21 Mayıs 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

21 Mayıs 1939 CUTMHURIYET Pek muhteşem bir şekilde Nevyork Sergisinin içyüzü tes'id edilen 79 Mayıs Sergi 160 milyon dolar sarfile vücude getîrilmiştir. bayramına aid resimler 8 Uenl DJinuadanl l «MEKTUPlfAFZ .. I Ankarada Buııun yalnız 3 milyonunu devlet deruhde etmiştir Yazan: CELÂLEDDİN EZ1SE Sergi üç buçuk kilometre murabbaı bir saha üzerine yayılıyor. Bilhassa Flushingde inşa edilmesinin sebebi tarihî bir hatırayı yâdetmek içindir. Birleşik Devletin millî kahramanı ve kurucusu ilk Cumhurreisi Washington 1790 istiklâl harbinde Nevyorka buradan girmiş ve kongrede irad ettiği nutkunda: «Hürriyet, müsavat ve terakki için harbettik. Bu üç kelime her Amerikalının zihninde yannm demokrâsi sembolü olarak kalmalıdır.» demişti. Bu sözlere izafeten serginin istihdaf ettiği maksad «yarının demokrâsi dünyası» nı yaşatmak ve milletlere göstermektir. Herhalde demokrasinin iyiliğine beni pek inandıramadı. Hele yannm değil, bugünün bile terakki idealini göstermekten âcızdır. 1937 de Paris bu kadar reklâm ve prolen zamanda açılmış olması, Nevyork için paganda ile kulaklarımızı tıkamamış, yaYeraltı şjmendiferi dolu, otobüsler in kendi sergisini de vadedilen günde küşad rının kâhinliğini yapmağa kalkmamış, fakat hakikaten bugünün en muazzam sergisan almıyor, tramvaylarda yer yok. Mü etmek bir izzetinefis meselesi olmuştu. Onun için sergi dışından, iğreti yapıl sini meydana getirmişti. vezziler haykırıyor: «Dünya Sergisinin açılış programmı alınız!» Saatime bakıyo mış, kartondan binalara benziyor. AceSerginin ortasındaki küre ve ince ehram rum; öğleye geliyor. Davetiyede küşad leye gelmiş hissini veriyor. Hele «Dünya müstakbel dünyanın sembolüdür. 6000 resminin tam on ikide başlıyacağı yazılıy Sergisi» ismi biraz mubalâğalı gibi geldi ton ağırlığında, iki yüz ayak kutrunda ve dı. Geç kalmaktan korkuyorum. Ilk ge bana. sekiz çelik sütuna istinad eden küre büçen taksiye atlıyarak: 1937 de Paris sergisini görmüştüm. yük bir havuzun ortasına rekzolunmuş. Dünya Sergisine!.. îkisini kıyas etmek bile doğru değildir. Rengi bembeyaz; kaymaklı dondurmaya Diyorum. Paris sergisi ısmarlama kostümdü; Nev benziyor. İnsana, nerede ise eriyecek ve Dünya sergisi şehre yarım saat mesa york sergisi hazır elbise... Geçende, Ame altmda ezileceği hissini veriyor. Dünyanın fede. Uzaktan, küme küme güvercin yu rikan mimarisi hakkında bir yazımda işa en uzun elektrikli merdivenile çıkılıyor. valarını andırıyor. Ortasında büyük bir ret ettiğim gibi, bu farkın sebebini an'ane İçinde ufak mikyasta bir şehrin kabart küre ve ince bir ehram var. Çölde bir be ye istinad eden san'atkârla seri kafasile ması var; iki yüz elli bin ameleli ve bir devi köyü camiinin kubbesile minaresine işliyen mühendis zihniyetinde aramalı. milyon nüfuslu bir demokrat şehri. Küre benziyor. Kapısmm önündeki izdiham ve Paris güzeli ve inceyi yaratmak istemişti. bir bomba gibi yuvarlak olduğuna göre, kargaşalık Fransa parlamentosunun bir Nevyork ticareti ve onun getireceği ran demokrâsi sistemi, dinamit yığıhihın üs zamankı hallerı kadar anarşi içınde. Halk dımanı düşündii. ' • • " • tünde duruyor demek... Herhalde yan* ; arasında da, polıtıkacılar beynmde de, nın müsavat dünyası marksizme yangınını Fransız san'atkârı örneğinj geçmışten demokrasilerin belkemiği bu hmzır anarşi! almıştı. Gözünün önünde Versailles şato körüklüyor. Güçlükle «Sulh meydanı» nı bulabiliyo sunun bahçesi, Rambouillet kasrının si Kubbeden ilâhilere benziyen musiki rum; merasim orada olacak. Meydanın metrisi vardı. Kökü Ondördüncü Lui'ye parçaları duyuluyor. Gözler ve kulaklar cephesini devlet binası; etrafını sergiye iş kadar uzanan san'at ağacının gölgesinde vasıtasile ruhların*ve sinirlerin üzerine yatirak eden ecnebi milletlerin devlet pavi büyümüştü. Halbuki Amerikan mühendi pılmak istenilen bu tesir bana protestan yonlan çevreliyor. Solda, köşede aşina bir si daha yeni olan san'at tarihinden orijinal misioner'lerini hatırlattı. Ticaret mahiyerenk gözlerime doluyor. Çoktandır hasre bir plân ibda edemezdi. Onun için aksi tindeki akideleri uğrunda dünyayı dolatini çektiğim Türk bayrağı puslu gökyü istikamette yürümeği tercih etti. Fakat ne şan bu rahibler de eski bir softa zihniyetizüne uzanan bir alev gibi... yazık ki, asıl sahası olan fen, teknik ve nin sembolü değil midirler? *** Merasim başladı. Evvelâ birkaç musi mas kudretinde de Paris sergisine üstün Küre ve ehramm etrafı yedi mmtakaya ki parçası dinledik. Zavallı müzik böyle çıkamadı. Muazzam San Fransisko köpaksim olunmuş: Münakalât ve ticaret merasimde daima çorba vazifesini görür. riisünü, dünyanın en heybetli binalarını, Sonra katolik papazınm duası, protestan modern hastanelerini inşa eden; büyük sıstemı; devlet ve hıfzıssıhha; istihsal ve rahibinin nutku ve yahudi hahamınm hi sanayii en muvaffakiyetli bir tarzda tay istihlâk; fen; terbiye ve ilim; sevkiyat. tabesi içimizi epeyce sıktı. Herşeye dini lorizmleştiren eşsiz Amerikan mühendisi Bunların arasmda elektrik, petrol, kimyekarıştırmak Amerikalılarda kokteyl ipti bize bu küçüklüğü reva görmemeliydi. vî maddeler, Ford ve General Motors lâsı gibi illet. Programa göre milletler Nevyork sergisinin önündeki hali, daima meşherleri oldukça enteresan; diğerleri millî kıyafetlerile geçeceklerdi. Halbuki çahşkan ve müstaid bir talebenin imtihan bizim senelik Galatasaray panayırınm bu geçid resmi kargaşalığa kurban gitti. esnasında: «Adam nasıl olsa geçerim...» ağabeyleri. Hele cam ve kristal, resim ve heykelAncak her milletten üçer kişiyi görebil diye düşünüp sınıfını dönmesıne benziyor. raşlık, mücevherat, hıfzıssıhha paviyon dik. A sırasile başlanıldığı için, en önde Hayır, bu panayır akıllara hayret ve larını Paris sergisindeki ayni paviyonla Arnavudlar; Sezar'ın Romaya getirdiği zincirsiz esirler gibi sulh meydanından ren Nevyorku meydana getiren kudretli rın bende bırakmış oldukları intıbala kargeçtiler. Nihayet kahraman ve muzaffer Amerikan mimarınm işi değildir. Mut şılaştırıyorum da; aradaki farkı çölle umsancağımız dalgalana dalgalana uzaktan lak Avrupa ile biraz şakalaşmak istedi. ran kadar büyük buluyorum. Sulh meydanından küre ve ehrama geliyor. Neşet Halilin kollarında. Neşet Başka sebeb bulamıyorum. doğru uzanan ana caddenin ortasındaki *** Halil zeybek kıyafetinde; göğsü kabarık, havuz kocaman ve iddialı bir isim taşıyor: adımları dik. Ay yıldızı hepsinin yükse Avrupada sergileri hükumetler inşa Miüetler gölü... Fıskiyelerine, gece renk ğinde tutmak isteyişi hoşuma gidiyor. eder. Amerikada bu iş hususî müesseserenk ışıklanna varıncıya kadar 1937 serGeçid resmi bittikten sonra nutuklar lerin açtığı kredinin mahsulüdür. Nevyork gisinin Trocadero'dan Eiffel kulesine kabaşladı. Sıra ile Sergi reisi, Nevyork Be sergisini şimendiferler idaresi, bankalar, dar imtidad eden büyük havuzun acemilediye reisi ve Valisi, iştirak eden ecnebi oteller ve bu gibi daha başka müesseselece ve seri mahsulü taklidi. Kendi kendidevletler namına İngiliz delegesi ve ni rin kurdukları şirket inşa etti. Maksadları me: «Acaba bu sergiyi yapanlar; gelecek hayet Cumhurreisi Roosevelt söz söyledi beynelmilel fen ve san'atta yer tutmak ecnebi ziyaretçileri; birşeyden anlamaz, ler. Hemen hemen hepsi; sulh, demokrâsi değil, fakat kabil olduğu kadar ticaret tedaha evvel başka sergi görmemiş Afri ve barış gibi kelimelerden bahsettiler. Ra min etmekti. Onun için Almanya ve Frankalı vahşi mi sandılar?» diye düşünüyo hat döşeğinde yatan için yorgansıza: sadaki gibi millî bir sergi karşısında de«Üşüme!» demek ne kolaydır. Hele ora ğil, fakat büyük mikyasta bir satış pazan rum. Celâleddin EZME da hazır bulunan Çekoslovaklara bu bey önünde bulunmaktayız. (••) Celâleddin Ezinenin bundan evelkl lik lâflar mutlak bir mizah mevzuu kadar Sergiye sarfolunan yüz altmış milyon mektubları 30 nisan, 2, 4, 7, 13. 16 ve 18 gülünc gelmiştir. mayıs tarihli nüshalarımızda çıkmıstır. dolarin sade üç milyonunu devlet deruhSulh piyesinin üçüncü perdesini sulh de etmiştir. Yirmi altı milyon yedi yüz bin perilerini temsil eden genc kızların raks dolar Nevyork Belediyesinin, altı milyon Odeğilmiş! ları teskil etti. «Sulh meydanı» nı doldu iki yüz bin vilâyetin, otuz milyon iştirak Matbaacı Bürhan imzasle §u mekturan kırk bin çift göz, röntgen cihazı ol eden ecnebi devletlerin ve mütebakisi de bu aldık: «Bir mücellid dükkânında kitab cildsaydı, mevzun endamları gizliyen tüllerin şirketin hisseleridir. İlk temin olunacak kaleri arasında bulduğu (400 lirayı, sahibialtmda harb iskeletini görecekti. Son bir zancdan iki milyon dolar Nevyork şehrini araştırmıyarak alıp gıden matbaacı Amerikan marşından sonra merasim sona ne, bir milyon yedi yüz bin dolar şimenBürhaneddin isminde bir adamın cürerdi. diferler idaresıne aıd olacaktır. mü meşhud mahkemesinde mahkum ol*** Sergiyi altmış milyon kişinin ziyaret e duğu yazılmıştır. Piyasada Bürhaneddin Bu sene Amerika Birleşik devleti iki deceği tahmin edildiğine göre tedavül e isimli bir tek matbaacı vardır, o da benim. Matbaamın adı (Bürhaneddin Matsergi insa etti. Biri Nevyorkta, diğeri San decek servetin bir billıon doları bulacağı baasıdır.) Bir ilt'.bas vukuuna meydan ümid edilmektedir. Sergi Flushing Me vermemek üzere keyfiyetin tavzihini riAmerikalı îçîn Avrupa buhranı, Ingiliz adow Park denilen mahalde. Nevyorkla ca ederim.» Alman ihtilâfı ve saire, kendi eyaletlerinin arası İstanbulla Bakırköy kadar. Sade Ankara caddesinde Bürhaneddin rplpKpfT»n v"inda ikincî derece Jiâd'spler arazinin tanzimi ve düzeltilmesi için tah Matbaası sahibi Bürhaneddin Erenler clendir. San Fransisko sergisinin ilân edi 1 minen on iki milyon dolar sarfolunmuş. Nevyork, mayıs,.. Nevyork sergisinin tayyareden alınmış bir resmi Cuınhur Reisimiz, 19 mayıs stadyomunda, şenlikleri takib ediyor Kız Lisesi geçerken... Genc liselilerin geçişi Geçid resminde Harbiyeli sporcular Resmigeçidde beden terbiyesi talebeleri 19 Mayıs stadında büyük geçid resmi başlıyor