1 Ocak 1931 Tarihli Serbes Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 4

İktisadi tetkikler: Liman işlerimiz Rusya haberleri Gıda enstitösü e LR a) : e (Vitamın ) nedir ? “ Vilamin , lerin keşfini tahı minen otuz “sene evveline irca tathir edilmiş olan yemekler ek- seriya, (vitamin) lerin imhası ha- edebiliriz. O zaman bu keşif|sebile, — kıymeti gıdaiyelerinin Moskova, 5 — Moskovada kendisinden pek az bahsettir-)büyük bir kısmını gaip etmiş . . . ye fen gıda enstitösü O tesis mişti. Kâşifler de, keşiflerinin) oluyorlar. Nasıl Tanzim Edilmelidir ? edilmiştir. Bu enstitönün mak- Pasteurünki kadar hatta ondan daha tarı ve daha şayanı hay- Evet amma, bizim ecdadımız sadi herkesin ayrı ayrı meslek» hiç de vitamini bilmedikleri halde dığı için ses püre ağalık lane e ve işlerine ww Vİ DEN muştzr. Muhtelif memleketlerde nevi hasıl olan kazançların da Dünkü nüshadan mabat ret bir ibtilâle bâis olabileceği-| yaşamış ve pek alâ da sıhhatlarını| © Ne yapmak lâzım (gelirdi?) ve ezcümle nafıa teşkilâtı çok gildir. Mev- işlerini fenni bir tarsda > Biri ni tahmin edememişlerdi. Pas-|muhafaza etmiş oldukları halde,|Halen (one yapmak (o münasipjeski olmıyan yerlerde — küçük sek na lp md elin ani eke) sıhhi teur, göze görünen ve hatta|şimdi bununla bizim bu kadar olur? mikyastaki nafıa hizmetlerinin| masrafları, sermayenin küçük variyetlüe“Mmuvafik yemek kooperatifler vasıtası ile temin edilmnsınin çok büyük faydaarı temin edeceği görülmüş ve bu yolda bir çok teşebbüslere gi sikletleri tahmin edilebilen mik- ropları keşfetmişti. Fakat vita- minlerin el ile tutulmaz ve göz- le görülmez mevat olduklarına faizi ödendikten sonra hasıl olan kazanç kısmen tesisatın ıslahına ve imar işinin devam ve terak- kisine, kısmen ihtiyat ayrılır ve hissedarlara kazanç ver meşgul olmamızda ne mana var? Bi- meyve, tohum, edilmemiş ve tam Bu noktada kooperatif İkti- sat sisteminin ( söylenecek çok ciddi ve mühim sözleri vardır. Kısaca bunları da söyliyelim ve rini hazırlamaktır. e Enstitönün mükemmel * bir surette işe baş» laması memlekette büyük bir alâka uyandırmıştır. Büyük ne Maalinde bir suale varittir. zim ecdadımız kök, tağşiş göre, iasanların. nasıl olup talçiy gıda aldıkları gibi bu meba-İzaten bu makale de | sirf bu rilmiştir. ade İle çi. meğe, bakılnıyarak eğer farla|ticeler beklenmeli bunları keşfettikleri cayi İstiğ-|tat rejimine de süt, | tereyağı, noktaya dikkat celbetmek için) | Bu yolda en ziyade ileri git- kalıyorsa öaliaçin vari O ta d raptır. Şimdiye kadar kimse) yumurta, balık ve et tefrik edi-| Yazılıyor miş memleketlerden olarak baş-| zaltacak tarzda tarife tenzilât- rta Asyada Vitalinleri — göremedi, — fakat|yorlardı. Halk kütlelerin bütün fert-|ta Belçikayı tanıyoruz. Belçika-|ları yapı'ır. &ukl bunlardan o bize elzem (olan! OBu suretle beslenen valide-İler için müşterek olan bir ta-'da, harpten evvel neşredilmiş Bilhassa Belçikada tatbik edi- soğuklar ğ ları ve bu mahrümiyet temadiller çocukl at emziriyor. kım ihtiyaçları vardır ki bunlar|bir kanun ile, “kooperatif reji|len bu gistem sayesinde pekçok| - Moskova — Orta Asyada 1 ederse adeta yemekten, hava-İlar ve onla sütünün ha-|üzerinde sermayeye kazanç te-İleri, vücude getirmeğe hukuki lerden Sl ye dehşetli soğuklar hüküm sür- dan, sudan rum — kalmış) vassindan pek zaif bir miktarını mini esası ile çalışmak © esasılimkânlar verilmiştir. z İk İlektrik tesise ve Ii; mektedir. Taşkent şehrinde bus olanlar gibi katiyetle | ölmeğelihtiva eden mahlut bir mayile|caiz değildir. Su ihtiyaci, mü) Bu rejiler birer kooperatif) “a. getirilmiştir. Za, güne Kadar misli görülmemi mahküm bir vaziyete düşeriz. Bu sahadaki ilk keşifin şe- refi “Eijkman,, isminde bir Hol- landalıya teveccüh ediyor, 1897 senesinde bu zat, beri-beri de- ilen hastalığın gıdaların bir ço- ğunda tesadif olunan bir mad- denin yemeklerde fıkdanından ileri geldiği t etti. Bu maddeye elyevm vitamin B ismi verilmektedir! Keşfi vaki, adeta O gayrı mer'i geçti. Tıbbi mecmualarla hemen hemen mevzubahs e. medi. Yevmi gazetelerden bi nin bile, yeni bir devre açan bu hâdise hakkında bir başlık koy- mamış olması muhtemeldir. Yeni bir şey zuhur etmeksizin böylece on sene geçti. 1907 senesinde Norveçli Holst ve Erölich | pişi- rilmemiş ve konserve haline s0- doldurulmuş emzik vermiyorlar. dı. Tesadüfen ele geçirdikleri bal haric tutulursa, onlar bugün bizim hakikaten suiistimal dere- cesinde istihlâk ettiğimiz şekere muadil bir madde bilmiyorlardı. Bugün bir çoğumuzun yedi- ğimiz muzır yemekler, | vahşi ecdadımızın sade, temiz ve tam yemek rejimi arasında ne tezat vardır? Mevaddı gıdaiye satan ma- ğazalar bir takım paketler ve kutularla tiklim tıklım doldu. Bu kutu ve paketlerin içindekiler profesör Pilmmer “ Müstahze- ratı mumyaiye ,, ismini vermek- tedir. Bu müstahzeratı, tabii sebze ve meyve manzarasını ver- mek için keskin renklerle boyu- yorlar. Bunun hasıl ettiği tesir- de, hemen hemen, dudak boya- makale ihtiyacı, seyrüsefer ihti- yacı . ve saire gibi. Caiz olsa bile, siyasi iktısadın verdiği .bu cevaz: bir çök içtima haksızlık- lara mani olacak en iyi cemiyetik- tısat hıfzıssıha rejimi olduğundan bu gibi ahvale karşı çare Bul- mağa ehemmiyet vermiş ve uzun uzadiye o meşgul olmuştur. Arayan belâsını da, mevlâsı- nı da buluyor. Kooperatifçilik, daima ikincisini bulur ve bul- meldir. Vitaminler A. B. C, D. harflerile işaret | edilmektedir. Vitaminlerden herhangi birinin bir şahsın gıdasından aylarca ve tamamile © hazfedilmesi ölümü intace kâfidir. Bir maiyeti karbonu diğer bir maiyeti karbonun yerine kaim olması ve ayni veçhile bir yağin diğer bir yağ yerine ikame edil- şirketidir. Ancak, kooperatifle- rin ortakları “ferdi şahsiyetler olduğu halde rejilerin ortakları hökmi şahıslardan olabilir. Ez- cümle vilâyetlerin mahalli yani hususi idareleri, belediyeler, na- hiyele, kendi aralarında birleşip kooperatifler vücuda getirebilir- ler ki bunlar kanun “kooperatif rejileri,, ünvan veriyor. Bu ii reler, oralarda yaşayan halkı temsil ederler. Bunlar, bilhassa Belçika gibi, hakiki demokrasi teşkilâtına malik memleketlerde halkın müşterek keseleri hük- mündedir. Bu müşterek keselerin ser- mayeleri ile yapılan nafıa tesi- satı, bilnetice halkın müşterek malı olur ve bu tesisatın ida- resi de doğrudan doğruya hal kın eline geçmiş bulunur. Eğer ten zamanımızda demokrasi de- nilen şey kuru bir kelime değil, işte bu yoldaki teşkilâttır. Bu usulü memleketimizde ih- das etmemek için hi yoktur. Meselâ, şu | selesinde: Evvelâ, limanları eski kurunn vustai teşkilâtı ile bırakmak bir rezalet olurdu. Saniyen, bu limanları bütün tesisatı ile, ötedeberi âdet ol- duğu üzere bir ecnebi şirkete vermek bir facia olurdu. Salisen ayni işi doğrudan doğruya devlet bülçesine almak ve onun elile yapmak henüz hiç bir yerde seyi memnün ettiği görülmemiş bir yolu tercih et- mek demektir. Elverirki nisbetle ehveni şer ise de ideal değildir. Bu uaulü takik eden bolşevikler bile aldıkları neticeden memnun olmadıklarından kooperatifçiliğe dehşetli soğuklar devam etmel tedir. Taşkentte derecei hararet sıfırdan 30 derece aşağı inmiştir. Kazakıstan cumhuriyetinin cenup mıntakalarında soğukluk sıfırdan 41 derece aşağı inmiştir, Lâtin harflerile Mogol alfabesi 4 Kânunusani 1931 de Mos- kova şehrinde Mogol alfabesini ıslah etmek ve Lâtinleştirmek yeni edebiyat lisanı kurmak, oto- grafih, terminolejik ve Mogol matbuatı (meseleleri etrafında müzakeratta bulunmak üzere, büyük bir kongre küşat edilmek- tedir. Bu kongrede, Böret, Mogol, Kalmik Cumhuriyetleri, fen aka- demik ve sair fen teşkilâtların- dan murahhaslar iştirak edecek» kulmamış olan gıdalarda ve has-İsile ve pudraliğile gayet ciddi) mesi mümkün olduğ bu telek: şikkyeti Mneip Gey | meyal mevller tavsiye oiliyolar.İi j n ğu halde, -İmeyyal usuller tavsiye ediyorlar.| ir, satan meyveler ile sebzeler, Vita |bir surette kendisine hafif bir) müessif netayice maruz o kal (<rde Pulunursa. halkın kendi Rabian, bugünkü şekil İle) min namile maruf bir maddeleda vermeğe çalışan kadından|maksızın, vitaminlerden biri gı, <epdisinden şikâyet etmesinden| devletin sermayeâini, halkın iş- olduğunu ve bu maddenin ta- gaddi rejiminde ademi mevcu- diğetirli lit eylediğini ispat etti Bu sahada çalışarak muvaf fâkiyeti tehiye edenlerden biri- sini de zikretmeli: İngiliz Hop- olan tesir gibi lâtif ve muknidir. Aldığımız. gıdalardan bir çoğu Vitanminden mahrum bırakıldık- tan başka, bunlara vitaminlerin inhilâline mani olacak kimyevi mevat ilâve olunuyor. Tegaddimizde yapılan deği- Zerinin yerine ikame edilemiyor. Muhtelif gıdalarda het vitamin- den layetecözza bir mikdar mev- cut olup, ele alınan bir gıdada bu maddenin mevcudiyet ve ya ademi mevcudiyetini tayin için bu hususta tecrübe mevzuu olan başka birşey yapmıya hakkı ola maz. Hülâsa umum için mafi ol- inası 'lâzimgelen hizmeler, bu yolda kooperatif rejileri saye- sinde umuma mal edilip idaresi de umumun eline tevdi edilince hem ortada halk ile devlet ara- sında "şikâyet mevzuu kalmaz, lerini ne kuş ve nie de deve olan inhisar şirketlerine vermekte sis temsiz ve kargaşalık içiride her- kesin haklı şikâyetlerini celbe çalışmaktan ve meydan hiçbir şey koymaktan başka bir netice vermezdi ve bunun içindir ki bu teşebbüsler yapıldığı sırada neş- Kahramanlarda Hilâl köprüsü Ne vakıt tamir edilecektir Kahramanlarda Hilâl köprü- sünün seylâp. dolayısile münle- dim olduğu malümdur. kins, Bu zat, mevaddı iptidaiye İşiklerin en vahimi, her gün ye-)lara verilmekte ve eğer vitamin İ İşçilerin, küçük mektep ço e d i retmekte olduğum Meslek ve İl geham; nişasta ve şeker gibi mü-|diğimiz ekmeğin uğradığı tahav-|mevcut değil ise hayvanlar da, (cr d© balk için lâzım olanl'zi lele in bu teşebbüş-) cuklarının ve vesaiti nakliyenin tekaddimince hayat ve sıhhatın idamesi için kifayetine hükmo- lunan mevat ile tegaddi eden fareler üzerinde tetkikatta bu lunarak böyle mürekkep bir re- jime tabi tutulan farelerin büyü- mediklerini ve fakat rejime biraz süt ilâve edilince | hayvanların derhal eyileştiklerini ve büyüme- vüldür, 1870 senesinden evvelki danenin o makine ile o öğüdül- mesi bu tarihte başlar. Buğday değirmen taşları arasında öğü- dülmekte ve bu suretle ( kepe- ğin bir kısmı ayrılmakta i Bu tarzda istihsal olunan unda her noktai nazardan tam bulu- huyordu. Bugünkü makineli de- vitamin noksanını gösteren ara- zi mümeyyize zuhur etmektedir. Vitaminlerle | muarefemizin daha pek yeni olmasına rağmen bu hususta hataalât bir çok fi- kirler meydan aldı. Meselâ vita: minleri nebatı emlah deye tarif ettiler. Halbuki bazı ameliyeler neticesinde ( vitaminler (tahrip) faideli ve nafi işlerin kolaylıkla ve halk elile meydana getirmesi temin olunmuş olur. Belçikada ve sair memleket- lerde kooperatif rejileri vasıta- sile vücuda getirilen Nafıa te- satı pek çok olduğu halde pek mütenevvidir. Köyler ve küçük kasabalar arasında tesis edil- imiş demiryolu ve tramvay şebe- leri memnuniyetle kaşılamıştım. Halbuki İzmir ve İstanbul limanlarında vücuda getirilmesi zaruretin en kat'i derecesile el- zem olan nafıa tesisatını böyle bir kooperatif eline vermek işi en asri, en medeni, en demok- ratik ve en feyyaz bir şekilde halletmek demektir. Gönül is- daima gelip geçtiği bü köprüden hasarat dolayısile geçilememekte ve halk sabahın ve akşamın alaca karanlıklarında, Aydın demiryolu battı üzerinden mürur etimek meeburiyetindedir. Halbuki; bu: köprünün her iki tarafı maniasızdır. Ve köp- rüden aşağısı da, otuz metreden fazladır. Halk ve çocukların bu köprü tizerinden gelip, gitmeleri ğe başladıkları — gördü. ve)iirmenlerde danenin kepeği ile)edildiği halde emlak müteessir il ik, müş, |terdi ki Liman inbisarlarının bu: inledi ıkla rmenlerde di i , ” k mahsurludur. Münhed meyal püideye, yum vel tetik edilmekte ve bu ge olmadığı gibi vitaminler le o. e elan balam çil öde o na a maiyyeti karbonlardan başka retle buğdayın, piri ah arasında daha başka bir çok); ler ortaya böyle bir fiki tmekledir. Saydan sıhhatın idamesi ve vücudün neş- ye ST) inşaat, civar köy ve. kasabalara Solar köne, lamine dü TY vünemâsi için elzöm” bir mad- dei: gıdaiyenin mevcudiyetine hükmetti, Bu keşfin tesir ve #nmulü pek büyük olmuş ve beri-beri ile Si- corbitin, hatta gemilerdetve uzak yerlere yapılan seferlerde bile, önüne geçmiştir. İnkısatı pek ve mısırın hisseli gıdaiye: men hiç raddesinde olan içleri bırakılmaktadır. Çavdar ile yulaf taneleri- nin teşekkülü mahsusu vitaminli mevaddın ihracınamani olduğu cihetle, makine ile tahan ame- liyesinden bunlar daha az müte- essir olmaktadır. farklar. mevcuttur. Vitaminler ile emlahın ekse- ya hayvanat veya nebatatın ayni. aksamında © beraberce mevcut olmaları ve bu aksamdan yine ayni zamanda, yani danenin öğütülmesi ve sebzenin pişiril- mesi suretile, ayrılmal bu yanlışlığa meydan veri elektrik tovzi edecek santrallar nakliyatı tehvin eden kanallar ve nihayet limanlar... Bütün bu nevi nafıa hizmetleri kooperatif rejileri - tarafından | tesis ve ifa ediliyor. Bu tesisat için © umumiyetle tatbik edilen usül şudur: Vücu- ar. Halbuki, onlar köhne libe- ralizim nazariyatından başka bir şey söylemiyorlar. Düşünmiyor- lar ki li ikti tikbal kooperatifidir. İzmir ve İstanbulda vücude getirilecek birer kooperatif re- isinin ne suretle tesis edilmesi edilmesine de tevessül edilmemiştir. Seylâbın tesirinden matazarrır olan bir çok mahal. lerde; tamirat yapılmakta ise de daha ehemmiyetli bulunzn Hilâl köprüsünün tamiri unudulmamış ise bir an evvel tamirine teves- sül olunmasını talep” etmekte haklıyız. büyük olan bu keşif önümüzde) £ Hıfassıhhai tegadiide sabibi| © Vitamin D. müstesna olark eyer etle adi la ie muvafık olacağına gelince kısaca Takip: geniş ve ameli bir malümat sa-|ihtisası olanların fikrince, eğer simciye kadar keşfendilen vita-| hökmi şahıslar arasında, ittihat SöYüYeYim ki, bizde mahalli ida- : 9, hası açarak b dekalide m ççdadimıin basit taya tarıma minlerden hiç birisi vücudu be-)hâsıl © oldukça ima EN ole Mala Sür'at: im bir neticeye isal eylemiştir. |bittabi bazi tadilât ithalile rücu) şerde husule gelmemektedir. Viz ie leşe ilâtının .zaif olmasına rağmen Mi Takip ettiğimiz rejimin bütün|etmek istersek ve ayni zamanda) taminler, lan kaklarına |Pabilmesi (için icap eden)bu limanlar için çok mükemmel Netice: ihtiyacatımıza yet etmesi için gıdalarımızı, ihtiva ettikleri vi- taminler noktai nazarından dik- katle intihap etmek vücubu. Pas- teur tarafından mikrop aleminin keşfi, hâsıl ettiği büyük tesirat- tan başka, bizi garip bir netice- ye vardırdı: Bilâ tefrik b tohumlara karşı umumi bir mü- dafaa tertibatı almak. Ağdiye ne kadar çok tasfi- yeye tâbi tutulursa o nisbette iyileşir zumile, bunların takimi adeta moda oldü. Bu suretle bir tehlikeden kaçmak isterken baş- ka bir tehlikeye düşmüş olduk. Çünkü, uzun müddet pişirmek- ten veya her hangi bir takım vasıtasını tatbik etmekle kimyeviyenin tesiri azalmakta ve kuru gıdalarla konservelerden şekerden ve vitaminsiz hububa tau vazgeçmiş olsak inkıbaz, suihazım, karhei mideviye, hus- satı safravi, apandisit, iltihabı maai kolon, romatizma, seretan, şeker gibi hastalıklar aramızda daha az zuhur eder. Böyle söy- lemek belki bir az fazla düşer. Fakat, gerek seririyatta ge- rek istatistikler ianesile yapılan tetkikatın, bu fikrin ehemmiye tini teyit eder mahiyette olduğu- nu da kabul eylemelidir. Lâtince (Vita) hayattan müştak olan vitamin kelimesini Funk'a med yunuz. Şimdiye kadar lâakal beş rı İnevi vitamin keşfedilmiş olup, daha teşhis edilmeyen başka vi- bu suretle bütün tohumlardan |taminlerin mevcudiyeti muhte- yaprakların daki maddeyi hazra © üzerinde güneşin tesirile tahassul © eylo- mekte ve az çok âkili (o nebata olan kayvanatın karaciğerlerine ve sair nzuvlerine İntikal eyle- mektedir: Böylece biriken vitamin tasarrufları yosunla taayyüş eden küçük balıktan, çurçurları avlı- yan büyük balık, ve bu suretle ta morina balığının kara ciğer- lerinden istihsal olunan yağ, in- Saha verilinceye kadar uzviyet- ten uzviyete intikal edebilirler. Vitaminlerin bu intikal key- fiyeti yamyamların işe karışma- sile bir kat dahat daha ileri gö- türülmüş olur, Vitaminlerid pek büyük ehem- miyetine binaen bunları, yakında neşredeceğlmiz bir silsilei maka- lâtta ayrı ayrı tetkik edeceğiz. iie Sermayeyi bunlar teabhüt 'edi- yorlar ve bü suretle kooperatif vücuda gelir. Hemen daima, bu sermaye hazır değildir. Bunun için devlet bu teşkilâta müteselsil ve müş- terek mesuliyetleri altinda olmak üzere lâzım gelen meblâğı ikraz ediyör ve bunlar da bu borcu, kudret ve istidatlarına ve işin nevi ve ehemmiyetine göre, muh- telif taksitlerle ödiyorlar. Bu rejilerin idarelerine ge- ince, bu husustaki usül şudur: Rejiler, alâkadar, hükmi şahısla- rın delegelerinden mürekkep bir 'umumi heyetin kontrolu altında ve bizim şeraite muvafık birer esas kurmak gayet kolaydır. Bunu istemek kâfidir. İcabında onuda teşrih edeceğimizi arz ile şimdilik bu kadarına işareti kâfi görüyoruz. IŞ YUVASI Hükümet civarı Yusuf oğlu hanı No: 11 Her türlü iş, Ve pasaport Muhittin COŞKUN Kim tekrar tekrar bu heyetçe müntehap bir idare meclisi tarafından temin edilir. Hükümet, bu rejilerin yanında bir de komiser bulundurur. Bu. kooperatitlerin hedefleri ELHAMRA i. Milli Kütüphane Sinemasının hâlen göstermekte olduğu meşhur filmi Son projeksiyonlar ELHAMRA ii. Milli kütüphane Sinemasında muameles..i BELDE yi görmek “ istemez?.. bu gün ve yarın