9 Mayıs 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

9 Mayıs 1939 ALAND ADALARI Yazan: ABİDİN DAVER Baltık denizinden, Botni körfezine hâkim olan bu adaların Almanya ve Sovyet Rusya için sevkalceyşî ehemmiyetleri büyüktür Sevkulceyşi vaziyeti beynelmilel bir alâka uyandıran Aland adaları Son zamanlarda, Avrupayı meşgul eden meseielerden biri de Balt;k denizindeki Aland adaları ve bu adaların tahkimi işidir. Bu mesele yalnız adaların sahibi olan Finlandiya ile adalann halkı İsveçli olduğu için îsveçi değil, bütün Iskandinavya ve bütün Baltık devletlerini alâkadar ediyor. Filvaki Aland adaları, coğrafî vazi yetleri itibarile sevkulceyşî bir ehemmiyeti haizdırler. Sevkulceyşî ehemmiyeti olan bir yerin, bütün dünyanın büyük bir harbe hazırlanmakta olduğu bu zamanda, hiç ehemmiyeti olmaz, olur mu? Onun içindir ki yalnız İsveçle Finlandiyayı alâkadar ehmesi lâzım gelen adalar, bilhassa Almanya ve Sovyet Rusya için büyük bir ehemmiyeti haiz bulunmaktadırlar. Sol elinizin baş ve şehadet parmaklarını bir hilâl şeklinde açınız. Elinizin bilekten itibaren parmakiara doğru uzanan kısmı, Baltık denizidir. Baş parmağınız Finlandiya körfezidir; şehadet parma ğınız da Botni körfezi... Finlandiya körfezinin şimalinde Finlandiya, cenubunda Estonya, cenub ve şimali şarkisinde Sovyet arazisi vardır. Leningrad'la Sovyetlerin meşhur Kronştad deniz üssü, harb lımanı ve tersanesi Finlandiya körfezinin dıbindedir. Aland adaları ise Botni körfezinin ağzmda ve İsveçle Finlandiya arasındadır. Bu adalara hâkim olacak olan büyük bir devlet şu sevkulceyşî menfaatleri temin eder: 1 Botni körfezine hâkim olarak bu körfeze girip çıkmayı kat'iyetle kontrol etmek, 2 Baltık denizile Finlandiya körfezi arasındaki muvasala yollarına mü essir olacak bir yan mevzii elde etmek, 3 Botni körfezi hakimiyeti sayesinde Finlandiyayı tazyik veya işgal ederek Sovyet Rusyarun Kola yarımadası ve Kareli kısımlarına taarruz etmek. Sovyet Rusyanın Leningrad'la Beyazdeniz ve Şimal Buzdenizi arasındaki kara ve deniz muvasala hatları, Kola ile Kareli'den geçer: Kara muvasalası Murmansk Leningrad demiryoliledir. Deniz muvasalası ıse, Ladoga ve Onega gıbi büyük göllerle bu göller arasındaki nehirler ve kanallar vasıtasile Leningrad'ı Beyazdenize ve Şimal Buzdenizine bağlar. Baltık denizi, kışın donduğu için ve Alman donanmasının hakimiyeti altında bulunduğu için Sovyet Rusya, açık denizlere ve Okyanuslara gidip gelmek için bu denizden istıfade «"demez. Nıtekım Büyük Harbde böyle olmuştu. Sovyet Rusya, Beyazdeniz ve Şimal Buzdeııizi vasıtasile Okyanuslarla temas eder. Büyük Harbde kanallar ve göllerden geçen muvasala hattı mevcud değüdi; Mur mansk demiryolu da bidayetce henüz bitmemişti; sonra, bu demiryolu ikmal edildi ve Baltıktan Alman donanması, Ka radenizden Boğazları tutan Türk ordusu tarafmdan muhasara edilmiş olan Rus ya, en yakm muvasala hattı olarak dünya ile bu Şimal yolundan temas edebüdı. Bu itibarla Leningrad'la Şimal Buzdenizi arasındaki kara ve deniz muvasala yollarının Sovyet Rusya için büyük bir sevkulceyşî kıymet ve ehemmiyeti varuır. Murmansk sahillerinden meşhur, Gclf Istrim sıcak akıntısı geçtiği için, bu kıyılar bşın donmaz. hirlerden ayıran mesafeler şöyledir: Leningrad 450, Moskova 800, Danzig 650, Memel 300, Danimarkanın payitahtı Kopenhag 700 kilometre. İsveçin idare merkezi olan Stokholm'den umumî manzara kısmen Şimal denizindeki Narvik limamndan Almanyanın Emden limanına, kısmen de Botni körfezindeki Lulea li manından Baltıktaki Alman limanlarına nakledilir. Harb olunca İngıliz donan ması, Şimal denizinden yapılan demir nakliyatını keseceğinden yalnız Lulea limanından nakliyat yapılabilecektir. Bu liman kışın donar. Almanlarla lsveçliler, demir nakliyatı için Stokholm'dan 150 kilometre mesafede yeni bir demir limanı yapmağı düşünmektedirler. Fakat bu liman henüz yapılmamıştır ve yakında bir harb olursa demir nakliyatının tek yolu, gene Botni körfezinden geçeccktir. Aland adalan ise bu yola tamamile hâkimdir. Almanya, şımdıye kadar, bu adaları ele geçirmekten bahsetmemişse de, harb patlar patlamaz buna teşebbüs edeceği muhakkaktır. Hem demir nakliyatını temin etmek, hem de Sovyet Rusyaya ve küçük Baltık devletlerine hava akmları yapmak için. Aland adalannın Almanyanın mahud «hayatî saha» sına dahil olduğuna zerre kadar şüphe yoktur. Sovyet Rusyaya gelince, bu devlet de, hem Almanyaya demir naklıvatını menetmek, hem de yukanda anlaHıâıtnız sevkulceyşî sebeblerle bu adaları ele geçirmek istiyecektir. Sovyet Rusyanın Fin landiyaya garanti vermek istememesinin sebebi de bu, olsa gerektir. Almanya, adalann tahkimine muarız değildir; çünkü, bu tahkimat neticesinde, adalar hakikaten bitaraf kahrsa bu, Almanyanın işine gelir; kömür nakliyaü kesilmez vc Almanya, bir harb vukuunda Finlandiyayı kendisile beraber hareket ettireceğini ümid etmektedir. O vakit, Almanya Finlandiya gibi, onun hükümranlığı altında bulunan Aland adalarından da taarruz üssü olarak ıstifade edebilir. Bu itibarla Almanya, adalarm tahkimine aleyhtar olmamakla beraber, bu tahkimatı Finlandiya ile İsveçin yalnız yapmalarını istemekte ve kendisi de A land adalannın emniyeti işine iştirak arzusunu izhar etmektedir. Netice ne olacak? Almanya, bu talebinde ısrar ederse ki adalann sevkulceyşî ehemmiyeti büyük olduğundan ısrar edecektır şu ıki vaziyetten biri hâdis olacaktır: 1 Finlandiya, adaların tahkimine, Almanyanın da iştirakine razı olursa Baltık devletlerinin, bilhassa îsveçle Finlandiyanın muhafaza etmek istedıkleri bitaraflık suya düşecektir. O vakıt Sovyet Rusya bilhassa Finlandiya, Sovyetlerin husumetine maruz kalacaktır. 2 Finlandiya tahkim işine Almanyanın iştirakini istemezse, A'manya, ağlebi ihtimal, harb vukuunu beklemeden bu adaları zorla işgal ve ilhak edecektir. Hulâsa, Aland adaları, Avrupanın mühim siyasî ve sevkulceyşî meselelerinden biridir. Bakalım, nasıl bir şekil alacak? Finlândiya'mn vaziyeti Adalarda idari muhtariyet Aland adaları 1809 da Finlandiya ile beraber Çarlık Rusya tarafından ilhak edilmiştir. Rusya adaları hemen tahkim etmişse de Kırım harbinden sonra 1856 da toplanan Paris kongresinde, adaların bitaraflığını kabule mecbur olmuştur. Büyük Harb esnasında Rusya, adalara, bir kuvvei seferiye göndererek tahkimat yaptırmışsa da Almanlar, Aland adala rına karşı hiçbir harekette bulunmamış lardır. Finlandiya 6 kânunuevvel 19 i 7 de istiklâlini ilân ettikten sonra, adalardan Rus işgali kalktı. O zaman adalar halkının büyük ekseriyeti İsveçe iltihak arzusunu izhar etti. Sovyet ihtilâii esnasında İsveç, Aland adalarını tehlikede göreres Mariehamn'a asker gönderdi ve buralarını ilhak için büyük bir diplomasi faailyeti sarfetti. Mesele Milletler Cemiyetinin hakemliğine konuldu ve cemiyet de bazı kayıd ve şartlarla adaları, Finlandiyaya verdi. Finlandiya ada halkına geniş bir idarî ve kültürel muhtariyel bahşetti. 1921 birinciteşrininde, Miıletler Ce miyetinin müdahalesile, adalan tamamile gayriaskerî hale ifrağ eden bir mukavele imzalandı. Bu mukaveleye îngiltere, Fransa, Finlandiya, İsveç, Letonya, Estonya, Danimarka, Almanya ve îtalya iştirak ettiler. Harb halinde adalann muhafazası Finlandiyaya tevdi edilmişti. Finlandiya yalnız başına bu muvasala hatlannı kesebılecek bir devlet değildir. Çünkü nüfusu 3,600,000 kişiden ibaret olan bu memleketin hazar ordusu 3 piyade fırkası, 1 süvari livası ve 18 batarya toptan ibarettir. Bütün kara, hava ve deniz kuvvetlerinin mecmuu 25,500 kişi dir. Donanması 2 sahil muhafızı küçük zırhlı, 5 denizaltı gemısi olmak üzere 30 kadar tekneden mürekkebdir. Hava ordusu, 3 alaya ayrılmış olup takriben 100 tayyareden ibarettir. Finlandiyada as kerlik 17 yaşından 60 yaşına kadardır ve her yıl askerlik çağına girenler takriben 26,000 kişidir. Finlandiya mecburî as kerlik usulünü kabul etmiş olduğu için, harb olduğu zaman, nüfusunun yüzde 10 u h«sabile 360,000, yüzde 15 i h»sabile de 540.000 eli silâh tutar adama maliktir ama hazarî ordusunun küçük lügü yüzünden askerî talim ve terbiye görmüş ihtiyatları 100,000 kişiden ibarettir. Bu itibarla ancak 125 150 bin kişilik bir ordu seferber edebilir. "'l üzde 20 si sahil muhafazasına tahsis edilmiş olan Finlandiya ordusu, daha ziyade bir müdafaa ordusudur; taarruzî kudretı pek azdır. Yalnız başına Sovyet Rusya icin bir tehlike teşkil etmeyen Finlandiya, daha Umumî Harbin son yılîarında, Sovyet Rusyaya tâbi bir memlekelken Al manlarla işbirliği yapmış ve o vakittenberi daima Almanyaya ıiiüteveccıh bir si yaset takib etmiştir. Ordusu da, Alman lar tarafından tensik ve teşkil edilmiştir. AB1DIN DAVER 5İMAL BUZ Tahkimat Son zamanlarda, dünya ahvali kanşmağa başlayıp da harb ihtimalleri çoğalınca Finlandiya ile İsveç, daha sulh zamanında, müştereken adalann müdafaasını hazırlamağa karar verdiler. 1939 ikincikânununda ittihaz edilen bu karar mucibince, yukanda ismi geçen devletlerin nzasile, adalardan en ziyade tehdide maruz bulunanlann Finlandiya ile İsveç tarafından tahkimi mevzuubahistir. Fa kat adalara yalnız İsveç dili bilen Fin landiya zabit ve askerleri gönderilecektir. Tahkim edilecek olan adalardaki bataryalar, bir taraftan İsveç, diğer taraftan Finlandiya sahillerindeki bataryalarla beraber Botni körfezine giden deniz yollarını ateş altına alabilecekierdir. Adalarda hava kuvvetlerine karşı tarassud noktaları, ayni zamanda mayn tarlalan yapılacaktır. Bir harb halinde, Almanya ile Sovyet Rusyanın adalan bilhassa hava üsleri yapmak üzere ele geçirmek istiyecekleri muhakkaktır, demiştik. Bunun bir sebebi daha vardır. Harb olunca... Bir harb olunca, Finlandiya Alman lar tarafından zorla harbe sürüklenebilir. Bu takdirde, Almanların idare edeceği Finlandiya ordusu veya buraya çıkanlacak Alman kuvvetleri, Sovyet Rusyanın Şimal Buzdenizile olan muvasala hatlanna taarruz edebilirler. Fakat bu taarruzun muvaffak olması için, Aîmanya ile Finlandiya arasındaki muvasalanın mükemmel işlemesi lâzımdır. Aland adaları ise bu muvasala yollarına hâkimdir. Bu itibarla Aland adalannı Almanyanın da, Sovyet Rusyanın da ele geçirmek istiyecekleri tabiidir. Şimdi size bir mecmuadan naklen Aland adaları hakkında biraz malumat vereyim: / Aland adaları, takriben 6'00 ada ve adacıktan mürekkeb olup yalnız 200 kadarı meskundur. Bunlar, basık, cam a ğaclarile örtülü ve tabiî servederden mahrumdurlar. Adalann haikı 28,000 kişi olup, asırlar zarfmda İsveçten hicret etmişlerdir; İsveç dili konuşurlar ve İsveçe karşı büyük bağlılık göstererek Finlandiyadan ayrılmak isterler. Aland adaları, İsveç sahilinden 40 ve Finlandiya kıyılarından 80 küometre mesafededirler. Tayyare ile adalann merkezi olan Mariehamn'dan İsveçin payi tahtı Stokholm'a tayyare ile sevahat 20 dakika bile sürmez. Adaları muhtelif şe Sevkulceyşi vaziyet Aland adaları, yalnız sevkulceyş bakımmdan mühim değildir; ayni zamanda İskandinavyanın en mühim iktısadî yollarından birine de hâkimdirler. Bu yol İsveç ve Norveçin demir cevheri yoludur. îsveçin çıkardığı 13 milyon ve Norveçin istihsal ettiği 1 milyon ton demir cevherinin en büyük kısmım Almanya alır. Meselâ geçen sene Almanya İsveçten 10 milyon ton demir almıştır. Bu demirler, Sevkulceyşî ehemmiyeti büyük olan Aland adalannın me vkiini gösterir harita