16 Eylül 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

İÇ SAHİFELERDE 3 üncüce: Meseleler. Peyami Safa 4 üncüde: Hikâye: Rus ruhu. Hâdiye îclâl 6 ncıda : Btiyük davalar. Lloyd Corc 7 ncide: tzmir fuanndan mektublar O. R. G. Jfll yi: 4793 Telgraf ve mektub adresi: Cumhnrlyet, İstanbul Posta kutusu: İstanbul, No 246 Telefon: Başmuharrir ve evl: 22366. Tahrir heyeti: 24298. İdare ve matbaa tasmı 24299 24290 umhuri TUrk Bayrağı imal Eb'at 16 Eylul 1937 Şali y p ^ g , metaoeti \J İ£H*n? evsafı garantidir. £n kfiçük eb'attant en büyük eb'ada kadar ay yıldızj kendinden dokunmuştur. Siparifler en kısa zamanda karşılanır. . İstanbul Divanyolu Türbe karşusı No. 135 Zekeriya Nyon itilâfının tekemmülünden sonra tspanyol işinden azıtarak ortaya bir Akdeniz emniyetsizliği meselesi çıkmış olması dünyayt müstakillen mütalea olunabilir ayrt bir vaziyet karşısında bulundurmuştur yon konferansı Akdenizin emniyetine müteallik müzakerelerini ikmal ederek az zamanda istihsal olunan anlaşma imzalanmış, ve derhal tatbikata da geçilmiştir. Teşkilâtı esasiyeleri öyle icab eden devletler bu mualıcdeyi süratle meclislerinden de geçireceklerdir. Nyon konferansı Londranın karışmazlık komitesane benzemedi. Oraya Akdenizle alâkadar devletlerle galiba Italyaya bağı ve îspanyaya müdaJıalesi bakunlarından Almanya daVet olunmuştu. Yalnız Italya çağıTilsa, aıalarındaki bağ hasebile bu devlet işe Almanyanın çağınlmamış olmasını büyük öir noksan diye ileri sürmekle baflıyacaktı. Zaten Almanya dahılî İspanyol cidalinde fılî vaziyet alan birkaç büyük devletten biri idi. Akdenizin emniyeti meselesi ise bazı devletlerin müdahaleleri yüzünden arab sa%çma dönen ispanyol kargaşalığından doğmuş bulunmakta idi. Bu zaruretler altında konferansa çağınlan Almanyaya belki Akdenizin emniyetini kurup yürütmekte filî bir vazife verilmiyecekti. Nihayet Almanya bir Akdeniz devleti degildir. Nitekun konferansta, eğer kabul ederse tevcih edilmek üzere yalnız Italyaya bir vazife aynlmakla iktifa olunmuştur. Daha genis bir görüşle meselenin umumî heyeti oldukça kanşık büyük bir Avrupa meselesi olduguna şüphe yoktur. Londra karışmazlık komitesinin dahilî İspanyol cidalini îspanyaya maksur bir hâdise haline koyımağa muvaffak olamamasının sebebi buradadır. Ancak İspanyol işinden azıtarak or.taya bir Akdeniz emnayetsizliği meselesi çıkmış olması dünyayı müstakıllen mütalea olunabilir ayn bir vaziyet karşısında bulundurmuştur. Ispanyanın karasında ve sularındaki müdahaleler nilıayet ispanyol vaziyetine teferrü eden işler gibi görülebrliyordu. îspanyanm karası ve denizi haricinde rasgele ticaret .gemilerini babran denizaltı korsanhklan bütün dünyada yepyeni bir hâdise gibi telâkki olunmaktan kurtulamadı, ve kurtulamazdı tabiî. General Franco'ya muhariblik hakkının tanımp tanınmaması meselesi Akdeniz emniyetini kökünden yıkmağa kadar ileri gö'türülecek teşebbüslere cevaz ve meşruiyet veremezdi. Nihayet İspanyol meselesini bu kadar dallandınp budaklandırmağa kimsenin hakkı olamazdı. Bundan dolayıdır ki denizaltı korsanhklan dünya efkârı umumayesinde adeta müstakrl bir mesele olarak çok fena hareketler gibi sayılmaktan kurtulamadı. Bu telâkkiye göre insanlığm vicdanında şu kanaat belirdi: İspanyol meselesi ne olursa olsun ve bu memleketin şu haline veya bu haline göre yaprlan partizanlıklar neden ibaret bulunursa bulunsun, iş, serbest bir geçid olan Akdenizde bütün insanlıgm hukukunu ayaklar altma alan korsanlıklara kadar götürülünce, beşeriyet ve bilhassa bu denizin en yakın alâkadarı milletler yalnız bu denizin selâmet ve emniyeti üzerinde aynca tedbirler almak ihüyacından kabil değil kurtulamaz. Nitekim her tarafta husule gelen infial ve heyecan içinde ilk işaret verilir verilmez bu yakm alâkadarlann derhal davete icabetle toplanıverdikleri ve hemen icab edtn kararlan alıverdikleri görüldü. Dünya nazannda korsanhklann tesirleri nekadar fena olmuşsa onlara karşı koymak kararlarına kaynak olan Nyon konferansı neticeleri de o kadar iyi olmuştur. Dolayısile İspanyol işleri üzerinde ne gibi tesirler husule getireceği hiç düşünülmeksazin Nyon konferansınm ortaya koyduğu ve malum olan şekillerde hallettiği Akdenizin emniyeti meselesi müstakil bir meseledir. Misal olarak Bal kanhlarm ispanyol kargaşalığile hiçbir alâkalan olmadığı halde Akdeniz meselesine en hayatî ehemmiyeti atfetmekte olduklaıını ve konferansla onun neticelerini bu telâkki altında kabul ctmiş bulunduklarını zikredebiliriz. Eğer Akdenizde bir takım gemileri batıran korsanhk hareketleri, müteşebbislerinin nazannda îspanyol meselesile alâkadar teşebbüsler idiyse bunların hatta o mesele itibarile bile çok fena biT taktık olmuş olduğu işte meydandadır. YUNUS NAD1 [Arkast Sa. 3 sütun 5 te] Başvekil Akdeniz itilâfı Atatürk, dün Profesör Pittard'ı kabul etti hakkında alâka ile beklenen mühim bir nutuk söyliyecek Atatürk Ankarayı şereflendirecek Akdeniz emniyetine müteallik Nyon konferansı mukavelesini tetkik ve tasdik içın içtimaa davet olunan Türkiye Büyük Millet MeclLsinin toplanması vesilesile Cumhurreisi Atatürkün Ankarayı şereflendirmeleri kuvvetli bir ihtimal dahüindedir. Bu takdirde Cumhurreisimiz bugün veya yarın hustısî trenlerile Ankaraya müteveccihen haTeket edeceklerdir. Meclis Cumartesiye toplanıyor istanbula gelen büyük âlim Dün şehrimize muvasalat eden Italyan Profesörü Rossi Türkİtalyan kültür münasebetlerinden ehemmiyetle bahsediyor Meclisin içtimaı etrafında Ankara 15 (Telefonla) Meclisin cumartesiye toplantıya çağırılması üzerine îstanbula gideoek Vekiller ve mebuslar seyahatlerini tehir etmişlerdir. Toplatmın bir gün sürmesi ve o gün geç vakte kadar devam ederek Akdeniz itilâfı müzakeresinin bitirilmesi muh temeldir. Akdeniz meselesi ve Nyon itiâfı hakkında Başvekil îsmet Inönü, Mecliste mühim bir nutuk söyliyecektir. Cumartesi günü öğleden evvel saat onda Fırka Grupunun, öğleden sonra saat ikide de Meclisin toplanacağı an aşılmaktadır. Heyeti Vekile, Akdeniz itilâfını tasvib ederek, tasdik edilmek üaere Meclise sevektmiştir. Meclis, toplanacağı cihetle müzakere salonunda icab eden ha zarlıklar yapılmaktadır. Şeiırimizde mevcud meb'usların miktarı seksen kadar tahmin edilmektedir. tstanbulda ve vilâyetlerde bulunan meb'uslar da cumartesiye kadar şehri mize gelmis bulunacaklardır. İsmet İnönü, Millet Meclisi kürsüsünde Cumartesi akşamı ve pazar günkü tren 20 eylulde îstanbulda toplanacak olan Tarih kongresine gidecek zevat dolayısile çok kalabalık olacaktır. Ayni trenle Başvekil İsmet înönü, Vekiller ve meb'uslar da îstanbula hareket edeceklerdir. Foto Cumhuriyet Atatürk dün kabul ettiği Profesör Pittard'la beraber ilmi tetkikat esnasında Türk Tarih kongresdne iştirak etmek üzere Îstanbula gelmiş olan Cenevre Universitesi antropoloji profesörü M. Eugene Pittard şerefine dün Türk Tarih Cemiyeti Asbaşkanı Bayan Afet tarafmdan Atatürkün Floryadaki Deniz evind* husırsî bir öğle yemeği verilnviç tir. Bu ziyafette M. Pittard'dan başıka, Madam Pittard, M. Pittard'ın asistam Madam Dollenbach, İstanbul meb'usu Bayan Fatma Öymen, Bayan doktor Perihan Caover ve meb'uslardan Gene Dahiliye Vekilinin tamimi Nyon konferansından sonra Italyanın vaziyeti Ingiltere ve Fransanın yeni bir anlaşma zemini bulmıya çahştıkları söyleniyor Ankara 15 (A.A.) Dahiliye Vekili ve C. H. Partisi Genel Sekretesi Şükrü Kaya, Umumî müfettişljEre, Valilere, Kaza kaymakamlarına aşağıdaH tamimi göndermistlr: 1 Türkiye Cumhur Reisi Atatür kün yîiksek tebliğleri ikinci maddededir. [Arkast Sa. 3 sütun 4 te\ Yugoslavyanın büyük askerî manevraları Mareşal Fevzi Çakmak cumartesi günü Adatepe muhribile gidiyor ral Ali Fuad, Kılıc Ali, Cevad [Arkast Sa. 5 sütun 1 de] Çin Japon mücadelesi ve Milletler Cemiyeti Japonya Şanghayda büyük bir taarruz hazırlıyor ve Çin hava bombardımanlarına karşı da şehirlerde tedbir alıyor Cenevre 15 (A.A.) Milletler Cemiyeti Asamblesi, bu sabah tahdidi teslihat işlerile meşgul olacak olan üçüncü komisyonu teşkile karar vermiştir. Macar murahhası General Tancoso, Macaristanm bu komisyonun mesaisine iştirak etmîyeceğini, çünkü birçok seneler geçtiği halde henüz teslihat işinde hukuk müsavatınm teessüs etmemiş bulunduğu* nu beyan etmiştir. Iran mümessili, memleketin siyaseti nin esası Milletler Cemiyeti statüsünün prensipleri oldugunu beyan etmiştir. Çin mümessili doktor Wellington Koo, şarkî Asya hâdiseleri hakkında dinlenmiştir. M. Wellington Koo Japon ordusu nım Pekin, Tiençin, Nankeou ve Kal gan'a taarruz etmiş oldugunu ve haliha7jrda memleket dahilinde ilerlemekte bulunduğunu söylemiştir. Cenubda Ja ponya kuvvetli filosımun yardımile §ang hayı işgale teşebbüs etmiştir. Japon do nanması her türlü hukuka muhalif ola « rak Çine karşı bir abluka tesis etmiştir. Japon tayyareleri bir çokları memleket dahilüıe yüzlerce kilometro mesafede bulunan 13 eyaletin şehirlerini bombardıman etmişlerdir. M. Koo, Japonların kendi hareketle* rini muhik göstermek için ileri sürmekta oldukları nüfus fazlalığı iptidaî madde « lere üıtiy^c gibi delilleri reddetmekte * dir. Mumaileyh, Çinin Japonya ile ikbsa* dî bakımdan teşriki mesaiye amade ol * duğunu beyan etmiş ve fakat iyi niyetleirinin zâf alâmetleri gibi reddedilmij oldugunu ve hakimiyet tesisine ve Çinin [Arkast Sa. 8 sütun 1 de] Mareşal Fevzi Çakmak son manevralarda Bir müddettenberi Anadolunun ce nub kısımlarında'bir tetkik ve teftiş seyabati yapmakta olan Genelkurmay Baş kanı Mareşal Fevzi Çakmak dün sabahki trenle Ankaradan şehrimize gelmiştir. Mareşal Fevzi Çakmak Haydarpaşa garında îstanbul ve Merkez Kumandanlarile şehrimizde bulunan generaller ve askerî ürr.era tarafmdan karşılanmış, bir kıt'a asker tarafmdan selâmlanmıştır. [Arkası Sa. 5 sütun 3 te] Nyon konferansı içtima halinde Roma 15 (Hususî) Italya Nyon sinde Nyon anlaşmasından bahsederek, konferansında verilen kararlan kabul e bu anlaşmanın değişmesi lâzım geldiğini, demiyeceğini, Fransa ve Ingiltereye ver zira bugünkü şeklile Sovyetlerin Madrid diği bir nota ile bildirmiştir. Italyan nota hükumetine yardımmı kolaylaştıracağını sı bu hususta Berlin hükumetile müdave ve Akdenizde yepyeni bir vaziyet yaratlei efkârda bulunulduğunu da kaydet tığını yazıyor. mektedir. Salâhiyettar mehafilde, Italyanın cuma günü Londrada toplanacak olan ademi müdahale komitesinde Nyon konferansında verilcn kararların tadilini istiyeceği söyleniyor. Nyon anlaşmasının bir maddesi kontrol sahalarının tesbiti için konferansa iştirak eden devletler arasında müzakereler yapılabileceği ve icabında bu husustaki kararların değişebileceğini derpiş ettiğinden, îtalya bu maddeye istinaden anlaşmanm Italyaya Akdenizde Ingiltere ve Fransa ile müsavi haklar temin edecek şekilde tadilini istiyecektir. îspanyada yeni bir hâdise daha Tayyareler, bir Fransız gemisine bomba attılar Perpignan 15 (A.A.) Bu sabah nasyonalistlerin bir deniz tayyaresi, Portbou üzerinde uçmuş ve Culera mıntakasında bombalar atımştır. Bu esnada hü kumetçilerin 4 avcı tayyaresi, deniz tayyaresini yükselmeğe ve gözden kaybol mağa iclbar etmiştir. Deniz tayyaresi, PortBou üzerinden uçarken bir Fransız gemisinin Port Vandıes'e doğru ilerlemekte olduğu görülmüştür. Bu sırada iki infilâk ve çok şiddetli bir mitralyöz gürültüsü duyul muştur. Henüz tafsilât yoktur. Nasyoncdistler ilerliyor Bilbao 15 (A.A.) Radio Nacional, Leon cephesinde nasyonalist kıtaatm ileri hareketlerine devam etmekte ol duklarını bildirmiştir. lArkası Sa. 3 sütun 6 da] 1 Kazlıçeşmedeki yangın bir kasd eseri midir ? Beş saat süren yangında beş fabrika yandı. Zarar yarım milyon liradan fazladır Cenevrede telâkkiler Cenevre 15 (A.A.) Havas ajansı muhabirinden: Akdeniz konferansı mehafili, Italyanın cevabmı Nyon itilâfını kabulden imtina mahiyetinde addetmektedir. Romanın teşriki mesai için ileri sürmekte oldugu şartlann kabulü, itilâfnamenin değiştirilmesine muadıl olacaktır. Şu halde meselenin halli, tekrar bir mesele halinde ortaya atılmış olacaktır. Hal buki alâkadar devletler, Akdenizde ser best münakalâtın tesisi keyfiyetinin müstacel mahiyette olduğu noktasında ittifak etmişlerdir. Bu sebebden dolayı kendi namlanna derpiş edilmiş olan nezaret ve Bir Roma gazetesinin verdiği tarassud vekâletini almış bulunan Franhaber sa ile Ingiltere, bu vazifelerini ifa için Roma 15 (Hususî) Giornale hemen muktezi tertibatı almışlardır. dltalia gazetesi bu ak$amki başmakaleİArkast Sa. 7 sütun 4 te\ Yanan fabrikalardan bir manzara (Yazısı 7 nci sahifede)