11 Kasım 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 1

ON ALTINCI YIL. No: 5135 Gündelik KÖMÜR DAVAMIZ Cumuriyet hükümeti, kömür i- şine ne kadar ehet yerindedir: Türkiyeyi kömürl. tacağız; ormanlarımızı, kömür ya- kacağını her tarafa yayarak — ve halka mal ederek kurtaracağız. Bundan başka, milli endüstri plâ- nımızı gerçekleştirmek yolunda - yız. Enerji kaynaklarımızın başın- da ise kömür vardır. Endüstride ucuz işletke' (kuvvei muharrike) nin rolü ne olduğunu söylemek faydasızdır. Bayındırlık Bakanlı - ği Ankara elektrik fiatını düşür - mek icin, sirkete kömür kullandır- mağa karar vermiştir. Aşağı yukarı hesab edildiğine göre Karadeniz havzasında bize iki üç bin yıl yetecek kadar kâ - mürümürz var. Böyle bir memle- kette her hamam senede bir küçük ormam, her soba bir sürü genç ağaç yakarsa, bunu nasıl bir man- tığa dayanarak tabii görebiliriz? En başta kömür maliyet fiatını indirecek tedbirleri düşünmek ge- rekti. Hükümet daha şimdiden bu fiatmma ton başına 130 kuruş inebi- leceğimi anlamıştır. Bin tonda bin üçyüz kiralık bir ekonominin ehemi yeti sörz götürmez. Fakı var: Hiükümet bugünkü nin iyi olduğu fikrinde değildir. İsletme toptan ve rasyonel olursa, bayzaya ileri teknik ve iyi teski - Jât girerse, fiat ton başına 240 ku- ruş inecektir. Bugün işletmelerin çoğu dağı- nıkterlar; rasyonel işletme için la- zını gelen şartları ferdlerin, tek bas'arına, temin — edebilmelerine imkân yoktur. Bunlar ister iste - mez yağma usulüne gi hem milli malı de kendi kapital ve emeklerini mahvetmektedirler. Hüküme* kömür işini halleder- ken, ferd hsldarını ve kanun im - kânlarımı gi'z önünde - tutmuştur. Bundan baş'ca ton başına kazan - dığimız 130 Kurunua; büyük da - marlar yağmasından veya işçi sır- tırdan çıkarılmasını menedecek tedhirler de almıştır. Ekonomi Bakanımız yakında Kamutaya kömür havzası davası- nt kökünden halletmek için bir (Sonu 3. cü sayılada) Adımız, andımızdır İTALYA -HABEŞİSTAN SAVAŞI Yeni taarruza doğru Roma, 10 (A.A.) — İtalyan ordusunun doğu Afrikasındaki ha- reketinin ehemiyeti birdenbire Eritre'den Somali'ye geçmişe ben- ziyor.Tigre'de ağır ve ihtiyatlı olan bu hareketler Somali cephe - sinde birdenbire yıldırım süratiy- le açılmış ve general Craziya: ordusu bütün Ogaden'i işgal ettik- ten sonra Harrar'a 200 kilametre yaklaşmıştır. Yakında Harrar'a şiddetli bir taarruz beklenmekte - dir. Tigre'de italyanlar işgallerini katileştirmek için kuvvetli mevzi- ler vücude getirmişlerdir. Adisababa, 10 (A.A.) — Negüs ile Yemen imamı Yahya arasında mühim bir anlaşma yapılmıştır. İlci memleket arasında süel bir itti fak da aktolunmuştur. İbnissuu dun da bu ittifaka girmesi bekle niyor. Dünkü spor hareketleri Beşiktaş 'l'umş—ı;-'zırı 3-1 yendi Ât yarışları - Av koşusu -Bisiklet yarışı -lik maçlar * Yukarda: av koşusu, ortada: at koşularından bir enstantene, altta: bisiklet yarışlarına girenler. Ankara şehri plânını yapmış olan profesör Yansen'in şehircilik hak- kında öteygün Mühendisler Birliğinde vermiş olduğu konferansı beşirsi sayıfamızda okuvunur . İstanbul, 10 (A.A.) — Tam- şuvar takımı bugün ikinci maçını Şeref stadında Beşiktaş ile yaptı Dokuzuncu dakikada sıkı bir şut- la üst direğe çarpan top yere düş- tü. Yetişen Muzaffer ilk golü ta- kımına kazandırdı. On altıncı Jı- kikada Hakkı ikinci golü yaptı. 37 inci dakikada Beşiktaş'a firikik cezası verildi. Romenler bir gol kazandılar. İkinci devrenin 36 mcı dakika- sında Şeref avut çizgisi ile taç hattının birleştiği köşeden topu ortaladı. Kaleci topu iyi bloke ede medi ve kendi eliyle kaleye soktu. Oyun 3 - 1 Besiktaş'ın kazanma - siyle bitti. Fener stadında ikinci küme den Feneryılmaz, Ortaköyü 3 - 0 yendi. Birinci kümeden Anadolu. İstanbulspor'la 1 - 1 berabere kal- dı. Fenerbahçe ikinci devrenin son dakikasında cıkardığı bir gol- le Topkapı'yı | - O yendi. Taksim stadındaki lik maçla - rının sonuçları şunlardır: Birinci maçı, ikinci kümeden Beylerbeyi - Sümerspor yaptılar. Beylerbeyi maçı 4 - 0 kazandı. İkinci maçı Beykoz - Eyüp oy- aadılar. Beykoz bu maçı müsavi bir oyundan sonra 2 - 1 kazandı. Son maçı Güneşle Süleymani- ye yapltılar. Güneş 4-1 kazandı. (Sam 2. ot vayıfada) 11 SÖNTESRİN, 1935 PAZARTESİ _—q—oîı haberler ikinci sayfada Heryerde 5 kuruş “Ülus,, un dil yazıları Kuvvet “Kuvve, kavt, kuva,,ve “ kuvvelt ,, sözleri- nin etimoloji, morfoloji ve fonetik bakımından analizi KUVVET Kuvvet kelimesinin etimoloji- sini ararken (kave), (kuva), (ka- vi) sözlerini gözden geçirelim: bu kelimelerin etimolojik şekillerini alt alta yazarak mütalâa edelim: () (2) (3) (uk * uv * cğ) (uk -- uv * ağ) (uk — av 4 iğ) (1) uk: Her üç kelimede, aynı şekilde, kök olarak başta bulun- maktadır. Kökün burada göster- diği mefhum: — (kuvvet, kudret, muhkem, büyük, kesafet, gayret, irade, takat) tır, Kökün bu saydığımız anlam- larını ihtiva eden diğer bazı keli- meleri gözden geçirelim: I— (. ktip) — kip vetli, muhkem Ü- Ck tap L lanek) — kiplemek — tahkim ve takviye et- mek kuv- H — (. k ,, ip 4- lik) — kip Lik — istihkâm IV — f. k -- oca) — koca azim, kebir V — (. k * üç) — küç (güç) — kuvvet, gayret, iktidar, takat, kudret VI — (.k - üceymek) — kü- ceymek — kuvetlenmek VI — (. k -- öç) — köç — kuv- vet VONL — (. k 4 arak) — kuvvet IX — (ök — telik) — kavi X — (ek 4 unt) — kunt — kavi XI —(. k 4 opkı) — kopkı — kavi XI — (ük - seğ) — ükseğ — kuvvetlenmek (2) uv, av: Kökün anlamını ha- iz olan obje veya süjeyi gösterir. (3) eğ, ağ,iğ: (. 4 ğ), ektir. Kelimenin manasını tayin ve tes- bit eder, Demek ki: (Kuveğ), (kuvağ), (kaviğ) ke- Himeleri bünyece ve manaca bir- birinin aynıdır. Manası “kuvvet, kudret, takat ve kökün işaret et- tiğimiz diğer anlamlarını haiz o- lan şey veya şahıs,, demektir. Bu kelimeler, Arap dilinde: “zâfın hilâfı,, manasında alınmış ve bu- nu tefsiren “berklik, muhkem- lik,, (*); sonra “kudret, zor,, (**) anlamlarında kullanılmıştır. An- - karuk öktelik I — Velet Çelebinin fişleri H — Radlot. II, Karayim me- tinleri II — Radlot, II, Karayim me- tinleri IV — Kamusu Türki V— Orhon Kitabeleri, Ka- musu Türki, kısası Rab- Uzi VI — Radlof. II. Kazan leh- çesi, VII — Radlot. II. Kazan leh- çesi VIII — Radlof. II. “Şor ve Uy- gür lehçeleri,, IX — Büyük Türk Lügati “Ça- ğatay lehçesi,, X — Dede Korkut Kitabı XI — Radlof. II. “Uygur leh- çesi XII — Pekarski: Yakut Lügati (*) Ahterii Kebir (**) Lügati - Naci, Kamus-ül- Muhit cak araplar aynı kelimeyi isim, fail ve cemi diye şekillendirirler. Gerek bu şekillenmede ve gerek kelimeyi kendinden sonra gelen kelimeye bağlayışta, kelimenin şeklinin sonunda gördüğü- müz ekin (ğ) si, kendiliğinden ya (hemze) veya (y) şeklinde mey- dana çıkarak menşeini haber ver- mektedir. Şimdi, (kuvvet) kelimesinin elimolojisini analiz edelim: (1) (2) (uk-Guv-reğ-et) — ukuveğ | et (1) akuveğ: İzah olundu. Mor- folojik şekilde baştaki voka! dü- şüyor. Kelime (kuveğ) oluyor. (2) et: Bildiğimiz gibi ek ola- rak umumiyetle yapıcılık, yaptırı- cılık, yapılmış olmaklık, yani ke- limenin anlamının tamamiyetini we müsbet olduğunu anlatır. O halde: (Kuveğet —KUVVET: kudret, muhkem, büyük v. s. anlamlarını, tam ve müsbet olarak ifade eden bir sözdür. Not: Türk dilinde, kelime için- de uzatıcı unsur. bulunduğu za- man, onun yerine, fonetik icabı olarak, bu unsurun evvelinde ve- ya ondan sonra bulunan konson geçer. Yoksa sözlerin etimolojik ve orijinal kurumlarında bir cins- ten iki konson yan yana gelme- miştir. Meselâ (belli) sözü, ori- jinde (beğeliğ) dir. Kelimenin içinde bulunan (ğe) uzatıcı unsu- ru yerine kendinden sonra bulu- nan (L) konsonu kaim olmuştur. Kuveğet sözünde de uzatıcı un- sur olan (eğ) yerine kendinden evvelki (v) konsonu kaim olarak kelime son morfolojik ve fonetik şeklini alıyor: KUVVET. Hatıra: (Kuvveden fiğle çık- madı) gibi terimlerde (kuvve) kelimesinin kökü olan (uk) un anlamı, (kuvvet) kelimesinde kök olan (uk) un anlamından başka- dır. Terimdeki kelimenin kökü (uk) — akıl, fikir, düşünce , an- lamlarınadır. İki kelimeyi birbi- rine karıştırmamak icab eder. *&k$ Ulus,, un dil broşürü Dün yazdığımız gibi yakında, “Ulus", dil yazılarında güttüğü metodun esaslarını gösterir bir broşür çıkaracaktır. Dünkü ilanı- mız üzerine okurlarımızdan bir- çokları basım evimize başvurarak bu broşürden edinmek isteğini göstermişlerdir. Broşürümüz bir iki güne kadar hazırlanacak - ve gazetemize ek olarak okurlarımıza parasız dağı- tılacaktır. Grafiklerinin basılması biraz zaman iştiyen bu broşürü . x- bırla beklemelerini - okurlarımız- dan dileriz. Dil hakkında Etimolojik ve Morfolojik IV üncü anket I —Ev Z —Oba - Sayılayı çevitiniz «