30 Aralık 1930 Tarihli Serbes Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 2

ri © Liberalizm nedir Muharriri: Emile Fâğvet Hürriyetlerin Devlete elzem olduğu babında On altıncı fasıl Bununla beraber, hürriyetler; inisana, faaliyetini inkişaf et mek ve bütün © verebileceğini verdirmek için elzamse, devlete bundan daha ziyade elzemdir. Parlamento hükümetinin bir tezadı neticesi olarak hürriyet- ler sadece fırkaların aleyhinde- dir. ve fırkaların hoşuna gitmez zira parlamento hükümeti | fır- kalar hükümetidir ve bu sistem dahilinde hükümet ( hakikatta bir fırka ve yalnız hayalen dev- let olduğu için, tabiatı icabı devlete en muhalif şeyleri ya- par ve fırka olarak kendi men- faatına çalışan, devlet | olarak menfaatını yıkan bir | hükümet ve binnetice ( devletin o hasmı olan ve devletin yıkıcısı — olan bir devlet © manzarası © hâsıl olur. Zira, hürriyetler fertlere ol- duğu kadar, devlete de elzemdir. İptida ferde elzem olduğu için, devlete elzemdir. Zira devlet bütün faaliyet ve bi kuvvet lerini sarfeden vatandaşlara muh- taçtır. Bu. ise ancak hürriyetle mümkündür. Sonra, o kendisi için de elzemdir. Çünki ancak bu sayede vatandaşların hoşuna gidebilir, . sevilebilir, kuvvetli olur. Devlet faal, velüt, sağlam olmak için, bir şeyler yapabil- mek için, hatta daha sarih si liyeyim, hakiki olabilmek için söylemeğe muhtaçtır. Hürriyetlerin, fertlere elzem olmak haysiyetile, hür vatandaş- lara muhtaç olan devlete de el- zem olduğunu söyledim. Filha- kika, vatandaş devlete ne ka dar çok zencirlenirse, o kadar çok müfit olabileceği hayalinden daha manasız ve daha aptalca bir hayal olamaz. Aşağı yukarı bütün hükümetlerin hayali bu- dur: Fakat bu bir | eşekliktir. Hakikatta, hükümetler © bütün vatandaşların devlet o memuru olmasını -mümkün olsa- temen- ni edeceklerdi. Memurlarının muazzam ekseriyetinin o yumu- , İrehavetine, uyuşuk etine, muntazam ve zarar- haki- yü- e bakarak devlet, katın aksi bir muhakeme rüttüğünü anlayamaz mı? Müfit vatandaş, devlete para olarak, hizmet olarak devletin ihtiyacı olan şeyi veren, fakat bunun haricinde geniş mikyasta, azim ye küvvetle, kendi tabiat ve kendi Kanununa göre inkişaf necatıdır. Şu beceriksizin hükü- eden, arayan,. sicadeden, keşfe- den, sanayia, ticarete, ziraata, istediği gibi atılan. istediği gibi fenni, felsefi, ahlâki, dini, tetkik ve tahrilerde ( bulunan, belki yanlış, belki de doğru ve eyi yeni bir eser için cemiye ler yapan, iktisap edebileceği ve erişebileceği bütün vüs'at da- hilinde inkişaf eden vatandaştır. Bu vatandaş, devletin: yaşa- yan ve zinde hücresidir. Onun faaliyetinden ve onun faaliyeti- nin neticelerinden daima devlete bir şeyler ve çok bir şeyler ka- lacaktır. Bir devlet dahilinde bu. vatandaşlardan bir kaç mil- yonu mevcut olsun, o devlet bü- tün dünyadaki devletlerin en parlağı, en nüfuzlusu, nihayet en zengini olacaktır. Halbuki fertlerin bu faaliyet ancak hürriyet içinde, ancak bütün hürriyetlerle, bütün adam nin çok doğru bir fıkrasile bu- nu mükemmelen ifade“ediyor ve şöyle yazıyor ; “ Hayvan cinslerinin tai de olduğu gibi cemi; rihindede, ferdi işaf mücade- lesi her terakkinin ilk şartıdır. Şahsi kabiliyetlerin serbesce ha- rekete geçmesidirki ilk harekete vücud verir. Nihayet, fertlerden her birinin filan hürriyeti ne ka dar artarsa, içtimai faaliyet de o nisbet dahilinde artar ve art- ması lâzımdır. ,, Ayni devlet adamına, 10 ha- ziran 1902 tarihli riyaset nut- kunda şu güzel s. ilbam e- den yine ayni fikirdi “ Milletin cumhuriyette gör- düğü yalnız siyasi bir taazuvun şekli değildir. Millet, ondan et- rafa eyilik saçan hakikatler, ta- hakkuklar bekir. Onu, bir De- mokrasinin teşkilâtına elzem olani ıslahatın aleti yapmak ister.Öyle arzu eder ki cumhuriyet akika ten âdil bir cemiyet olsun ve orada bütün kanunlar için müş- terek bir hürriyet dahilinde, va- tandaş kemali emniyetle hakla- rından istifade edebilsin, bütün faaliyetlerini ifa eylemeğe,sayinin ve meziyetinin haklı mükâfatını bulmaga, nihayet devletin mut- lak bitaraflığı teminatı altında tam bir hürriyet içinde, vicda nını ve muhakemesini inkişaf ettirmeğe muvaffak olsun. ,, Bu, bilhassa devletin menfa- atı noktai nazarında yer almı bir adam tarafından ifade edi len liberal programın ta kendi- sidir. Bana öyle geliyor ki içti- mai hakikat ta binnefis bundan ibarettir. Tahakkümcülerin itirazım biliyorum. Onlar, M. Leon Bo- ungeors ile benim takdir etti- ğimiz bu serbes faaliyetin yalnız lüzumsuz ve kısır ve öyle de istimal üyorlar. Buna kim hayret edebilir? Onlar (şöyle diyorlar: “ Hürriyet” bu sadece bir kaç gazeteciye | ve bir kaç umumi içtima hatibine yarar. Yazı yazamıyacak birkaç fena muharrir lisan hatası yapamıyacak bir kaç hatibe bedel, memleket zaftan kurtulur ve daha müsterih olur.., Bu da doğrudur. Fakat hür- riyetin gülünç istimalleri, ilk na- zarda daha karanlık ol; parlak bir surette tezahür eden mükemmel neticelerinin fidyej met işleri hakkında yazı yazma- sını ve bu sersemin beş yüz sar- hoşu tahrik etmesini mümkün kılan ayni hürriyet, Descartesin yazmasını mümkün © kılmıştır, Holandada olması şartile; Spen- cer'in yazmasını mümkün kıl- mıştır, İngilterede olması şar- tile; Voltaire'nin yazmasını müm- kün kılmıştir, Ferney olmak şar- tile; Ansiklopedinin basılmasını mümkün kılmıştır, tesadifen libe- ral bir nazır tarafından himaye e- dil mek şartile ve bilhassa daha parlak, (fakat ayni © derecede azimperver binlerce, milyonlarca insanın © kendilerinden, kendi kuvvetlerile, ayni zamanda ser- bes görüşme, serbes anlaşma, serbes toplanma; serbes cemi- yet, serbes propaganda vasıta- ile kendilerinde iptida kendile- ri için ve sonra umumi eyilik için mevcut olan bütün faydalı rı, şeyleri çıkarmalarını mümkün .M. Leon Bovriyeos hakkile meşhur olan Birlik isimli eseri- kılar. Hürriyet, veludiyettir. Ferdi hürriyet,ferdi veludiyettir. Görüs İdinin banyo ve A Belediye işleri Belediye fevkalâde tahsisatın alınamamasından dolayı işleri ta- til etmiştir. Tahsisat gelince bırakılan iş- lere tekrar! başlahacaktir. Oda bütçesi Bugün saat bir buçukta Ti- caret ve Sanayi idare heyeti ve -İmütaakiben oda meclisi içtima yapılacaktır. Mecliste veraset ve kazanç vergileri ile oda bütçesi müzakere edilecektir. Mutaakhitlere verilen işler Tüteahhitlere verilmiş işler ikraz o tahsisatından yapıl işler devam edecektir. . Set edilen 5 bir yer Hotbehot açılabilir mi? Karataşta hafız Salih efen- yahudihahesi sıhhiye, müdüriyetinin kararı) ile seddedilmiş ve temhir olunmuş- tu. Salih efendi bu (o mühürleri bozmuş ve hotbehot tekrar aç- miğtir. Bunun , üzerine mişs'ele adliyeye o aksetmiş asliye ceza mahkemesinde mezkür davanın rülyetine başlanmıştir. Belediye memurları dinlen miştir. İfadeler maznun © aley- hindedir. Maznun vekili maha- linde keşf icrasını İstemiş; ve bu talep te kabul olunmuştur. Tevkif edildi Kız bozmak cürmünden do- layi gayri mevkuf olarrk lüzü- mu muhakemesine karar verilen marangoz Hüseyin Avni eföndi dleyhindeki davanın dün ruyeti- ne başlanmıştır. Gizli | cereyan edöh ilk celsesini müteakip'maz”| nunun tevkifine karar verilmiş ve Hüseyin Avni efendi mahke- meden doğruca (hapishaneye gönderilmiştir! Hürmüz hanımı Kimin vurduğu henüz anlaşılamıyor Dünkü nushamızda damlacık- ta Hürmüz © namında gençiibir kadının bir işret âlemini müta- akip yaralı bulunduğunu yazmiş- tık. Hâdise etrafında adli tah kikat devam * etmekte | lâkin vak'a esrarengiz & mahiyetini muhafaza etmektedir. i Hürmüz hanım dün bir ara- lk kendisine © gelmiş “ beni vurdular, demiştir. Kadın buh- ran içerisinde ; bulunuyor. :Bu gün biraz daha sükünet bulun” ca ilk ifadesini değiştirmiş, ben intihar ettim demeğe başlamış- tir. Kurşunun ceryanı hâdisenin bir intihardan ziyade bir cina- yet olduğunu teyit edecek ma- Hiyettedir. Bugün rontken © muayenesi yapılacaktır. Tahkikata (o ehem- miyetle devam olunmaktadır. me, anlaşma, toplaşma, cemiyet hürriyeti bir çok misli artmış ferdi veludiyetten devletlerin umu mi mâmuriyetleri dogar. Hürfi- yetleri darbelemekle, devlet bel- kide göze kuş görünen bir se- viye tesis eder, fakat kaynak- ları kurutur. Mecraya doğru gi der. Böyle iptidai hakikatleri yazmaktan insan, sıkılır, fakat şunu arzedeceğim ki | bunların bilinmemesi benim o kabahatım değildir. Şunu da söylüyorum ! Devlet vatandaşların hurriyetine kendi için, sevilmesi için, , kuvvetli ve sevilmiş olması için mubtaçtır. Bu daha nazik bir meseledi Bu ebedi bir hakikat değildir. ŞEHİR HABERLERİ Hainlerin Bozalan köyünden getirilen 70 kişi yataklıkla Dahiliye vekili “Şükrü Kaya beyefendile Ordu müfettişi Fah- reddin paşa Menemende inkilâp şehitlerinin kabirlerini zivaretten sonra. halkla temas etmişler ve) irtica hâdisesi etrafında izahat) âlmışlardır.” Facia © mahallinde) tetkikatta bulunduktan © sonra Kaymakamlık makamna giden Şükrü Kaya beyefendi bizzat bazı isticvabat ile meşgul ol- muşlar, jandarma bölük kuman- danı yüzbaşı Fabri beyi isticvap etmişlerdir, , Manisadan getirilenler İrtica hâdisesi münasebetile Manisadan getirilenler | altmış kişidir. Bunlar içinde & dördü hainlerin karılarıdır. Alaşehirden getirilen şeyh Abdülkerim istic- vap edilmiş ve hakkında istar olunan tevkif © müzekkeresi ile tevkif olundu. Mürtecilere yataklık edenle: , Mürtecilere yataklık ettikleri e faciası Zavallı Gazi namusunu temizle- mek için intihara teşebbüs etti Bir ail Dün gece Koklucada tüyler ürpertici bir aile faciası olmuş- tur. Hâdisenin tafsilâtı en katı kalpleri titretecek mahiyettedir. Gazı kimdir? Gaffar oğlu Gazi | namında Dağıstanlı kırk beş yaşlarında bir şahıs Bergamada Paşa ha- nında kahvecilikle hayatını ka- zanıyordü. Bu adamın yirmi beş yaşlarında genç ve güzelce Âli- ye hanım isminde bir de karısı vardı. On senedenberi evli bu- lunuyorlar, Biri sekiz diğerleri beş ve bir yaşlarında olmak üzere üç te çocukları | bulunu- yordu. Bir yaşındaki memededir. Aliye hanım karde- $ine geliyor Aliye hanım çocuklarını ala- rak ziyaret maksadile on beş ay evel Koklucada biraderi yağci Derviş efendinin nezdine geliyor. Arada birazda kocasile geçim- sizlik başlamış olacak ki bir ha Bergamaya dönmek istemi- yor ve kardeşine mütemadiyen kocasından şikâyet ediyor. Aşk macarası Bu sırada Aliye hanım aynı köyde mukim otuz — yaşlarında Bahaettin efendi ile alâka peyda ediyor. Bir aşk macarası başla” yor. Aliye ve Bahaettin daima buluşuyorlar, geziyorlar, eğleni- yorlar. Bu aşk macerasına kadı. nın kârdeşi | Derviş efendi de müsameha ediyor. Hatta Aliyeyi (Gazi) den ayır: Ba- haettine vereceği Gazi ise Diğer taraftan Gazi ise zev. cesi Aliye hanima mütemadiyen mektuplar gönderiyor, yalvarı- yor. Çocuklarını alarak aile yu- vasına avdetini isteyor. Lâkin bunlara 'kulak veren olmayor. Çünkü kadın Bahaeddin efendiyi çıldırasıya seviyor. Başka birşey işünmeyor. Ne kocası nede yatakları maznundurlar cihetle Bozalan köyünden yet- miş kişi Menemene getirilmiştir. Hainlerin bu köyde «akrabaları vardır. Altı azılı şerir Bozalanda yedi sekiz gün kalmışlardır. Ge- tirileüler vatan hainlerine . ya- taklık etmekle maznundurlar. Menemende tevkif edilenler Menemende tevkif edilenler beş kişidir. Bunlardan biri meş- um faciada el çırpmak ve ha- inlere ip vermekle maznun olan Arnavut Kâmildir. Müezzin Ah- met ile seyyar satıcı İsmail ve diğer iki maznun hainlerin do- laştıklarını ve cinayetkârane ha- raketlerini gördükleri halde hü- kümete haber vermemişlerdir. Saffet hoca namında bir şahs ta nezaret altında bulunmaktadır. Tahkikat hitambuldu Menemen irtica hâdisesi tah kikatı hitambulmuştur. Hâdise faillerile diğer maznunlar bugün İzmire sevkedileceklerdir. ona görünmeyor. Facıa başlıyor Zavallı bedbaht koca mul bere ile işi halledemiyeceğini anlayınca kalkup Koklicaya ge- liyor. Karısını tekrar bergama- ya götucmek istiyor. Aliye hanım kocasını ekşi bir suratla ve hakaretle karşı: liyor. Yüzüne karşı bağırıyor pArtıl seni sevmiyorum. İtem. yorum. ,, Diyor. olunca Akşam olunca, etraf kara- rınca Aliye ile Bahaettin bera- betce kaçmağa karar veriyorlar. Netekim dün akşam bu kalpsiz kadın memedeki yavrusunu ve diğer çocuklarını; ve kocasını evde < bırakıp âşıkı ile birlikte kaçıyor. Bir yaşındaki yavrucuk meme isteyerek feryat ediyor. Diğer çocuklar anne, anne diye bağırıyorlar. Gazi bu acıklı manzara karşısında asabına hâ- kim olamıyor ne yapacağını şa şiriyor ve tabancasını çekerek ine ateş etmek su- retile intihara teşebbüs ediyor. Silâh sesini işiden komşular key fiyeti jandarmaya ihbar eyliyor- lar İmdadı sıhhi otomobili cel- bolunarak zavallı adam memle- ket hastanesine © kaldiriliyor. Yarası sol memesinin üzerinde- dir. Kurşun bir taraftan girmiş arkasından çıkmıştır. Namusunu temizlemek İçin Bu sabah bir muharri: memleket hastanesinde buti ni ziyaret etmiştir. lı hâdiseyi yukarıda kaydetti- iz gibi anlatmış ve ağlıyarak demiştir kiz “ Namussuzca yaşamaktansa ölmek elbette eyidir. İşte ben- de namusu lekelenmiş bir adam sıfatile ölmeğe karar verdim.Ne yapayım ki ölmedim. Fakat öl- mek istiyorum ölmek , - zabıta çocukları bu vaziyet karşısında ELHAMRA i. Milli Kütüphane Sinemasında Büyük bir filim yine umumun takdirlerini kazanıyor : AŞK ÇOCUGU Mümessilleri : JAN ANCELO, Bugün seanslar : saat Bu daima doğru olmamıştır. — Bitmedi — JAN KATLEN ve EMİLİN Bugün hususi talebe seansı vardır tahkikata devam ediyor. MARİ GLORİ Oğleden öğleye 5 Mes'üller Menemen hâdisesi iptidadı, bir iki çehre arzetti: Vilâyeti, resmi tebliğleri mevzii kal, bir haydutluk vak'ası karşısınd, olduğumuz hissini verdi, tedbi sizlikleri örtmeğe çalışıyordu. Bi, kısım gazetelerde irtica harekç, tini derecesiz büyültmeğe çalıştı. lar ve o vadide neşriyata devan, ediyorlar. Hakikat, — her ifrat ve tefritin Görünüşe “nazarân, © Meneme, hâdisesi “ çok derin teessüfler, şayan olmakla beraber, endiş. verici! bir şekil alamaz, bir gail halini alamazdı. Türkiyenin hiç bir köşesinde, bahusus İzmir mu, hitinde bir irtica hareketini, imkânı olmadığına, muarızlarımı ne derlerse desinler, biz kani Bununla beraber, teessürleri, miz büyüktür. Hâdise, netice iti barile az zamanda ezilmeğe mah. üm olmakla beraber bir fecaat şeklini almış, kahraman bir 7 bitimiz ve diğer iki vatandaş şe. hit edilmiştir. Koblay beyin, şe. refli fakat çok feci ölümü irtia aleyhindeki | kinimizi artıracık bir hâdisedir. Gazi hazretlerinin buyurdukları gibi, cumhuriyetçi leri utandıracak bir lekedir. İr tica böyle tek kurbanlar yapabi. lecek kudreti bile nefsinde bi. lamamalı, nefes alamamalıdır. Mesele bu noktadan tetkik edilince, o Menemen halkindan hâdiseye şahit olanlara, fakat onu men için kımıldamıyanları hiç olmazsa manevi ağır bir mesuliyet düşer. Hâlâ ümit edi. yoruz ki bunlar küçük bir akal. liyeti ni Menemen ahalisinin umumiyeti bu irtica lekesinden uzak ve temizdir. Adli tahkika tın bu noktaya tam bir zin vakıt gih, ortasındadır serpmesini bekliyoruz. Daha ağır mes'uliyet te bı işte tetbirsizliklerile . temayir eden idare adamlarına terettüp etmektedir. Halkımızı, Menemen halkını harekete getirmek için ağlebi ihtimal bir işaret | kili gelebilirdi. O işaret veril: Hiç şüphesiz, cumhuriyetçi w- tandaşların cumhuriyeti tehdit eden bir | tehlike © karşısındı kendilikleriden harekete geçme leri arzu ve temenni edilir bir şeydir. Ancak, inkâr edemeyiz ki halkımızın siyasi ve medeni ter biyesi henüz her yerde bu dere ceyi bulmamıstır ye bu gibi hare- ketlere kütleler alıştirılmâmışlar" dır. Bünün kabahatıni * kütlelere atfetmak Kaksızlık olur. Daim emir altında tutulmuş, tutulmağı alışmış o vatandaşlada iteşebbü kuvveti büyük olm Fakat idare amirlerine ne di- yelim?. Menemende bir. irtia çetesi ortalığı altüst ediyor. Kahraman bir zabit ve sonra « vahşiyane bir şekilde boğazlı” yorda saatlerce devam eden bi hâdiseler esnasında ne kaymi" kam bey, ne din kuman danı bey ortada bulunmayor w ancak askerin ve zabitlerin kah Famanlığı ve teşebbüsüyle hair) ler imha olunuyor. , Mes'uliyet işte buradadır.oradati idare memurlarının tedbirsiz! de aczinde; cesaretsizliğinde, be ceriksizliğinde ve çok mes'ul yetli ihmallerindedir. Hâdise © easında olduğu gibi, hâdiseder evel de bunlar vardır. Çünlü böyle bir müsellâh çetenin haf talarca köyler arasında — dolay ması; hazırlanması, belki kend leri gibi hain ve cahil şeyhleri? dervişlerle temas ve muhabe: de bulunması nazari dikkati © betmemiştir. Ne kadar valiler, ne kayın” kamlar, ne polis müdirleri, "* jandarma kumandanları bu 1“ selede vazifelerini hakkile yap” mamışlar, bazıları hiç yapman lar ve vazifelerinin aksini yar” mışlardır. Memnuniyetle | görüyoruz & Dahiliye vekilinin icraatı, iptid? mes'ul idare amirlerine işten “ çektirmekle başlıyor. Vatandat' lara emniyet verecek tedbir bi” dur, yani idare makamına ene” 1-3-5 -7,15 ve 9,30 gik ve ehliyetli şahısların get) rilmesidir. e. a