7 Mart 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 5

ULUS AZARİKİN 85 İNCİ YAŞI Çekoslovakya'ya sıyasa ve tarih gözü i'e bir bakış (Başı I. ci sayıfada) Genel savaşta Avusturya — Maca- Tlstan dışında bulunan B. Maazrik, ken- di Ülkesine dönememiş, fakat oralarda Yaptığı teşkilat ile müstakil bir Çe. Koslovakya meydana getirmek için bü- tün gayretini harcamıştır. Bu gayrat- ker yalnız Avrupada kalmamış, Ameri- haya kadar da sirayet etmiştir. Pransada müstakil Çekoslovakya taburları kurmağa mu- Vaffak olan Mazarik, orada Çekoslo. Yakya bayrağmı 1 k o taşıtı- Yordu. Bu sıralarda bir taraftan profesör- kük, bir taraftan da ihtilalellik yapan başkan, yurdu tanrtabil- uğramış, Genel savaşta k defa ol müstakil bir birçok müşküllere yet bu ülküsüne ermiştir. şrin 1918 de Avusturya — Macaristan dükümeti — Vilson'un barış Şartlarını kabul — etti. günde, Prague'da çekoslovak istiklali ilan edil- Gi Bu suretle Mazarik'in — kurtarıcılık Vazitesi gayesine varmış, #lavaklardan husule gelen Aynı ve çeklerle enc ve dine bir cumurluk Avrupan ğinde şe- tiNendirilmiş bulunuyordu. . Ma- yil- zılan aşağıdaki yazı, müş üyük €seri olan Çekoslovak cümhuriyeti hak- kındadır. Bu babhiste her şeyden önce Çekosla- Yak cümhuriyetinin kurtuluş tarihinin Türkiye — Cümhuriyetininki ile göze çarpan bazı benzerliklerine işaret et- mek münasib olur. Aynen yeni Türkiye gibi Ççkoslo- Vakya dahi çürümüş ve harab Bir dev- let teşekkülü içinde doğmuştur. Yeni Türkiye gibi Çekoslovakya dahi var- lığını bir adamın fikir ve emeline, a- zim ve iradesine borcludur. Bu adam Türkiye'de: Atatürk, Çekoslovakyada: Maszaryak'tır. Bu sebeble her iki devletin biribiri. ne ötedenberi gelligğişsiz bir dostlukla Bağlı bulunuşu, her iki devletin kültü- Yel ve ökonomik gayelerinin bir ve ta- kib ettikleri yolun muvazi oluşu, kuv- vet ve zindegilerinin memnuniyete şa- isinin bi- Çokoslovak Cümam ıyesi Saryk'in doğduğu günün &5 dönümünün arefesi anşamınca ünileyin Yan bir tarzda artışı ve her Tibirini ekseri ahvalde semereli bir su- şı.. birer tesadüf eseri her iki hü- Tette tamamla; Bununla beraber kümetin sosyal hedefleri de biribirinin- değildir. kine benzer, çünkü gerek Türkiye ve gerekse Çekosloyakya cümhuriyeti mil- letin büyük kütlelerinin, köylülerin ve işçilerin hayat standardını yükseltmek Bayretindedirler ve bu işlerde ber iki >emlekette de demokratik premsipler *tas teşkil etmektedir 'da her şeyden önce kısa- €a Masaryk'in yarattığı — çekoslovak Cümhuriyetinin nasıl meydana geldiği- ni, bu büyük filozof ve içtimaiyatçının döktor Beneş ile birlikte bu işi nasıl yaptıklarırır kaydedelim : Bu iki leri politika Bu satırl adamın vaktiyle takib ettik- ile güttükleri İlk hedef ve gayeleri şunlardı: Avusturya - Ma- €aristan monarşisi çerçevesi içinde Çe- koslovakya'nın yeniden kuruluşu, cer- Menleşme ve macarlaşma faaliyetlerine nihayet esi, Hababurg monarşi- #inin bir millt devlete çe Fakat Avusturya - Macaristan'daki Salâhiyettar amiller - aynen son osman- h sultanları gibi » kendi devletlerinin tarihi vazifesini anlamamışlardı. İmpa- Tatorluk bünyesinde bir inkişaf belir- Teğe başlamıştı ve bu inkişafın er geç imparatorluğun dağılması ile sona er- Mesi zaruri ve muhakkak idi, Genel savaş başlayınca Çekoslovak Askerleri bütün cephelerde göründü, fa- kat uzun sürmeden bunlar eyi organize tdilmiş bir halde muhasım tarafta Merkezi devletlere karşı harba giriştiler. Başta profesör T. G. Masaryk, dok- tor Beneş ve doktor Stefanik gibi bir takım mill rehberler olduğu — halde Müstakhel çekoslevak devletinin temel- küini kurmak işinde yorulmaz bir me- Mi ile byordu. Paris'teMasaryk'in TİYaseti altında bir mülli şürâ teşekkül tt ve du meclis itilaf — devletleriyle ilmesi. Birleşik Amerika ricalini merkezi Avrupa iilletlerini koslovakları, lehlileri, romany yugoslavyalıları kurtarmak ikna etti. Artık milli istiklal fikrinin yükselme devresi başlamıştı. Çekoslovakya'nın ki o polotik vazi- devletler yeti ona takib edeceği sıyasayı göste- tir. Bu sıyasa inşal ve terkibi mahiyet- tedir. Çekoslovakya halkı daima kendi komşuları ile eyi münasebetler içinde ğa çalışmıştır. ve hiç bir vakit r beslememiştir. yaşam emperyalist emel Yenilenen çekoslovak devleti kendi- sinin iç ve dış politikalarını Hus, Stit- ny, Cheleleky ve Komensky gibi yalnız birer ateşli vatanperver değil, ayaı za- manda bugün mutad olan terminoloğie manasında birer eyi avrupalı şahsiyet olan adamların tradisyonel fikir ve te- lakkilerine bağlamıştı. Bu politikanın hedefi, merkezi — Avrupa'yı tahkim ve Uluslar Derneğini takviye etmekti. Kü- çük itilafın, balkan itilafının ve baltık devletleri itilafının tılması bu yol« da kâtedilen merhalelerdir. Çekoslovak ernini ve ci- uğrun- mışlardır. Son zamanlarda çekoslovak hükümeti, şarki Avrupa paktının vücu- da getirilmesi için çok - çalışmıştır. Prag, cihan sulhunun muhafazası için en mühim garantilerden — birinin bu pakta mündemic olduğunu — görmekte- dir. İç politika bakımından — çekoslovak cümhuriyeti de komşu devletlerdeki müfrit hareketlerin tesiriyle ebemmi- yeti küçük görülemiyecek bir bulran içindedir. Çekoslovakyanın sevik ve idaresinde- ki istikrar bu devlete ökonomi alanın- da marüz bulunduğu ilk ve ağır ve müş- kül ve en bulranlı zamanları atlatmak imkânını vermiştir. Çekoslovakya ken- di paraşını sabit tutmuş ve bu sayede enflasyonun önüne geçmiştir. Halbuki bütün komçu devletlerde bu enflasyo- nun önüne geçilememişti, dirayetli bir maliye politikasr takib olunması saye- sinde devlet gemisi nisbeten az bir a- varya ile bütün harbsonu kayalıkların- dan ve buhran fırtınalarından geçirik- miştir. Bununla beraber şimdiki vazi- yet gene kolay değildir. ve plânlı bir ökonomi devresinin inkişafını istilzam etmektedir. Netekim bu inkişafın beş yıllık bir plânla İdaresi — salâhiyettar mehafilce tasavvur edilmektedir. Bir kara devleti afatiyle Çekoslo- yakya cümbhuriyetinin vaziyeti, ham- maddeler ithalinde ve mamul maddes ler ihracında mahzur ve zararları mu- cib olmaktadır. — Bununla beraber bu mahzurlar ve zararlar Elbe, Tuna ve Oder nehirleri yoluyla ve komşu dev- letlerin şimendiferlerinin açtıkları re- kabet ile Hamburg, Triyeste ve Grdim- ya Imanlarında transit yerleri göste. rilmesi suretiyle bir dereceye kadar ta- ktedir pslovakya ökenomi bak heli değildir. Daha ketlerde parlak, c meşbur sanayi mıntakaları ve bunlar Tagiltere'nin, ve Belçikanın büyük sanayi merkezim rini hatırlatırken şimaldekiler bugün sürüm inkıtasından — mütcessirdirler. Çekoslovakya'da ve rus karpatlarında tercihan siraat işleri yapılır. Mezruat nevileri itibariyle şerbetçi otu, arpa ve yeker pancarı en önde gelir, memleke- tin ziraf mahsulatının cihan piyasaı da şöhreti çekoslovak camları ve ports- lenleri De çekoalovak makinaları ve mensucatınm şöhreti kadar yayılmıştır. ihracat eşyası, kalitelerinin yüksek- k bir rağbet gör- Macaristan sana- çekosle- Avusturya - ükçe bir kısmının vak cümhuriyeti arazisinde kalmış ol- duğu umumca pek bilinmez, — halbuki sabık Avusturya - Macaristan sanayii- nin Çekoslovakya'ya geçen — kısmının nisbetleri şunlardır D1 akın bir nisbette -i porselen &, 80 nisbetinde bira sanayii, 75 nisbetinde pamuk sa 75 nisbetinde kâğıd sanay » 20 nisbetinde deri sanayli, 96 60 nisbetinde maden sanayli, 1930 yılında yapılan nüfut sayım- na göre takriben 140,000 kilometre mu- rabbaı üzerine dağılmış olan takriben 15 milyon nüfusur 96 34,9 u küçük ve büyük sanayide, ©Ç 34,6 sı ziraat ve ormancılıkta ça- lışmaktadır. Memikette geniş bir sana- yi mevcud olmasına rağmen büyük şe- hirlerde nüfusun ancak 9, 10 u temer- küz etmiştir. Prag çok süratle büyü- mekte olup bu gidişle milyonluk şehir. ler arasında sayrlabilecektir. Dünya buhranı bittabi bu memleke- tin de ökonamisini şiddetle mütcessir etmiştir. Dış ticaret hacmi küçülmüş- tür. 1927-29 konjunktur devresinde it. halât 18-20- milyar çek krunu( takri- ben bir milyar türk Jirası ) arasında oynamıştır. Aynı devrede — ihraçat ise 20-21 mülyar çek krununa baliğ olmuş- tur, Fakat son bubran devresinde dış ticaret çok düşmüş olup bu babta aşa- irdaki rakamlar bir fikir verebilir Çek kromu ve milyar olarak ithbalât 19.962 15713 11.764 ihracat 204497 17,742 13118 7487 7243 3832 5853 İthalâtınm ©, 50 1929 senesinde 1980 1931 1932 1983 (_'ehoılm'nkyam:: ROMAN TEFRİKAMIZ ALTINCI SAYIFADADIR. adde teşkil nın yüzde 85 i sanayi mamula! atın konjunktur yıllarına nis- düşmesi maddelerin nevine göre 76 60 ile 70 arasında mütehavvildir. Çe- koslovak cümhuriyetinin ka- rakteri karşısında ihracatının bu « ihracat Çekoslovakya cumurluk başkanı Bay Mazarik'in yaşayışına aid birkaç intiba tunun memleketin bütün ökonemi haya- tı Üzerinde büyük bir tesiri olmuştur. Bu sukut, devletin başına büyük müş- külat açmıştır, çünkü bu yüzden işsiz- lik zuhur etmiş, imalât tahdid edilmiş, yerli piyasada mübayaa kabiliyeti azal mış ve umumi finans işleri müşkülata uğramıştır. Ancak 1934 yılında mute- dil bir salâh busüle gelmiştir. Para hakkındaki — muvaffakıyetli — tedbirler yani çek kronunun 1/6 niİsbetinde plân- İr bir surette devaluatlon'a tâbi tutul. uşu, yerli ve yab daki fiat dispar 2 piyasalar arasın- itesini izale etmiştir Bu sayede çekoslovak sanayiinin e bi memleketlerde rekabet kabiliyeti yükselmiştir. Aynı zamanda devlet ma- liyesinde tevarün tesisine ve para pi- yasasının normal bir surette işlemesini temine muvaffakıyet elvermiştir. Daha bir takım devletçi tedbirlerle ziral mahsulatın rentabilitesi temin e- dilmiştir, (Mesela buğdayın inhisar al- tına alınması) daha diğer tedbirler da- hi hazırlanmaktadır. (Mesela hayvanat inhisarı gibi). Ziraatte rentabilite'nin yenileştirilmesinin sanayi imalâtı üze- nde de müsaid tesirleri beklenmekte- dir. Sanayi imalâtı da büyük mikyasta bir envestitüsyon programı ecektir. İle yükselti. Turizm işi dahi memleket için kıy- met ve ehemmiyeti küçük görülemi; cek bir iştir. Turizmin Çekoslovakya" da büyük bir istikbali Çünkü Çekoslovakyada en uzak yerlerden gele cek olanlar dahi dahil olduğu halde bü vardır. tün ecnebileri cezb ve ikma edebilecek her şey vardır; Tabiat manzaraları em- salsiz ve diğer memleketlerinki İle kı yas edi derecede — güzeldir. Yüksek Tatrada cihanca meşhur Karls- bad, Marienbad, Trentschin, Pystian gi- bi şifa banyoları vardır. Bütün ki iyecek ürel ve modern taleb ve ihtiyaçların kolaydır. Bilhassa hükümet merkezi © nini lan Prag şehri eski bir şan ve şöhrete malik olup mucizevi bir güzelliği haiz- dir. Ticaret ve sanayii de iş adam na “hen ziyaret, hem ticaret, veçhile bir seyahatte zevki menfaatle birleştirecek derecede müsaid imkânlar bahşeder. Çokoslovakyanın istiklalini tekrar elde etmesi, memleketi sıyasal ve iktı. sadi hayatta büyük vazifeler karşısın- da bıraktığı gibi milletin kültür haya- tına da şiddetle nafiz maktan hâli kalmamıştır. Bobemya ha- valisi ötedenberi şark ve garb kültü- rünün ilk tesir sahası halinde idi. Do- kuzuncu yüzyılm ikinci nısfında kısa bir müddet Bizans tesiri altında kal- dıktan sonra çekoslovak halkı garb kül- türüne dönmüştü. Romen, Gotik, Barok ve Rönesans gibi muhtelif devirler bu- ralarda kaymetli kültür cser ve âbide- Jeri bırakmışlardır. Prag; ialavlığın ve merkezi Avrupanın en mübim kültür sözü ve mücssir ol- merkezlerinden biri olmuştur. Çekoslo- vak dilindeki ilk yazı on ikinci asın dandır. Mütcakib yazılar ise on dördün cü asra kadar büyük kültür terakkilerle ne âlim olmuş ve Prag üniversitesinin tesisine kadar devam etmiştir. Çek edebiyat dilini yaratan refor. | matör Hux, bazt bakımlardan Tolstoi'. nin selefi ve modern bir pasifist ola- rak tanıman büyük mütefekkir Petr Chelcicky, büyük Pansolfist ve modera pedagojinin babası olan Jobann Amce Komensky gibi adamlar cihanca tanın- mış kimşelerdir. 1260 yılında Habsburglara karşı ya. pilan ihtila! muvaffakıyettizliğe uğra- dıktan ve bunu takib eden harbtan san ra çekoslovak halkının kültür inkişafı asırlarca müddet inkıtaa uğramıştı. (Bu noktada dahi Türkiye ile Çe- koslovakya arasında bir benzerlik var« dir.) On dokuzuncu asrın - başlangıcında çekoslovak milleti yeni kültürel bir hayata gözünü açtı. Bu intibahm - ilk devresinde bilhassa tarih ve filoloji sa- basında büyük şahsiyetler yetiştirdi. Çokoslovak filolojisini ilk kuran Josef Dobrovisky, tarihçi Franz Palaeky bil- ginlerden Johann Pressel ve Johann Purkyne bu devrin yetiştirdiği şahsi- yetlerdendir. Çekoslovakya'nın tekrar pan islavizim fikri büyük bir rol oyna- mış ve şair Johann Koller'in şiirlerin- de bu fikir en yüksek ifade ve heye- canını bulmuştu. Bundan sonraki de- vir sanatkârları ve bilhassa dâhi kom. pozitörleri yetiştirdi ve çekoslovak 0- perası, banisi Freddrich Smetana'nın himineti ile cihanda şöhret kazandı. Ondan daha genc olan döstü Anton Dvorjak kendisinin deha şeriki idi, Bunları takib eden musiki nesli de on- doğuşunda larmn ayarında öolup bunlardan birkaç; nın isimlerini aşağıya kaydetmekle ik tifa ederiz Fibich, Leo Janacok, Förster, hanca meşbur keman pedagogu Ot Şefçik - ki yakın şarktan da birçok ta- lebeleri vardı - V. Novak, Josef Suk, Otokar Ostreil, Vycpalek, Jirak, mias, Martinu, Kvapil, R. Karcl, Al. Haba, Jar, Weinberger, Edebiyatta da modern tİki Üzerine çekmiş- Jerce Petrzelka, çekoslovak şiirleri — çekoslovak 1 umümiye: sinin dikkatini kend yiyatının en siyet tir. Modern çekoslovak * büyük şairi mistik bir $ olan Otokar Harbsonu zamanı şairlerinden yabanc Brzina'dır. memleketlerce de Duryeh, Wolker, mo- Torman, tanınmış olan Demi, Kricka ile içtimaiya dernist V. Nezval, romancıla dram muharrirlerinden Capek — kardeş- , F. Langer, Helbert ve Sram bunların tiyat- sahnelerinde k meş- hur şahsiyetlerden olup ro eserleri bütün oynanmış ve kısmnen de bâlâ oynan tadır. Çekoslovak kültürl parlak lıkta ve mektedir.Bu sahalarda birçok isimiler kaydedilebilir ki b ketli unmuşurlar. Bu a yalrur tarihi eserh ressam Cer Jer, Wenzel, Brozik, Chitussi ve K, Purkyne nlar ecnebi memle- ince de 1 ile modern Mysberk ve mimar J. hayatında açan Manes- ede« çek heykeltrasli ğının yaratıcısı Zitek ve çekoslovak — sanat modern çığır istikametii in isimlerini zikretmekle iktifa ri Çekoslovak ti ehemmiyet anmıştır şubeleri ve Kültür işlerinin diğer mesela ilmi sahalar hakkında da müta- nızın hat- burada tanınmış Icalara girişecek olursak ya mi pek fazla büyüyeceğinder Tü retleri bürül Hrozny ve Musil ederir, âlimlerden y iye «ihana yayıları iktifa olan v ikretmekle beraber şu ciheti de kayıd ve tebarüz ettirmek isteriz ki ile mi münasebet ve rabıtalar dahi birzat devlet reisi derin ilmi tetkik gül olan - Türkiye Cümhu riyasetinde Masaryk gibi büyük bir limin bulunduğu - çekoslovak cümlm. riyeti ile her iki memleketin menfa; saadeti yolunda - biribiriyle 5ı % tarrda bağlamıştır. bununla