1 Eylül 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 8

i — İktibas ve tercüme hakkı mahfuzdur — Cemal ( paşa ) yı Sultan yapmak vaadile Istanbul hükümetine karşı isyan ettirmek için bir proje hazırlanmıştı Ertesi günü sabahleyin Dersimli Hamparsumun bana, Üzerinde Tahran- da doktor Zavrief âdresi yazılı bir zart teslim etti, ve doktoru nerede bulacağır mu izah ettikten sonra 500 rubla da para verdi ve: — Ne olur, ne olmaz yanında fazla para bulunsun, Şayet yolda yakalanırsan paradan sakınma, icabında Tahranda sana istediğin kadar para vereceklerdir, dedi, Mektubu, paraları bir de hocamın ba- na verdiği Manliher tabancasını alarak yola çiktum. Huldudu kolaylıkla geçerek İrana girdim, Tahrana giderek mektu - bu doktor Zavrlefe teslim ettim, Cemal Paşaya krallık vadiyle Osmanlı hükü- metine karşı isyan ettirmek projesini hazırlamış olan doktor Zavrief, kendisi- ns verdiğim mektuptan fevkalâde sevin- mişti, Mektubu tekrar tekrar okuduktan we “mülcemmel, mükemmel,, dedikten "sonra bana: — Siz bu akşam hemen Tiflise döne- bileçek vaziyette misiniz? Yoksa bir gün istirahat mi etmek istersiniz? Diye sordu: — İcap ederse derhal dönerim, de- dim. Muhatabım bu cevaptan fevkalâde memnun kaldı vebu dolayı beni tebrik ederek; — O halde, dedi, Siz iki, üç saat isti- rahat ediniz ve akşam üzeri saat 7 de tekrar buraya gelinir, o zamana kadar ben de arkadaşları görür, mektubun cevabını hazırlarım. Doktor Zavriefin cevabımı Tiflise ho- cama teslim ettiğim zaman, Dersimli Jamparsum sevincinden kendini tutama dr ve: — Sen büyük bir hizmette bulunun. Seninle ne kadar iftihar etsem azdır, diycrek beni öptü. Bir keç gün sonra tekrar Tahrana gitmek icap ettiğini bildirdiği zaman, Zavrief meselesi hakkınlda kısaca izahat verdi. Bu İzahattan analşıldığına göre, doktor Zavrief, Cemal Paşa, ile gizli müzakerelere memur edilmiş ve bu mak Satla İran yoliyle Mısıra gitmeğe hazır- lanıwordu, Zavriefin bu projesine Rusya, Fran» *a ve İngiltere muvafakat ettiklerinden, Taşnak fırkası erkânı da büyük sevinç içerisinde bulunuyordu . Çemal Paşa ile İttihat ve Terakki a» zaları arasında bazı ihtilâflar çıktığın haber alan döktor Zavrief vaziyetten Taşnak fırkasınm Tiflisteki © umümü merisezini haberdar etmiş ve talimat is- temişti. Dersimli Hamparsum derhal faaliye- *e geçerek doktor Zaveriefin Cemal Pa- şâ ile müzakerelere başlaması hususun. Ha Rusyanm muvafakatini temin etmiş- ti. İşte beni Tahrana götürdüğüm mek tuplar doktor Zavriefe bu müjdeyi ver - diği için doktoru son derece sevindir - Mmişti, Bunun üzerine doktor Zevriçt derhal bir müzakere projesi hazırlamış ve fırka mrekezi umumis'nin tasvibine arzedil - mek İzere benimle Tiflis: göndermiş: v. Projeye göre aşağıdaki şartalr teklif edüdiği taledirde Cemal Paşayı Osman- İr İmparatorluğuna karşı isyana sevket mek kabil olasaktı: 1 — Sultanın riyaseti altında, Suri- ye, Filistin, h sk, Arabistan, Kil'kya ile Ermenistan ve Kürdüstan muhtar &ya- letlerinden mürekkep olacak Türkiye Asyasının masuniyet ve istiklâlini dev- Vatler tekeffül eder. 3 — Babadan büyük oğla veraset su- vetiyle geçmek üzere Sultan olarak Ce- mal Paşanm ilân edilmesi, 3 — Cemal Paşa İstanbul hükümetini v8 Sultanını Almanların elinde esir ve bunların aleyhine sefer açmayı taah - hüt eder, 4 — Cemal Paşanın İstanbul üzerine sefer etmesi halinde devletler kendisini silâh, erzak, mühimmat ve topçu ile tec- biz edeceklerdir. 5 — Harbin sonunda devletler Ce - mal Paşaya mali yardımda bulunacak- ir, 6 — Cemal Paşa İstanbulun ve Bo- ğazlarn terkine razı olacaktır, 7 — Cemal Raşa Ermenilerin kurta» rılması ve harbin nihayetrine kadar on ları beslemek için tedabir ittihaz etmeyi şimdiden taahhüt eder, Bidayette tahakkuk etmek üzere olan bu proje bilâhare Pransrrların şiğdetli muhalefetiyle © karşılaştığından suya düşmüştü. Hattâ bu işi müzakere etmek üzere sureti mahsusada Parisç giden doktor Zavrief'i kabul eden M, Brand kaça - maklı cevaplar vermiş neticede Vaveriefe projesinin Anadolunun taksimi hakkın- da İngiltere ile Fransa arasında daha evvel aktedilen anlaşma ile kabili telif almadığını bildirerek kesip atmıştı. Bu suretle bir zamanlar beni Tifils ile Tah- Tan arasında sıksık yolculuğa sevkeden meşhur Zavrlef projesi de suya düşmüş oldu. Bununla beraber, ben kendime düşen vazifeyi muvatfakıyetle yaptığım için fırka mabafilinde büyük bir itimat ka- sanmıştım. Bu sayede Dersimli Ham - Parsumun hususi kâtipliğine tayin edi- miştim. Bu vazifem Kafkasyeda bulunduğum müddetçe devam ettiği halde, fırka teş- kilâtları benim meveudiyetimden haber dar değildi. Mühim ve mahrem memu- riyetlerle sık sik seyahat etmek meç - buriyetinde bulünan bir adamın herkes tarafından tanmması muvafık görülmü- yordu. Bu sebeple hocam Hamparsum e Tiflis belediye reisi Aleksandr Ha- disyan ve İtrka merkezi umumi gzala - rından maakla İkimse beni tanımıyor, dar kadaki rolü bilmiyordu. Tahtı emrim de istediğim kadar para, cebimde de İran, Rus, İngiliz, Fransız pasaportları mevcut olduğundan her tarafa kolay - bkla seyahat edebilyordum. Bilâhare Ermenistanda Taşnak hükü- meti kurulduğu sırala fırka merkezi u- mümisinin Erivâna nakli üzerine biz de oraya gitmiştik. Tiflis binaenaleyh mülga ad ve ilân | ! belediye reisi | Aleksandr Hadisyan hariciye nazırı, | hocam Dersimli Haraparsumun kardeşi | Güzel Türkiyeden manzar Rupen Derminasyan da Harbiye nazırı bir çok diğer arkadaşlar da mühim va- zifelere tayin edildikleri halde ben dev. İet memuriyetine girmek istememiş, €8- kisi gibi frkanın - gizli teşkilâtlarında kalmayı tercih eteniştim. Bolşevik ihtilâlinden sonra vaziyet büsbütün karışık bir şekil almıya başla- yınca, fırka merkezi umumisi gizlice İstanula nakle karı* verilmişti. Arka - daşlar arasında paniğe meydan verme - mek üzere bu karar en yakın arkadaşlar dan bile gizli tutulduğundan, bizim E- rivandan İstanbula hareketimiz kimse * nin nazarı dikkati.i celbetmemişti. Bu karar mucibince 16 şubat 1919 tarihin- de İstanbula gitmek üzere Erivandan yola çıkmıştım ve cebimde bir İran pa - saportu olduğu halde 24 şubatta Ba - tumdan Fransız bandıraı Semiramis vapuruna bindim. Bir hafta sonra vapurumuz bir çok ecnebi harp gemilerinin önünden geçe» rek Kızkulesi açıklarında odemirlemiş» «ti. İlk defa olarak geldiğim bu şehirde kimseyi tanımıyor nereye gideceğimi bilmiyordum. Gizlice İstanbula gittiğim için seya- hatimden İstanbuldaki arkadaşlar ha - berdar edilmemişti, Erivandan ayrılır. ken hocam bana aynen şunları söylemiş- ti: — İstanbula gittiğiniz zaman kendi- nizi kimseye tanıtmıyaçcakşınız. Fırka nm en meş'ul arkadaşları bile sizin kim olduğunuzu bilmemelidirler. Ben İstan- bula gelinciye kadar gizli bayat yaşı- yacaksın,. Yalnız uzaktan uzağa günün hâliselerini takip et veher hafta muntazam bir rapor gönder. İstanbula mwuvasalât günümü sana ayrıca bildiri. rim. Semiramis vapurundan çıkıp, sandal- la Galata rıhtımına çıkarken hocamın bu sözleri hâlâ kulağımda çınlıyordu. Rıhtıma çıkınca bavulumu kapan bir a- damın peşinden koşmak mecburiyetirkle kalmıştım. Meğer hırsız zannettiğim bu adam “Osmaniye oteli,, n'n adamı İmiş, Müşteri avlıyormuş.. Başka otel de bil» mediğim için bu adam: takip ettim, Bi- raz sonra Yüksek kaldırımın ortaşında bulunan Osmaniye otelinin | numaralı odasında bulunuyordum. Yepyeni bir hayata atılmak üzere bulunduğumu hissediyordum. Otelin penceresinden sokakta yabancı askerer ve karmakarışık bir halk görüyordum, (Arkası var,) mia genç yo İtinkialda, muhtelif semtlere doğru | uzatılan çelik raylar üzerine kurulmuş, saltanat süren heybetlü bir idare var dır: İstanbul Tramvay Şirketi,. Kömür fiyatlarında en ufak bir yük- seliş serer sezmez, bilet deretlerine zam için, tarife komisyonunun toplanmasını bile beklemeden, hemen bir kaç yüksek memurunu Ankaraya koşturan bu şir- ket, bunun aksi vaki olunca yeni her- hangi bir ucuzlama karşısında en vur düm düymaz bir sağır sultandır! Be- reket versin ki tarife komisyonunun he sapları hiç itiraz kaldırmıyacak kadar sarih ve kat'idir; komisyonun keskin hassasiyeti Nafia Vekiletinin yüksek mürakabesiyle birleşerek (İstanbullula rı kaç kereler bu şirkete etek doluları fazla paralar ödemekten kurtarmıştır. ... Bize bu satırları yazdıran bir okuyu- cumüzün mektubudur. Bu şirketin vur- dum duymaz “Sağır Sultan,, oluşunun yeni bir misalini veren okuyucumuz di- yor kis “Benzin fiyatlarının ucuzlaması ba- sebiyle taksi ücretlerinden yüzde on beş tenzilât yapıldı. Buna mukabil Be- şiktaştan Taksime işliyen Tramvay Şir- ketinin otobüs Ücretlerinden hiç bir ten zilât yapılmadı. . “Sonra İstanbulda işliyen diğer bü - tün otobüslere oturacak yerlerden vakta hiç bir kimse kabul edil mediği halde Tramvay Şirketi otobüs- bilhassa pazar günleri 40 —50 kişi binmektedir. Uçuzluk neden yalnız taksilere ve belediye yasığı niçin sa - dece diğer otobüslere tatbik ediliyor, Anlayamadım. itfen okuyucularınızı tenvir eder misiniz?.,, Görüyorsunuz ya. “Eğer benzin u - cuzlamayıp ta biraz pahalılaşsaydı şirket derhal otobüs ücretlerine zam yapmakta hiç tereddüt etmezdi. Fakat | iş aksi olunca, bunu “Sağır Sultan, bi- le duyar, fakat o, kulağının dibinde 'da vul bile çalsanız, asla duymaz. Şirketin, Beşiktaştan Taksime kadar aldığı on beş kuruş, diğer hatlardaki otobüs ücretlerine mukayese edilerek kilometre hesabına vurulursa, mutlaka beş - on misli fazkıdır. Bu yetişmiyor - muş gibi son benzin ucuzluğu da bu haş metlü şirketin semtine bile uğrayama- mıştır! Bu, neden böyledir? Biz de anlaya- madık, - Benzni fiyatlarınm son ucuz layışiyle pek yakından meşgul olmuş bulunan belediye iktisat müdürü bu suale cevap verirse, okuyucumuzu me- raktan, bizi de müşkül vaziyejten kur- tarmış olacaktır. Gene Radyoya dair... Alaturka neşriyatın | azlığından şikâyetler arlıyor Radyoda Türk musikisinin azlığı hakkındaki şikâyetler ve dilekler gittik- çek çoğalmaktadır. Geçen gün bir oku- yucumuzun bu yoldaki dileğini neşret- miş ve buna düşündüklerimizi de ilâve etmiştik. * Bugün de T, Ü, K. imzasiyle mektup gönderen (bir okuyuçumuzun dileklerini kaydediyoruz. Okuyucumuz diyor ki? | *Geçenlerde gazetenizde İstanbul! radyosu programlarının zenginleştirile- ceği hakkında bir yazı vardı. Radyo sa! hiplerinin buna ne kadar memnun olduk! larını tüsavvür edemezsiniz. Radyomu- zun ugünkü programının bilhassa ala- turka neşriyatınm hiç kimseyi tatmin etrnediği meydandadır. Öğle vakti yapı» lan alaturka neşriyat, birkaç bile değil, sadece üç plâk çalmağa inhisar ediyor, Bundan sonta gazetelerde okunan ajans haberleri yayılıyor Alafranga muziği bütün dünya istas yonlarından dinlemek kabildir. Bunun için radyomuzun plâk eşkiltmesine lü. zum olmadığı kanaatindeyim. Buna mu- kabil alaturka neşriyat arttırılsa yalnız Türkiyeden değil, dünyanın her tarafm- rai a otobüs e Meğaklı Bir akış öcümüğ WE “iktisat müdüründen seruyo” ..« " İ ksymetli parçalarını tasY? yunanlılar şİ ediy? ik 1039 a dan alaturkayı din siyenler as B miş olâcaklardır. Meselâ P yakn dans hayalari ye za Yi havalarımız ve yeni 9 rüğğred lemez miz Alat Asmaz mı? Öyle sanıyorUğ yo idaresi için hiç de büy Yapıl lacak $$, teşle1 etmez. p k v nı olsun ei kabil ba?,, . g8 radye ik LİKİT simdil k masr işik bilir, Ançak radyomuz” e rogr ve müleemmel bir HECE geçe a mesi her şeyden evv€ 15 yi lesidir. Hüzümet radyoYi © Anka Şüphe yok ki sız de ehem vermiş ve bi iki re diğer- şehrim'zde o o agir istasyon yaptırmağı Geçen gün de işaret iile telsiz kanununun tat radyonun varidatı da artac man İhtiyacı daha geni$ şılaması mümkün olacaktı” kadar masrafa taajlük © küçük program değisi ei a lerin mümkün olduğu ni ye akti tirilmesi hiç de faydası? © Ticaret Mektebi” girmek isteyi uz okuyucum göre e mektup iniz” sanıyoruz, SH. A.,, imzas'yi “ ve ticaret mektebine BİT” kıyasıya diğiniz malümatı, di giye racaat ederseniz bütün t8 gö Yunanista” Türkçe af konuşanl2! , Çoğaldığı ii il çi Yunanistanda Türk$“ r sonra en çok konuşulü ir ei manlarda bazı Yunan 9” dan şikâyet etmeğe DA esi, Dİ # arada "Katimerini,, gö sında şöyle diyor: sz "Atinayı eler konu ei istilâ etmiştir. rında Türkçe id dei konuşanlar bile (v0y)» gan) deri al (bayrak), (buz) gibi istimal etmektedriler. çene Çadır kelimesinden gran ipe nasıl geçilecektir?, eyi Estiya gazetesi Ğ€ hakiki ismi olan , (9999 bir Yunan gazetesine yor ki: “Biyazzam ruhibat ei ticaret mektebi ve pie ağa ile meşhur Halki" yer Yunan güzetesinin bile yapılmıştır. Bu eger g Si İIDARs z Istanbul AnkarZ., yi 9 yagi” Posta kutu Telgrat saresi: ver ii Yazı işleri veofaİ şi idare, nâr ABONE >. Benetik & aylık 3 aylık 0 aylık 2 Sahibi ve Keşrisehan Va Basıldığı yer