November 28, 1940 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 5
m Köşesi DESCARTES Röne Descartes Dünya telsefe- sine yeni bir çehre veren adam- dır. 31 Mart 1596 da La Haye şeh- rinde doğan Röne Descartes asil bir aileye menauptu. Babası, eski bir zabit ve ayni zamanda Rennes meclisi müşavi- riydi. Descartes La Fleoke kollejinde okuyordu, fakat bütün bu bil- gileri kendi nefsinde ve okuduğu kitaplarda bulan Desoaries, hayat mektebine atılmak ve kendini, kendi yetiştirmek gayesile kollöji terketti. Lâkin sonradan Hukuk fakiil- tesinde imtihan vererek Üniversile de Paitiera' de Hukuk lisanını aldı. Henüz 18 yaşında bulunan Deoc- artes, artık vazife hayatına atıl- mıştı. Birçok memuriyetlerde bulun- du. Sonra Almanyaya geçti. Altı sene Breda, Franefuri, Ulm, Prag seferlerinde bulundu. 11 Teşrinisâni 1620 de Prag- dan şu satırları yazmıştı. « Bu gün harikuldde bir buluşun tk temelini atlım.> O aradığını bulmak üzereydi. « Dokuz sene, 1620 den 1629 a kadar, dünyada öteye beriye yu- vurlanmaklan başka iş yapmadım. Oynanan komedilerde aktör olmak- tansa seyirci olmayı tercih ettim.» Sonra Macaristanı, Polonyayı, bütün Almanyayı, İsviçreyi, İtai- yayı dolaşdı. Kendi tabirince « öteye beriye yuvarlanmak,, dan bıkınca Holan- daya gelip, Amsterdam'da yerleş- di. O, herkeşden çalışmasını saklı- yordu. Descartes şu maksimi düşünü- yordu: * Bene vimit, gut bece latuti» Fakat sekiz sene gonra buluş- larının bir kısmını yaymak lüzu- munu htasetti. 1631 de « Disooure 'de la möt hode pour bilen conduire sa raisons et ohörcher la verilâ dans les soi- enoas - İlimlerdeki hakikatı, fikri iyi idare etmek methodu hakkındaki nuiku» nu neşretti. Bu eserde bir kaç sayfa içinde felsefesinin prensiplerini, İlimde yapmak istediği yeniliği, (yani « theoretigue » olmayıp « praiiguc» olmayı hülâsa etmişti. Fakat halk onun ismini de araştırmalarını da bilmiyordu. Bununla beraber Avrupa alim- leri onu dikkatle takip ediyorlar- dı Claude de Saumaise Leyde'den 16 Şubat 1637 de yazıyor: < Mösyö Descartes'ın kitabı çık- dı. Şahsiyeti hakkında &ize bir şey söylemeyeceğim. Zira ondan bahsedildiğini işit- mişsinizdir. O, Aristote felsefesinden bam- başka bir felsefeyi takip ediyor. Bilhassa Fizik için... Hendese içinde başka türlü me- tod kullanıyor. Kendi şahsiyetin! göstermiyor. Koyu bir katolik ol- duğu anlaşılıyor. Dürüst bir adam ve dest gibi görünüyoruz. Buradaki (alimle onun eşsiz olduğu kanaatinde » Deşoartes Holandanın muhtelif şehirlerinde yaşadı. Fransaya yan- lız seyyahat yapdı- İsveç kraliçesi Cristhine, mem- leketine gelmesi için ona çok is- rar ediyordu. Bu israrlara çok uzun zaman dayandı. Fakat nihayet 1 Eylâl 1649 da Stokholma gitti Beş ay sonra bir «Pneumoniz» den öldü. 1641 de « Meditation metaphy- sigue» 1649 da <Tratiâ des paşsione de dme» Adlı eserlerini neşretmişti. Diğer eserleri ölümünden âonra neşredildi. Deücarter yazmiışdı. Zira o herkesin anlaması için yazıyordu. « Diseours - Nutuk » deyor. « Ben bu kitapla kadınların bile birşeyler duymalarını istedim.» İşte Iğtince yazmayıp İranşız- ça yazmağının sebebi: Descarteş zamanının edebi fa- aliyetine yabancıydı. “eserlerini fransızca nda göyle Yazan: Oktay AKBAL Fransız ediplerinden en fazla Baizao'ı okuyordu. Descartes, lisana ve 17 inci asır fikirlerine çok geniş mikyasta te- sir etmiştir. Onun nazariyeleri bütün Av- pada yayılmıştı. Holanda;Almanya üniversitele- rini « Çartesionisme> fikirleri sar- dı. Fransada ise, akademiler ve salonlarda yayıldı. Malebranohe başta, Cardinal Pete Bossuet, Penelon, edipler, hâkimler, senyörler, kadınlar velhasıl herkes Certegien oldu. Descartes'a kadar «Seepiieismer» önünde iğllen fikirler, büyük fel- sefi hakikatı ondan öğrendi. Bu zamanın edebi eserlerinin ekseri- sinde onun tesirleri göze çarpar. Descartes, herkes gibi çök ten- kit edilmişdir. Devrin şairlerinden La Fantaine onun fikirlerini protesto eden şi- irler yazdı M. De Coulanger 27 Ağustos 1673 de şöyle yazmıştı. « Pariste kaldığınız müddetçe Descartes'ın felselesini öğreniniz, Buasoy'lu matmazeller'bunu, bü“ tün oyunlardan daha çabuk öğres neceklerdir, Bence gayet eğlenceli ve gü. zeldir. Binlerce yanlışı olduğundan değil, bize hakikatı öğretmek iste- mesinden. Onsuz bu şehirde patlarız.» sıkıntıdan Çok geçmeden Desoarles'a mu- arız çoğalmıya başladı. Kuruldnğu zaman Cariesienne olan « Âçademiz de Seiences - İlim akademisiz yırım asır gdonra baş- tan aşağı <netolonienne» olmuşdu. Doscarlee'ın o tesiri (o felsefede uzun sürmedi. Fakat koymuş olduğu düstur. lar halâ tatbik edilmektedir. Halbuki Desoartes'in tasiri ede. biyatta daha uzun devam &tti ve etmektedir. 9 15 — Servetifünun — 2310
