24 Kasım 1935 Tarihli Türk Dili Gazetesi Sayfa 2
«Ulus» un dil yazılarından DUA, DUVA oDua, duva sözü ile «ilâhi» tabirinin etimolojı, mar- foloji, fonetik hakımından anelizi OVA, DUVA Kelimenin iki söylenişinin etimolojik şekillerini alta'ta yazalım: (1) (2) 6) Do Düa; (ud-kuğLağı; Yalin ha-büğat N — Duva; (ud-kuv-kağ) PJ Ud; Köktür. “Yüksek, büyük, kudret sahip, Allah. anlamlarınadır (B Uğz. uv: *Ses, söz, anlamını ifade köktür |“uk, uy, gibi| Ud-i- uğ — uduğ —, duğ ve ud — uduv —, duv “ud, kökünün işaret ettiğimiz anlamlariyle alâk- a'ı söz demektir. BU AŞ av: |-f &) ve |- vİ; ektir. kelimenin mana- o sada, eden uv — sını tayin ve ifade ecer, halde | — Duğağ duğav; 1l Duvağ: Allaha hitap edilen söz demektir Kelimelerin morfolojik ve etimolojik bakımdan ka ynaşmış şekillerini yazalım: Duağ. Duav Dua; Duvağ Duvâ. Not: | — Keime Arap çada (Arap harfleriyle im- lâm derhatır. edilirse| — bir İ “hemze,, ile nihayet bulur. Araplar bu Türk kelimesi nin etimolojisini bilmedikle ri için şöyle bir tefsir yap arlar: *Kelime aslında “duav, | idi. |vav), Çelif| ten sonra | geldiği için |hemze| ye teb 1 dil olunur, (| Arap dilinde w bu yoldaki «ilâl ve idgam» lar çoktur. Halbaki mesele hiçte bö- yle değildir. Bu hakikati, kelimenin Türkçe yukarda yazılmış olduğunu gördüğü- müz elimo ojik şekilleri açık bir surette — göstermektedir. Yukarda gördük ki |I| inci | kelimenin iki şekli vardır: D - (Ud X uğ 4 ağ| İşte Arap harflerinden “he- | manasına olan “idgu, (**'*) sözünde de aynı kök (id) şeklinde görülmektedir. Pekarskinin Yakut — Dili Lügatinde “Büretçe, olarak (tugha) sözünde de kök, vo ka'i düşmüş (1) şeklinde bu hlunmaktadır. Bu kelimenin Yakut Lügatindeki anlamı n: şöylemeden evvel kelime- yi etimolojik Üzerine müta- lâa edelim ve bunun a tına (dua) kelimesinin etimolojik şeklini de yazalım: © G IBİ () (ot — uğ H ah - aği (ud — vğ X ağ) Buriki şekilde (I| inci, |2)! inci, (3) üncü parçaları ta- mamen biribirinin aynıdır Anlamları ve rol'eri birdir. Demek oluyor ki (tugha — duağ ; dır. (Tugha) sözünden sonra ge'en son ek, (ağ—a ) başına bir mefhum ifade eden objeyi gösterir. | O öbje Allha niyaz netice İ si hasıl olan şeydir. Fayda menfaat, hayır, e İ insanların saadetine hizmet | eden her şey. 4 | | başlı Not: 4 — Prolesör Pekar skinin Yakut Dili Lügatin den şu kelimeyi de ana'im edelim: luktağ. Kelimenin | etimolojik şeklini, (dua) ve (tugha| kelimelerinin etimo lojik şekilleri altına yaza h: D del 3) 14 Dusfud H oğH ağ| Tugha: (ut - uğ A-ah Hağ| Ttaktağ: fit Hik Ait 4 ağ| Bu kelimelerin kuruluşla - | rının bir olduğunu görüyo | ruz. San kelimenin manasımı | anlıyalım: (O Je Yüksek, büyük, kudret, sahip, Allah; izzet, Şeral: İ2) Ik: Kökün an'amını kendinde tecelli ettiren ab je, 8 (3) lt: | —- t) ektir. Yapı- | cvik, yaptırıcı ık, — yapılmış | “olmaklık anlamında kuvvetli mze, ile gösterilebilen bu Ffaildir. Yani kendinden evelki' kelimenin sonundaki “ ğ , dır. — (Üd 4 uğ 4 avl: kelimenin bu şeklinde — işe | orta yerdeki |ğ| düşüyor. fakat sondaki |(v| tabii yeri nde kalıyor. Kelimenin ikinci bir şekli de bu suretle (Duav| olmuş oluyor. Bizde bu ikinci şe- kil metrüktür. Biz |dua| ve (duva| şekillerini ku'lanırız. *Dua duva ederim; duüvacı —| yım,, gibi. Not: 2 — Kelimenin ma- nasını Arapça 'ügatlerden başlıcaları şöyle izah eder: D1T Kığırmak ve okumak [ ve kavle ve kelama “dua, derler (”); (2) Rağbetullahi — Taalâ | manasınadır ki niyaz ve ip- < tihalle Hak Taalâ dergâhı. ndan hayır ve rahmet rica- sından ibarettir. ("*'| Not: 3 — (Dua) kelime: | sinde kök olan |ud| un ,AL | lah, anlamına — geldiğini | işâaret ettik. Abid. zâhid. müttaki ve Allahtan IııırluııW V) Alleril Kebir | () Ahleril Kebir ej Kamüus Tercümesi ] Ka Cüf eeti | gösterdiği manaları |at etme, kudsiyet kazandır- kut Dili Lügatinden şu ke tak| sözünün yapan getiren ht 4 ik — yaptıran, harekete âmildir. 49 Ağ: (— g) bilindiği gibi kelimeyi tesbit ve ma- nayı tayin eder ektir O halde “İtıkıtağ,, “İzaz etme şereflendirme, hürmet etme, medih ve sitayiş et me, ltazim ve tekrim etme bir şeye tapma, secde etme, Takdis ve tebcil — etme, riayet etme, bir şeye kana: ma, demek olur. Ttuktağır saygı. izzet şeref, hürmet, tazim, inan ilikat, mezhep, din, itimat. “Tanaranı itiklir — tan- rıya übüdiyet,, “Tanaranı ıtıktabil — din ahkâmma — tama — tama- miyle tevfikan kareket eden mübarek adam,, Itıktan — tebcil ve tazim ile “Ttıktığ sanağ — mütedey: yinin olmak, Not: 5 — Pekarskinin Ya- () Büyük Türk düyali «Kazan lehçesi» limelere de bakalım 1 — Toyuk Bu — sözün etimo'ojik şeklini dua) ke limesiniakinin allına koya lum: DD A2 3) Dua; ,d - uğ - ağ| Toyuk; (., t-k ov -Huk) Bu iki kelimenin bütün pa'çaları ayıı olduğu göz önündedir. (Toyuk| sözünün anlamı, *Şaman ilâhisi, dir. Bu'an lam, (Dua| sözünün orijin anlamını kuvvet'e — göster mektedir Kelime “ilâhi ve afsun, anlamlarına da gelir ll Tokuy (toku, takığ, dohi) — eğilmek, bükülmek demektir. Sözün etimolojik şekil, tamamen |dun| sözününkün- Ün uynıdır: (1 X2) 31 Dua; |., d 5- oğ - aği lokuys (,t - ok &- uy) “Tonogostös beyem toku ya kellim — arkalı olan ben huzuruna tazim etmeye eğil- meye geldim , Sundan başka şu kelime | ler de vardır: N1 merasimi icra etmek ikadın şaman bakkında.) IV — Tuoy — tazim et Udagamsıy — şaman | programının bu yıl değişti* | hazır'ık ders'erinin yeni ders | dar mek, tebcil etmek, okumak | ağlıyarak terennüm — etmel şaman duası. ilÂNi Not: 6 — Yukarda 5 tme | ci notta geçen |ılâhi|) sözü nü de izah edelim. Bu söz, | “ danlarır dünden bilindiği gibi, eski mahalle mektebi çocuk'arına okutu lan “dini şarkı, anlamına- Tabii dir. Etimolojik şekli şudur. () 121 13) JA (ü Aahebağ) (1) ıi köktür. “Ses, sa da, ma: dır. (2) ll |AA) ektir. “Üza klık, büyüklük, enginlik, genişlik gibi anlamlar gös- terir. O Felde: (ığ - ıl — iğı'l: “uzağa giden, yüksek ses, anlamınadır. (8) Ah: | h), ektir. Ke ndinden evvelki anlamı ta- yin eder. Ü ha'de: -kah — Yüksek ses. bir obje gösterir ki o yüksek sesle' yapılır. (ığı lah -- iğ — ağılahiığı keli- me, fonetik icabı. (ği) yerl- kelime Türkçe- | ne kenTinden sonraki |I| ko | nsonunu alarak ıllahığ şek line girer. Fakat bu okuna: | maz olan |ği| unsuru, büs- bütün ablârak ke'ime - fıla: hiğ ilahiğ) şeklimi alır kelimenin son seklini lanırız, Bu analizden anlaşılmak kul | lâzımdır ki |(ilâhiğ) kelime sinin “Allah, ve “ilâh, ke- Hmeleri ile orijinde hiç bir münasebeti yoktur. “İlâbiğ, | demek burada “Allaha, ila: ha ait, mensup, demek de ği'dir. Ancak dine ye Alla- ha ait taganniler de - yapıl. dığından dolayıdır ki fırla) | ve İcırla| sözünün mefhumu | Allaha — alâkalandırılmıştır. Bu mefhum çok eski bir dini merasimin hatırasıdır Kelimenin Yakut Dili lü gatindeki şekli: O'lağ) dır. Manaları: “İrla, cır'a, türkü söyleme, teganni etme; bir musiki heyeti içinde (koro- da| birinci muganninin tür- kü söylemesi, türküye işti rak etme; ölü özerinde tag- anni etmekdir “Ebienye ıllağ — âyinini teganni etmek,, de - mektir. biz | | tedir. Getirilen bir h Askerlik yıl değiştirilmesi kararlaş- tırıldı Lise ve öğretmen okulla rında okutulmakta olan as- kerliğe hazır'ık deişlerinin rilmesine karar Kütür Bakanlığı veri'miştir askerliğe program arı bi'dirilinciye ka: j eski larına göre Gördler progfarüi verilmesini ve yine yeni askerliğe hazırlık kitaplarının basılıp dağı ma v0 - başlayıncıya kadar ea ki askor'iğe hazır'ık kitap- larının kaldırılmaması hak kında direktörlüklere birer | genelge gundıyllml;lır Parka | Getirilen Tıdanlar dikiliyor Para cozasına çarnılan ısnal Kulesi dün ga gate Niçin öit Yapılmakta olan yeni par kın faaliyeti devam etmek çok fi- itibaren dikilmesine başlanmıştır halkevinde sinema Dün akşâm Halkevi sine masında Atatürkün Kamu- tayı açışı, Kubilây âbidesi nin açılma töreni ve Vasıf Çınarın ö ütöreni, İstanbul da 12 nci yıl dönümü, An- karadaki sergi evinde açı- lma töreni, İstânbul uray se- çimi ve manzaralar — göste- rilmiştir. Bugün saat ikide ve ak şam da ayni program telrar edilecektir lln Ve zahire fııtlın 23 ikinci teştin Gumartesi | Unlar 72likbir Çuval un Kuruş 60 Randımanlı 810 70 » 7T10 80 v 640 Kırma 350 Beriiddill , NOT: Bu fiatlara muamele ve buğdayı koruma ver gisi dahil değildir. | sabah || Zahire fiatları - beher !' kilosu: Cinsi Kuruş — Santim | Yumüşük bu: 7 22 | Sert * 75 Çavdar 4 50 Misir 4 75 Kum darı 8 425 Nohut Bak a | Kepek | h. —— y çırplmlıııı lardır. | yaziye ve Fransızca Okullar Derslerinin proaramının bu | için riyaziya ve Fransızca | Anhardan aşiran nkılı:lğ öğretmeni alınscak, Türkiyenin muhtelif ş-hi- rlerinde bulunan ortaokulla- rda öğretmen ihtiyacı oldu ğunu göz önünde tutan Kü | İtür Bakanlığı bütün. kültür direktörlüklerine bir yayım | yollamıştır Bülce ülüki b fya ğıdalfa, İzi öğret meni olmak istiyenlerin ev rakını doğrudan doğruya Pa kanlığa göndermelerini iste- miştir Bu İşe uygun ortaokullara Mutlu bir doğum Gönen genel mecl'isi üye lerinden ve C. H — Partisi Sekreteri B Haci vin bir kız çocuğu dünyaya gelmiştir 8. Hacimi kutlular, yavruya uzun ömürler diler Urayca görülenler acaklı Urayca talimatnameye ay- | kırı hareket eden aşağıdaki adları yazılı esnaf muhtelif para cezaşına — çarpı'mışlar dir N Cumuriyet uramından bah- çıvan Abdullah - oğlu Fmin yaya haldırımı işgal çettiğin den bir uramından Mehmet oğlu Ta- hir hile'i yağ sattığından üç lira 21 numaralı şoför Ali oğ- lu Sayit muayeneye gelme- diğinden üç, lira 16 numa ra'ı fırmcı İbrahim urayın kabul ve tesbit ettiği ikinci nevi un evsafından başka un'a ekmek yaptığı için on lira, Edremidin Tuzcu Murat uramından — Ayvalıklı şoför Mustafa oğ u Mustafa kam- yonun arka kapusunu açık ve şoför yermne üç kişi bindirdiğinden — beş — lira, 27 numaralı şöför - Altıpar mak Hasan ve 42 numara: h kamyoncu Davut oğlu Yu nus muayeneye gelmedikle- rinden üçer lira tek arabacı Hurşit oğlu Yunus ile Ege vramından Feyzullah oğlu Raif arabalarına fazla yük- koyduklarından birer lira, A- sariçi uramından Tek İsmail arabasını — gösleri'en yerde tutmadığından bir, Domlu pirardan — Hüseyin Hira, Salih, tek arabacı Zekeriya arabalarını cadde üzerinde bırakdıklarından birer lira, ba'ıkçı Mustafa oğlu Ahmet | kokmuş balık sattığı için iki, | Demirci Ali - kaldırım işga linden bir, Karaoğlan | uramından Salıh Oğz lu gezgin yemişçi bir 'ira, Egeden Tek Mustafa oğlu Ömer urabasına fazla | yük koyduğundan bir lira, Emet kazasının Azanti kö. yünden Yusuf oğu İsmail ağır kokulu, kirli ve yüzde yirmi beş miktarında g kıymeti eksik yağ . sattığın- dan üç İira para — cezasına Hasan | | rdır. | | Dumlupınar İkinci 'l' - Çandir. köyünden oğu Abdullah ayni köydeR Hali oğlu İsmailin — evint kimsenin * olmadığı bir zâ> manda girerek oda içerisit" de bulunan anbardan buğ" dayları aşırmışlır. İhtiyar heyeti İlalil İsmailin yaptığı ş kâyet üze rine vakayı merkez karâ' kolunâ bildirmiş, karakol da — ruç'u Abdu'lahı yaka ıyarak — buğdayları meydana çıkar: maştır Einmınlm_ııîl cek oj raklar 2510 numaralı iskân ka- | aunü mücibince verleşlirile cek göçmenlere — verilecek toprakların cinsi ve miktarı İçbakanlıkca illerden isten- mişlir. Saat at ku'esindeki canavar “ düdüğü, dün saal tam yirmi dörtde, saatin çalmağa baş lamasile ölmeğe başlamış- Ur Düdüğün — böylece gece yarısı vakitsiz bağırması, işi- tenler tarafından merakla karşılanmıştı Halbuki dü- düğün bu öltüşü Aayar edil- meyişinden ileri gelmiştir. Gönende Tütüncülere avans Genel, 23 (Özel ayları- mızdan) — Burada bulun- | dağıtmaktadırlar. oğlu | | Mehmet ile, Ege uramından makta — evlerden — tütün tecimenler nden bazıları ev'eri dolaşarak hazırlanan tütünleri görmekte ve tütü- veülere avans olarak para Tecimen- lerin tütün almak için gös- terdikleri şu alâka ve yar dım çiftçi tarafından sevin- çle karşılanmaktadır Bü avans para şu sırada çiftçimiz için büyük bir ya- rdim olduğu gibi aynmı za: manda tütünlerin eyi fiatla satılacağını da müjdelemek - tedir. Gönen, 73 |Özel aytarı mızdan| Buraya üç gün: den beri sağnak halinde bol yağmurlar düşmüşlür. Timizin bazı kamunları- nın kaldırımları bozuk oldu- gundan bu gibi fazla yağ- mürlardan böyle — yerlerde büyüt,ufak gölcükler mey- dana ge'mekte, bu da halkın gelip geçmesini — zorlaştır- maktadır. Bilhassa B. Mehmet cad- desinde bulünan toprak yı ğgmarı devam'ı yağmurda fazla çamur yapmaktadır. İkinci okul karşısında bu- lunan büyük su birkintişi de bu okula gelen - yavruların ge'işlerini zorlaştırmaktadır. Çalışkan urayımiızın bu yer leri tamir etmesi çok isabet — İl bir iş ıılıcılhr. ni BuğdaWanf oğlu j
