29 Ekim 1938 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 11

29 Teşrinievvel 1938 AKŞAM Cümhuriyet devrinde bankalar ve bankacılık Cümhuriyetten evvel memlekette 44 milyon sermayeli ancak 11 banka vardı, şimdi bankalar 51i, sermayeleri de 336 milyon lirayı bulmuştur 1937 senesinde bankalara vaki mevduat 297 milyon liradır. Bunların 100 myiseri tasarruf mevduatıdır. Cümhuriyet devrinde bankacılık ve bilhassa bankaların inkişafı çok hızlı olmuştur. Cümhuriyetten evvel memlekette 44/168,000 lira seri yeli ancak 11 mili banka bulunu- yordu. Cümhuriyetten sonra 32 ye ni banka kurulmuş ve sermayeleri mecmuu 284,160,000 liraya baliğ oi- muştur. Şimdi Türkiye cümhuriye- tinde 51 banka bulunmaktadır. Bu 51 bankanın sermayesi 335,860,647 lira tutuyor. Bu bankalardan yedisi ecnebi olup Türkiyeye tahsis edilmiş olan sermayeleri 6,778,647 liradan ibarettir. Bankalara yatırılan mevduat, se- neden seneye artıyor. 1937 senesin- de bu bankalara vaki omevduat, 296,821,296 lirayı bulmuş, tasarruf mevduatı 100 milyon liraya yaklaş- mıştır. Cümhuriyet hükümeti faiz haddi- ni yüzde 8,5 olarak tesbit ve ödünç para verme İşlerini kontrol ve mürâkabe ederek tefeciliğe mâni olmak için kanuni tedbirler almıştır. Cümhuriyet devrinde kurulan ban- kaların en bellibaşlıları şunlardır: Cümhuriyet Merkez bankası 1931 yılında işe başlamıştır. Bu, resmi devlet bankasıdır. Bankanın 15 mil- yon itibari parasından © 70 i öden- miştir. Bankanın âdi, fevkalâde ve hususi ihtiyat akçelerinin yekünu 8,105,172 lirayı geçmiştir. Emlâk ve Eytam bankası memleke- tin imarına yardım etmek üzere bi- na yapılacak arsa sahiblerine ikra- zatla bulunmak üzere 1926 senesin- | de kurulmuştur. Bankanın serma- yesi 20 milyon liradır. Bankanın ser- mâyesi, yakında devredilecek emlâk ile tamamlanacaktır. Sümetbank 1933 senesinde kurul- muştur. Vazifesi devlet sermayesile kurulmuş veya kurulacak bütün fab- rikaları işletmek, sanayi plânlarını tahakkuk ettirmek için yeni fabrika- Jar kurmaktır. Kuruluşunda 20 milyon lira olan bankanın sermayesi arttırılmış, 1937 hesab devresinin sonunda sermaye mikdarı : 80,500,000 liraya çıkarıl. mıştır. Banka 1938 yılı içinde beş yıllık sanayi o programını muvaffakıyetle ikmal edecek ve bunun içinde 90 milyon lira sarfetmiş olacaktır. Etibank 1935 senesinde kurulmuş- tur. Vazifesi memlekette madencili. ğin inkişafını temin etmektir. Ban- ka, hükümetin maden programını tatbik ve tahakkuk ettirmek işini de Üzerine almıştır. Sermayesi 20 milyon Yiradır. 1937 hesap senesi sonunda bu ser- Mmayenin tediye edilen mikdarı 15,839,596 liraya baliğ olmuştur. Denizbank, 1937 senesinde kurul- Muş, bu yıl faaliyete geçmiştir. Ban- kanın vazifesi, deniz, göl, nehir ve Umanların kıyılarında deniz ticareti, Sanayii ve İnşaatı yapmak, denizci- lik işlerine kredi açmak, deniz sıhhi Ve içtimai yardım teşkilâtı kurmak ve işletmektir. Sermayesi 50 milyon Miradır. Bedeli dört yılda ödenmek Üzere 9,956,190 lira kıymetinde 12 Yapur satın alınmıştır. Ziraat bankası: Elli yıllık bir ta- Yihi olan Ziraat bankası da Cümhu- Tiyet devrinde memleket ziraatini edecek bir hale getirilmiş ve 1937 senesinde bankanın sermayesi milyon liradan 100 milyon liraya Mkarılmıştır. Belediyeler bankası, etinin plânlı etmek 25.000,000 Muştur, Dahiliye Ve- imar hareketlerini maksadile 933 yılında lira sermaye ile Kurul- İktisad Vekili B, Şakir Kesebir Bugüne kadar tahsil edilen ser. maye mikdarı 6,467,519 lirayı bul muştur. Banka muhtelif belediyele- re su işleri için 3,317,259, ışık işleri için 1,119,479 ve muhtelif imar işle- ri için de 1,277,432 lira ikrazatta bu-, Tunmuştur. Bankanın dördüncü hesab devresi sonunda temin ettiği kâr 600,000 lirayı bulmuştur. Bankanın şimdiye kadar bilfiil tahsil ettiği 6,467,519 lira sermaye- ye, temin edilen kârdan tefrik edi- lip sermayeye zammedilen 224310 lirayı da ilâve edince 31 mayıs 1938 tarihinde bankanın sermayesi. nin 6,891,329 liraya ve 218,515 lira © ihtiyat akçesile birlikte bu mikdarın 6,910,344 liraya vardığı görülür. Türkiye İş bankası 26 ağustos 1924 te kurulmuştur. Bugün serma- yesi 5 milyon liradır. Bu milli mü- essesenin 14 yılda temin ettiği iti- bar ve inkişafin bir ölçüsü olarak bugünkü sermayesini teşkil eden 5 milyon Türk lirasının yanında ihti- yat akçesinin de sermaye mikda- rına yaklaşacak bir mikdara, yani 3,470,000 liraya vardığını zikretmek kâfidir. Türkiye İş bankası kredi sahasın- da ifa ettiği büyük hizmetlerden başka milli bankacılığın inkişafına, milli tasarruf hareketine önayak ok muş, şeker endüstrisini meydana ge- tirmiş, 1925 senesinde teşkil ettiği sigorta şirketile, Türk sigortacılığı- nın nüvesini teşkil etmiş, şişe ve cam fabrikasını, ipekli ve yünlü mensu- cat sanayiinde parlak neticeler ve- ren Bursadaki İpekiş müessesesini kurmuş, daha bir çok milli şirketle- re iştirak etmiştir. Türk Ticaret bankası, umumi harb başlangıcında Adapazarı İslâm ban- kası namile kurulmuş ve 1,919 lira sermayesini 100,000 liraya çıkararak Adapazarı Türk Ticaret bankası ve * 1937 de de Türk Ticaret bankası ün- vanını almıştır. Bankanın sermayesi şimdi 2,200,000 Jiraya fırlamıştır. Devletin bu ban- kada 250,000 liralık hissesi vardır, Tarih telâkkimiz değişti: 400 çadırlık bir aşiretten çıktığımızı sanıyorduk Orta Asyadan dünyaya medeniyet ve kültür ışığı saçan şanlı bir soydan olduğumuzu anladık ve cihana Kiz Eski maarif, 'Türk ccdlerinin dörtyüz çadırlık bir aşiretten geldiği yolunda talebeye çok yanlış fikirler veriyordu. Atatürkün yüksek hâmi başkanlığı al- tanda kurulan Türk Tarih Kurumu yaptığı tedkikler neticesinde Türkle- rin ana vatanları olan Ortaasyada ilk medeniyeti kurduklarını, medeniyet ışte ğını bütün dünyaya yaydıklarını, tari- hin her sahasında cihana önderlik et- tiklerini tesbit etti. Türk Tarih Kurumu bu ruhta dört cildlik bir mektep kitabı meydana ge- tirmiştir ki, dördüncü cildi milli zafe- ri ve Kemalist rejimini anlatır, Atatürkün yüksek huzurlarile ve pek maruf Türk ve ecnebi âlimlerinin de iştirakile Tarih kurultayları toplan- mış; eski kitaplarda ve hafriyat esna- sında bulunan vesikalar, bunlara da- yanan tezler ortaya konmuş; Dolma- bahçe sarayında pek kıymetli bir sergi açılmıştır. Sahife 11 Inhisarlar, bir zâmanlar halkı ezmek ve para çekmek içindi Cümhuriyet rejimi bu fena vaziyete nihayet verdi, halkı himaye etti Gümrük ve Inhisarlar (o Vekâleti Cümhuriyet devrinde kurulmuştur. Vekâlet, gümrük teşkilâtını asri ica- bata ve memleketin ihtiyaçlarına gö- re ıslah ettiği gibi, yerli mamulât ve * istihsalâtı koruyacak yeni gümrük tarifeleri de tanzim ve tatbik etmiş- tir. Gümrük varidatı, memleketin mühim bir gelirini teşkil ettiği için güm- rüklerde yapılan yeni teşkilât ve tari- feler, çok yerinde ve verimli bir ted bir olmuştur. Cümhuriyet inhisarları salianat devrindekinden bam başka şartlarla idare etmektedir. Saltanat devrinde kurulmuş olan ve tütünü inhisarı altı. na almış olan Müşterekülmenfaa inhisarı Dühanı Devleti Aliyei Osmani. ye> namı gitiridaki ecnebi şirket ve Dü- yunu umumiye idaresi devlete ortak ve imtiyazlı bir vaziyette bulunuyor. lardı, Bu yabancı mültezimler, mese lenin sırf paraya dokunan tarafile meşgul oldular, bu varidattan her birinin memleket bakımından başka bir ehemmiyeti olduğunu, hepsinin Türkün mal ve canile alâkadar bu- lunduğunu hatırlarma bile getirme- diler. Köylünün, milletin ve devletin menfaatini hiç düşünmediler. Cumhuriyet rejimi, bu fena vazi- yete bir nihayet verdi, ecnebi tütün rejisini ve düyunu umumiyeyi kal- dırdı. Devletin varidatile beraber köy- lünün, halkın menfaatini de düşün- dü. Tabiatin Türk topraklarına bir mevhibesi olan tütünün cinsini )15- lah için esaslı tedbirler aldı vebu hususta tütüncülere rehberlik etti, Türkiye cümhuriyeti ve Türk inkılâ- bının inhisarlar sahasında yaptığı en büyük iş, işle bu «vergi -sarı lira» zihniyetini para hırsile dolu hasis mültezim ruhunu bu işlerin bünye sinden slikip atması onun yerine Tür kün yüksek menfaatlerini düşünen bir şuur, millet ve memleket kaygısi- le çarpan bir ruh ve yürek koymuş olmasıdır. Filhakika bugün inhisarlar alanın- da vücude getirilen tekemmülü lâyıki. le anlıyabilmek için her şeyden ev- vel reji ve düyunu umumiye zihniye- ti ile Cumhuriyet inhisarlarını hare- kete getiren ruhu biribirinden ayırd etmek tâzımdır. Tütün işi Cümhuriyet inhisarlar idaresi tü- tünlere arız olan hastalıklara kar- | şı esaslı bir mücadele açlığı, tütün cinslerini ıslah için fidelikler tesis et- tiği gibi tütün yeliştiren köylüye bü- yük avanslar vermiştir, 1932 senesin- den 1937 senesine kadar tütüncülere cemân 3,438,089 lira miktarında avans| Jar vermesi bu sözlerimizi teyid eder, Cümhuriyet Oinhisarlar (idaresi imal işine de çok ehemmiyet vermiş bu sahada birçok teknik ıslahat yap- mıştır. Reji zamanındaki tesisat ile bugünkü makinelerin yalnız adet bakımından mukayesesi bile imalâ- tin inkişafı hakkında bir fikir verme- ge kâfidir sanırız. Bugün Reji zamanında 9ı 41 51 Ji tütün paketleme makinesi Yapılan teknik ıslahat ve tatbik edilen rasyonel çalışma usulleri saye- sinde mamulât kalitesinin yükselme- sine mukabil fiyatların ucuzlaması ve satış teşkilâtının ıslahı neticesin- de tütün mamulâtı istihlâki 1936 da 12 milyon kiloyu tecavüz ederek Tejinin tesisi tarihi olan 1884 senesin denberi rekor teşkil eden bir seviye- ye ulaşmıştır. İçkilerimiz 1927 senesinde devlet içki inhisar- ları işe başladığı zaman memlekette aşri manasile bir içki sanayii yoktu. Memlekete hariçten her sene 14-15 mülyon kilo kadaf. ispirto giriyordu. Devlet içki inhisarları, her bakım- -dân fena olan bu vaziyete nihayet verdi, Memlekette asri içki sanaylini Gümrük ve İnhisarlar Vekili B. Ali Rana Tarhan vücuda getirdi, imal vsullerini sıkı bir kontrola aldı, asri ve sıhhi bir teşkilâ- ta tabi tuttu, memleket dahilinde Istihlâk edilen ispirtoların, memleket dahilinde yapılmasını temin etti. Türk şarapçılığının inkişafı için esas lı tedbirler &ldı ve Tekirdağında fen- nin son teknik tekâmüllerini ihtiva eden bir örnek şarap kanı tesis eti. Bu sayede memleket üzümcülüğüne çok büyük hizmet ifa etti. Mecidiye- köyünde de asri bir likör fabrikası vüdude getirdi. Bugün bu Türk likörleri, her taraf ta büyük bir rağbet görmekle ve ne- faset itibarile ecnebi memleketlerin likörlerinden üstün bir vaziyette bu- lunmaktadır. Tuz istihsalâtı Cümhuriyet İnhisarlar ( idaresi, memleket için büyük bir servet teş- kil eden tuzu de ihmal etmemiş, hem kaliteyi güzelleştirmek, hem de is- tihsalâtı artırmak için çok esaslı ted- birler almıştır. Memleketin hali hazır tuz istihsa- lâtı 250,000 ton raddesindedir. Bunun 170,000 tonu Çamaltı tuz- Jasından, 30,000 tonu da Koçhisar gölündeki tuzlalardan çıkarılmak- İ tadır. İnhisarlar idaresi Çamaltı tuz- lasında asri bir fabrika vücude ge- tirmiş ve Türk tuzlarının nefasetini bir kat daha temin etmiştir. Bu Çam altı tuzla fabrikasında imal edilmek- te olan sofra tuzları büyük bir rağ» bet ve şöhret kazanmıştır, Varidat çok arttı Cümhuriyetin aldığı bu esaslı ted- birler sayesinde inhisar vafidatı, re. © İ ji ve düyunü umumiye zanmanindaki varidalta kıyas kabul elmiyecek bir nisbette artmıştır. Bunu anlamak için şu rakamlara bir göz gezdirmek kifayet eder, 1910.11 senesinde tülün, tuz ve iç- ki inhisarları safi hasılatı 2,242319 "Türk altın lirasına yani 21302030 Türk kâğıd lirasına baliğ olduğu hal- de Türkiye cumhuriyeti TInhisarlar idaresinin 935-36 mali yılında tütün tuz, içki maddelerinin gâyri safi kâ- rı 53,344,512 ve safi kârı da 32.664.188 liraya baliğ olmuştur. Bu iki rakam arasında ll buçuk milyon Jiralık bir fezla kâr mevcut demektir. Maamafih reji ve düyunu umumi- yenin 21 küsur milyon lira hasılatı bütün Osmanlı imparatorluğundan temin ettikleri nazarı itibara alınırsa aradaki fazla varidat bir kat daha artar. Kaçakçılıkla mücadele Cümhuriyet hükümeti kaçakçılık ve kaçakçılara karşı esaslı bir müca- dele açmış ve gümrük muhafaza le$- kilâtını vücude getirmiştir. Gümrük muhafaza teşkilâtı geceli göndüzlü memlekette kaçakçılığın kökünü kazımışlar, cenup hudulla- rımızda yapılan kaçakçılığı da bir nihayet ver: *-