işlardır. Öğrenciler Al- ratmak ; 4) Niyetlerine ulaşmak için düpedüz askeri yayılma - siyaseti ve #osyal tahrikâtı mubah gören - Rus emperyalizmini durdurmak. 'Rus siyaseti gu esasa dayanıyor. Zaman, Sovyetlerin - lehine çalış- maktadır ve batı dünyasının teşkilâti, bünyesinde mevcut tezatlar yüzünde kendi. kendine yıkılmaya — mahkâr 'Bu sebeple, Amerikan diplomasisi, batı birliği fikrinin sağlam olduğu: 'nu Ruslara anlatmalıdır. Çünkü, ak- Si takdirde, Ruslar, hiçbir. zaman Washington, Londra” ve Parisle sa- mimi müzakerelere girişmezler. “Bununla beraber, Amerikan dip- lomasisinin gayesi, Sovyetlerle — bir anlaşma İmkânını elde etmektir. 'Ancak, Ruslarla bir masaya ot rup, konuşmaya — başlamadan — önce batı dünyasının birleşmesi ve kuvvet- lenmesi icap eder. Dışbakanı Acheson'un verdiği nut- kun, umumi efkâr üzerindeki müls. pet tesirleri, İngiliz İşçi Partisinin kararı üzerine zayıflamıştır. Ache- Son'un batı birliği fikrini müdafan ettiği ve Sehuman Plânını methettiği bir zamanda, İngiltere ahenksiz bir. ses çıkarmıştır. Washington'un key- fini kaçıran hâdiselerden bir digeri de Harriman'ın verdiği raporun, ha- kikati ifade etmemesidir. Harriman, İngilterenin - Sehuman Plânına ka: tılacağına emindi. - Buna — rağmen Washington — soğukkanlılığını — mu- hafaza ediyor. ve İngilterenin ha- reketinde bir pazarlık ihtimali sezi. yor. Devallasyondan önce, Londra — bu. yoldaki rivayetleri tekzip etmişti. katılmadan Mişti. İngilizler, böyle girift bir yol fakip etmekle, yapacakları tavizatı Pahalıya — satmak — arzusundadı! Aymı zihniyet, İngilizlerin Sehur Plânı karşısında takındıkları t da sebep olabilir.. Buna rağmen Acheson'un nutku, İngiliz İşçi Par- tisinin beyanatiyle kıymetini kismen olsun kaybetmiştir. Avrupa tediye birliğine Mardinde kaçakçılarla olan musademede bir kaçakçı öldü Mardin 14 (AA) — Topraklarımı za giren bir kaçakçı Erupu İle gümrük muhafaza erleri arasında yapılan mü: Külliyetli miktarda ipekli atir. Çarpısmada yara: İT kaçakçı ölmüş, yakalanan Gemli ve Aziz adlarında Iki kaçakçı firar eden arkadaşlarının — isimlerini vermişlerdir. Milliyetçi Çin kuvvetleri bir adayı zaptettiler Formoza, 14 ALA. (United Press) — Mülüyetçi Çin Komandos uçaklariyle deniz kuvvetlerinin komünistleri Şang- hay'ın 120 mil güneyinde bulunan Şe- klang'a kadar takip ettikleri ve Hai Dan açıklarında — Şusu adasını ” işeal ettikleri öğrenilmiştir. Meclisten iki sözlü soru Şevket — Mocan, 4785 sayılı Orman Kanunu ve Sümerbank tarafından C. H. P. ye yapılan bağışlar hakkında iki takrir verdi Ankara, 14 (Hususi — muhabirimiz bildiri Tekirdak " Mületvekili Hayırsever bir vatandaş Amasyada — yaptırdığı — elli yataklı bir hastah Sağlık Bakanlığına bağışladı Sayfa 8 Resim, artistin bu kelimeleri söylediği sırada çekilmiştir. Âmerika, atom ve mikrop silâhlanmasında başta Yeni araştırmalar için şimdiye kadar yarım milyar dolar sarfedilmiştir VWashington, 14 AA (Reuter) — Birleşik Amerika Araşlırma — Bürosu Sekreteri Dr. Robert F. Rüinehart dün akşam, atom bombası / taşıyabilecek ekllde sevkedilebilen bir mermi vücu: de getirmek üzere Amerikan âlimle Tinin devamlı sürette çalışmakta, ol Guklarını bildirmiştir. Rhinehart, mümkün olan en iyi &- dâhları vücude getirmek için ahenkler tirilen savunma ve araştırma progra- mına 500000000 dolar. — sarfedildiğini Bildirmiştir. Rhinehart, sorulan suallere sü ce- yapları vermiştir. 1 — Yeni silâhlar için tatbik edi ram, ümümiyet İtibariyle İyi. ? — Sevkedilebilen mermilerin inki- şafında İlerlemeler kaydedilmektedir. İkinci Cihan Harbindeki V-2 lere nis- beten bugünkü — mermiler sevk ve kontrol kabiliyeti bakımından çok da- Ha müessirdir. '3 — Atom enerlisi İle hareket eden bir denizlati vücude Ketirilmesi için bu yolda esaslı gayret sarfedilmesine rağmen, daha birkaç sene lazımdır. 4 — Birlesik Amerika, mikrop har- bi sahasında da diğer memleketler. den geri kalmamaktadır. Bu gibi b İzmirde evvelki günkü defile İzmir 14 (Hususi mul yor) — İzmir Cumhuriyet Kış birimiz bildiri Bazırladığı — sibise resmigeçidi. filel, dün akşam Tüccar Kulübü sa: İnoları Bu defilere, İzmir. yanları hazır. bulunarak canlı man: kenler üzerinde teşhir edilen elbisel Ti bol bol tetkik ve tenkld imkânını Bilgili genç kızların kendi. eserli Yandaki ve aki — resimlerdi Jâhlara kargı savunmaya bilhassa ö- 'nem verilmektedir. 'Harpten sonra Sövyet Rusyaya gi den Alman âlimleri hakkında sorulan Suale cevap veren Rhinehart, umumt: yet itibariyle bunların Almanyanın leri gelen mütehassısları - olmadığmı söylyerek demiştir kir “Harbin sonunda bir miktar Alman Alimi Birleşik Amerika ve İngilteri gelmek istediler. Bazı sahalarda bi ili elemanlar elde etmiş bul OÖnun içi mbu sahada — Rusle takviye görmüş vaziyetteyiz” Amerikada İspanya il anlaşmak temayi kuvvetleniyor. Mit Dislileri Kdti Tamet İN a güNü Kyanya için gunları sylemistir ; Birlsik Amerllamız Teaya mü kümeli' Ye Hallana darten SN ven Hai ve bu Busuula Birlemiş sümet. Kakteneme'üzmdir de bulunan Hükümeti mmakınh Süx Bip aahattir Lisans hakkında Ekonomi Bakanı izahat verdi Ankara, 14 (AA) — Büyük Millet Mecilsinin bugünkü toplantısında Kas- Milletvekili Şükrü Kerimza: acatımızı engelliyen kararın ılması hakkında Hükümetin ne düşündükü hususundakt sözlü sorusu: hu cevaplandıran Ekenomi ve Ticaret Bakanı ezcümle şöyle demiştir. İkinci Dünya Harbinden sonra iz Tirası arasında büyük olmadığı halde ihraç malla vımız ya kaçak olarak veya diğer Mmemleketlere sevkedileceki beyaniyle dolar memleketlerine ve bilhassa A Merikaya ihraç ediliyor ve bu suretle farkından memleket iktisadı aleyhine istifade ediliyordu. Buna mâni olmak * Bakanlığına ihraç edilen rede sarfedilecekini sormak salâhiyeti Ki “edileceki beyaniyle aleyhinde menfaatler Kibris üzerinden yapağı ve ansa Üzerinden' findiklar " imeke başla: dilecekleri — Bakiki müşkülar ar sağlıyan bu &t dahi konulabi. MUSABAKA KUPONU 1880 de çekilecek büyük Kuramıza, iştirak' için sakıdaki kuponlardan — 80 tane getirerek bir kura numarası a Tabileceksiniz. Tafsilâtını her pazar günkü (YENİ İSTANBUL) da arayı- D> CTC OÜN 5. S ÜND