28 Ekim 1937 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

A mevzii bir muhalefet havası uyan bını vermektedirler. ler bu yurd parçasını asıri Bt Şimdi Elâzizde, umumi yenilik — ve bayındırlaşma yolundaki gidişe p engel olmak hayaline kapılanların görülmekte olan muhakemeleri bu bakımdan ehemiyet arzetmekte- dir. Elâziz muhabirimiz bize “De- rebey” den, “Seyid” den kurtulan Tuncelinin bu tarihi muhakeme- sinde cumhuriyet müddei umumi- sinin mahkemeye arzettiği iddia- nameyi gönderdi. c aei dei iyet isi B. Hâ- temi Şahanoğlu, bu iddianamesiyle bi- ze “Dersim meselesinin,, bütün hususi- 3i yetlerini ihtiva eden bir vesika sunmak- D tadir. Dersim tarihinin içtimat ve adli bakımlardan dikkatle gözden geçirildi- ğini ispat eden iddianamenin ilk kısım- ları mart 937 hâdisesini doğuran sebeb- leri çok güzel aydınlatmaktadır. Aşağı- daki satırlar ise muhalefetin kimler ta- rafından ve nasıl hazırlandığını, netice- lerini bildirmektedir : İsyan kimler tarafından ve nasıl hazırlandı? İsyanı hazırlıyanlardan bahsederken baş tarafa Alişirin ismini geçirmek lâ- zımdır. Alişir Zaranın İmraniye nahi- yesine bağlı Ağızkir köyünde doğmuş * Büyük harbta ruslara casusluk etmiş, — birçok masumların hanumanını söndür- | müş, ve sonunda rus karargâhına firar ederek işgal edilen türk topraklarında — yapmadığı mel'anet kalmamıştır. Müta- — rekeden sonra da Alişir Seyit Rızanın himayesine iltica etmiş ve Erzincan, ,Sıvas ve Dersim havalisinde ika edilen — çapulcu akınlarında baş rolü ifa eyle- — miştir. Milli mücadelede istiklâl ordu- — su Çerkes Etemi tedib ederken ansızın — taarruz eden yunan kuvvetleriyle birin- — ci İnönünde hayat, memat dövüşüne girdiği sırada, türk tarihinin en buh- ranlı günlerinde Alişiri gene Koçgiri isyanının başında, Pontosçularla bir- leşmiş ve milletin başına umulmadık gaileler çıkarmış görüyoruz. Mudan- — ya mütarekesinden sonra Alişir ve Se- — yit Rıza artık ayrı, ayrı iki şahsiyet ol- maktan çıkmış, Çapul, serkeşlik ve hi- — yanet ruhunu temsil eden bir halita o1- mu,tur. : Yüksek mahkemenin intaç ettiği İz- — zetin İlter davasında geçen bu mevzua aid şayanı nefret tafsilâtı tekrara lü- zum görmem. Ne yazık ki, isyanın ve — hiyanetin bu ruhu habisi, ayaklandırdı- — ği son kıyamım ateşleri içinde canını — wermiş, bugünkü hesab gününe yetişe- — memiştir. Evrakı arasında çıkan iki ve- — gika dosyadadır. Bunlardan biri İlterle büyük Kürdistan hakkındaki muhabe- /| resine aiddir. Diğeri de büyük harbta /— düşman kumandanından Dersimde ika- met için aldığı vesikadır. ” Seyid Rıza kimdir? Seyit Rıza, Hozatın Sin nahiyesine bağlı Ağdat köyündendir. Seyit Rıza Dersimin Seyidi ve yukarı Abbas uşa- 'ğının da reisidir. Çok defa Viyalıkda bazen (Soson kale) deki evinde o- . Dersime aid işler Viyalıkda gö- rülür. “Otur, kalk,, emri de Soson ka- Jeden verilir. Son fişeğini sarfettikten Ez ve kısmen de dağılarak kendisini Sarı — oğlanda tek başmma bıraktıktan sonra — komşu vilâyetlere kaçarken, Erzincan — köprüsünde yakalanmış ve Yüksek — mahkemeye mevcuden sevkedilmiştir. ;_&ıçl_unun nefsinde cemettiği Seyitlik- | le Reislik haleti Tuhiyesini hini istic- ve yanındaki avenesi de kısmen imha — Elâziz Cumhuriyet müddei umumisinin Dersim âsileri hakkındaki iddianamesi Dersim isyanı nasıl başladı ve nasıl bastırıldı? Mart 1937 içinde Tuncelide halkı hükümete karşı silâhla kryama “tahrik ve teşvik edenler, o bölgedeki temiz ve asil türk halkı arasında, dırabilmişler, fakat türk milletinin dikkat ve hassasiyetle takib ettiği bu meseleyi kuvvetlerimiz kısa bir zamanda bertaraf ve asayişi temin etmişti. Hâdisenin müşevvik ve suç- kuları şimdi adâletin pençesindedirler ve kanuna karşı gelmenin hesa- Suç ve suçluya her yerde ve her devirde tesadüf olunabilir. Fakat 'Tuncelinde bugüne kadar işlenen suçların arzettiği anormal hususiyet- ri bir anarşi kaynağı haline getir- mişti. Cumhuriyet hükümeti demir azmiyle âsi Dersimi, bayındır Tun- celi yapmak yolundadır ve hımlaıdfğı programın bütün hatlarını tam bir şekilde tatbik etmektedir. 110 bini aşan nüfusu ile Tunceli, cumhu- riyet Türkiyesinin refah ve huzurunda tabii bir hissesi olan güzel bir yurd parçası olarak, bu ıslahata çoktan hak kazanmıştı. vabında verdiği ifadede sükünetle oku- mak mümkündür. Seyit Rıza Erzincan köprüsünden geçerken vesika aranıp aranmıyacağını uzun müddet tahkik e- diyor, gelip gitmenin serbest olduğu- nu öğreniyor, fakat köprüye gelince jandarma nöbetçisi kendisini yakalı- yor. Hüviyetini musirren saklamasına rağmen yanındaki dürbinin üzerinde yazılı isminden şüpheye düşen vazifesi.. nas nöbetçi süngüsünü çekiyor, kendi- sini karakola davet ediyor, Cumhuriyet jandarmasının Seyit Rızanın bu kısma aid ifadesin- de izhar ettiği son temenniyi tekrar e- diyorum “— Jandarmanın süngü çekti- ğini rica ederim yazmayınız, kendisine bir zarar gelmesin.,, Seyit Rıza kendisi- ne irad edilen her suale cevab yerine bir sualle mukabele ediyor, ve kırılan des- ti, dökülen su imiş gibi kendi teviline göre bir kere teslim olduktan sonra ar- tık sorguya, suale neden lüzum görül- düğünü bir türlü anlryamıyor ve mut- tasıl Ankarayı sayıklıyor. Suçlulardan Yusufan aşireti reisi Kamerle Şeyhanlı hisse Seyde ve Haydaran reisi diğer Ka- mer yukarıda zihniyetlerini izah ettiği- miz tiblerdendir. İlk isyan hareketi Yu- sufan ve Demenan aşiretleri içinden baş- lamıştır. Demenan aşireti reisi Cebrail de bu isyanda Seyit Rızadan aşağı ol- mıyan bir rol oynamış ve şahsen ve fii- len âsileri gevk ve idare etmiştir. Yeni karakolun kaldırılmasını, mektebin yı- kılmasını ve nahiyenin lâğvedilmesini teklif eden şahıs budur. Bahtiyar aşireti reisi Şahin de niha- yet kendi avenesinin ğayız ve kin dolu tezahüratı arasında can vermiş o da di- ğer bir kısrm emsali gibi hesab gününe yetişmemiştir. Bütün suçlara aid sübut delillerini esas hakkındaki iddiamızda ayrıca arz ve tafsil edeceğiz. İsyan nasıl oldu? İsyanın sureti vukuuna gelince: Hü- kümet bir taraftan imar ve ıslâh prog- ramı tatbik ve halkın talihini iyileştir- meğe uğraşırken başta Seyit Rıza, Ceb- railwve maktul Alişir, Şahin olmak üze- re suçlularda boş durmiyorlardı. 936 se- nesi kış mevsiminde hazırlıkla, kendi ta- birleri veçhile yekdiğerlerine (Elçi) göndermekle, akla sığmaz ve hayalden geçmez uydurma propagandalarla meş- guül oluyorlar. Bu uydurmaları kısmen suçluların, kısmen de şehidlerin ağzın- dan muhtasaran nakletmekliğime yük- sek mahkemenin müsamahasını dilerim: (Aşiret kadınları gündüzleri kocaları- nm, geceleri karakol efradı aa dır. Seyit Rızanın gönderdiği habere gö re, Sin karakolunda ihtiyar bir adama ağır tecavüzler yapılmıştır. Bahar gelir gelmez yeni açılan Sin karakolu lie Kah- mut karakolu Elâzize kadar sürülecek- tir. Bu karakollar aşiretleri teçhiz için bir hazırlıktır.) - Uydurma propagandalar Bir de Sesen kaleden elçilerle dört tarafa dağıtılan şayilardan bir misal a- lalım: (Atatürk'den bir mektub aldım, Dersim halkı fakir olduğundan Cumhu- riyet hükümeti de Dersimi 33 padişah zamanında idare edildiği gibi bıraka- caktır. Abdullah paşaya askerle yardım »cedilmiyecektir. Dersim nasıl isterse ser- bestçe hareket edebilir.) Bu propogan- daların istenilen asabiyeti, hissiyatı tah- rik ve tevlit etmediği görüldükçe daha büyük mikyasta uydummla: işaa edili- ULUS «Netice herkesçe ma- lümdur: Dejik baba- nım tılsımı bozulmuş çıkılmaz — uçurumlar alçalmış, aşılmaz dağ- lar eğilmiş ve geçilmez dereler yol vermiştir. Hülâsa, kör düğüm çözülmüştü» İddianameden yor: (Köylerdeki bütün halk bir yere toplanacak, bir sıraya yapılan evlerin i- çerisine tıkılacak, bu evlerin yalnız iki kapısı olacak. Kapılarda da birer polis bekliyecek, ekmek, odun ve keçiler için meşe yaprağı ve saire ihtiyaçlar vesika ile verilecek, halkın bütün — kazandığı elinden alınacak ve her pazar gecesi E- İstanbulda otobüs servisleri çoğalıyor İstanbul, 27 (Telefonla) — Beledi- ye şehir içinde nakil işlerini kolaylaş- tırmak için otobüs servislerini çoğalt- mağa karar verdi ve şimdiye kadar te- sis edilen Kurtuluş - Bayazıd, Yıldız - Taksim hatlarından başka Topkapı - Sirkeci ve Şişli - Fatih hatlarında oto- büs işletilmesine izin verdi, B. Ayet Altuğ Ankaraya döndü Ekonomi Bakanlığı deniz müsteşar- lığı deniz ticareti genel direktörü B. Ayetullah Altuğ dün Vandan şehri- mize dönmüştür. B. Altuğ Vanda, Van işletme idaresinin yeni yaptırdığı Van ve Bitlis vapurlarını görmüş ve Tuğ is- kelesinde yapılan şantiteyi ve sair tesi. satı tetkik etmiştir. 27 gecesi de dört kişilik Şeyhanlı ve dört kişilik de Bahtiyarlı çapulcunun iltihak ettiği kırk kişilik bir Abbas u- şağı çetesi (Sin) karakolumuzu tekrar üç noktadan ateşe tutmuştur. Seyit Rı- za 2 nisanda Viyalıkda kendi aşiretine mensub yüz kişilik bir toplantı yap- mıştır. Kahmut köprüsü bu sırada ta- mir edilmiş ve kesilen telefon hatları lâzizde halkevinde tatbik olunan usul tatbik olunacak, mumlar sönecek, ilâ- here..) bütün bu propagandaların sonun- da, karlar erir erimez yeni yapılan köp- rülerin yıkılması yeni karakolların da tahribedilmesi tavsiye olunuyor. Ve Se- 'yit Rıza tarafından halka korkmamaları ve büyük paşaların kendi yanına gidip gelmeğe başladıkları bildiriliyordu. Asırlardanberi mistik telkinlerin te- siri altmda yaşıyan bir muhitte Sesen kaleden çıkan bu saçmalara inanan ça- pulçular bulunabilirdi. Çapulçunun fik- ri masallarla, hurafelerle uyuşturulmuş- tu. Dersimde nelere inanılmazdı ?.... Haç üzerindeki parmak izleri Seyit Rızanın Sesen kalesine yakın Vank isminde bir köyü vardır. Bu kö- yün müstahkem kilisesinde alt tarafı gü- müş savatlı, üst tarafı altın yaldızlı tah- minen iki kilo sikletinde bir haç vardır. Bu hacın ortasında muhaddep bir cam içinde fındık tanesi kadar bir nesne var- dır. Bu nesne imam Hüseyinin baş par- mağının kemiğidir. Dersimli — çapulcu başı sıkıştıkça bu haçtan isti. için kiliseye girer, huzu ve huşu ile haçı ö- per, hamlinde müşkilât çeken kadın, der- di davasız kalan mariz gene Vanka gi- der. Papasa yalvarır ve haçı öper. Seyid Rıza bile hastalandıkca bu kiliseyi ziya- ret etmiştir. Bir köy papası kim bilir ne vakittenberi bütün Dersime böylece ha- ça tapmayı öğretmeğe uğraşıyordu. İzzetin İlterin bir tahta kutu, bir çocuk takunyesi ve bir de fener pili ile Der- sim içinde yaptığı marifetleri burada ne- lere inanılabileceğinin başka bir misali olmak üzere tekrar hatırlıyabiliriz. Hâ- lâ (Erkân) ağacı tuhaflıklarma inanan fikirsizler içinde viyalıktan çıkan ya- lanlara kapılanların bulunması da müm- kündür. Bu propogandalardan sonra ça- pucuların hissiyatını muayyen istika- metlere tevcih edebilmek artık kolaylaş- tığından tasavvurdan fiiliyata geçilmiş ve cemaatların faaliyeti başlamıştı. Der- simin isyan tarihi sadece bu 4 ların yenilenmişti. Fakat çapulculuk kararın- dan dönmiyordu. 4. Nisanda Uzun Tar- lada yapılan toplantıdan sonra Kahmut köprüsünün yeniden tahribine teşebbüs edilmiş ve şarki Dersimde Demenanlı Cebrailin kumandasında — Nohuttepe, köprü mevkii ve Taht karakollarımıza baskınlar yapılmıştır. 26 nisanda Aski- ser karakoluna ve 29 nisanda garbi Der- simde Sin karakolundan çekilen efrada Jtaarruz ediliyor. 29-30 nisanda Pah hü- kümet binası yakılıyor. Ve eşyası yağ- ma ediliyor. 4-5, 9-10 mayıs geceleri Bahtiyarlı Şahin Plür, karakolumuza tecavüz etmiştir. Tedib kuvvetlerimiz 14 mayısta âsilerle temasa geçti. Tedib kuvvetine karşı da aşiretler arasında bir mukavemet tesisi maksadiyle Seyit Rıza riyasetinde yapılan Sen cemaat (Halveri) cemaatıdır. Soön toplantılar Bu sonuncu cemaatın toplantıya da- veti de diğerlerinde olduğu gibi tek- Hif ve kabul manasına birer tek şeker veya birer Jokma ekmek, keçekülâh göndermek suretiyle vukubulmuş ve dağılırken de mukavemete ahdüpeyman manasına Munzur suyundan birer avuç su içilmiştir. Fakat Yusufanlılar he- men kâmilen, Haydaranlılar kısmen mukavemetsiz olarak silâhlarını teslim ettiler. Demenanlılar Kırmızıdağ'da, Abbaslılar Külünk ve Bakır dağında, Bahtiyarlı Şahin de Beşpınarda tedib kuvvetlerine karşı mukavemete içtisar eylemişlerdir. İsyanın ilk safhasına ve tedib harekâtına aid muhtelif krokiler mahkemeye takdim ol ştur. Esas hakkındaki iddiamızda bu mevzua tek- Tar avdet edeceğiz, Şimdilik isyan 'ha- rekâtının gerek şarki Dersimde, gerek garbi Dersimde aynı zamanda vukuunu ve bu harekâtın aynı ellerle idare edil- diği kanaatını veren bir vahdet arzetti- ğini işaretle iktifa edeceğiz. Netice ne oldu? Netice herkese malümdur. Dojik ba- banın tıl bozulmuş, çıkılmaz uçu- hazırladığı bir eser, bir çapulnamedir. Bu defa da isimlerini arzettiğim altı aşi- retin murahhasları evvelâ Haydaran a- şireti içinde Kürpikte toplanmışlardır. Yıkılan köprü Kahmut köprüsünün yıkıl da burada karar verilmiştir. Bu karar 20 - 21 mart 937 gecesi Demenan, Haydaran, Yusufan aşiretlerine mensup silâhlı eş- has tarafından infaz edilmiştir. Dersim kazanını, fakat bu defa devirmek için ilk defa kaldıranlar şarki Dersimde de- menanlılar olmuştur. Bu köprü yıkıl - dıktan sonra 25 martta Kahmut ve Pah arasındaki telefon hattı kesilmiş ve Kahmut karakolunu takviye için gönde- rilen jandarma kuvvetine karşı neticesiz bir pusu tertib edilmiştir. Garbi Dersim'de ilk hareket Seyit Rıza bu neticeyi aldıktan son- ra garbi Dersimde de ilk hareket başlı- yor. 26 mart gecesi on kişilik bir grup tarafından Hozatın:Sin karakoluna a- rumlar alçalmış, aşılmaz dağlar eğil- Miş ve geçilmez dereler yol vermiştir. Hulâsa kör düğüm çözülmüştür. İmar ve ıslâh programında bir buçuk aylık bir tevakkuf, tedib harekâtının hitamın- dan sonra daha hızlı bir çalışma pro- gramının tatbiki sayesinde Tunceline birkaç sene birden kazandırmıştır. Saygı değer başkan: Yüksek mah- kemeye tevdi ettiğimiz bu dava daha hayatının ilk senesinde uğradığı sui- kasddan dolayı Tuncelinin Dersim a- leyhine açtığı bir davadır. Vereceğiniz kararda artık Tuncelinin temiz hava- sında fezahat ve çapul hayatına yer kal- madığını ve bu irtifalarda muzır mik- ropların yaşayamıyacağnı, bunu başka türlü düşünenlere isbat edecek ve dü- ne kadar bir merkezi iğtişaş olarak varlığını muhafaza eden Dersimi kuru- nuvusta müesseseleri ve o devrin tel- kinleriyle birlikte tarihe gömerek o- nun yerine orta Anadoluda bir merke- zi itilâ olarak yükselen Tuncelini ebe- İzt teş edilmiş ve telefon hattı kesilmişti diyen yaş tır 28 - 10-1937 —a ' Başbetke Ekse'ans Tataresku (Başı I. inci sayfada) hâlk yığınlarını tatmin ve temin eden devlet adamıdır. Bugün üçüncü başve- killiğini yapıyor. İlk defa iktidara 1 teşrini evel 1934 de geldi. Dahilt vaziyetlerin — icabları dolayısi.yle kabinesinin mevkiini kuv« vetlendirmek gayesiyle ikinci kânün 9_35__soîılarmda çekildi. Krral, memleke« ti süküna kavuşturacak devlet adamı o- lara_.k_gene kendisini buldu. 1 şubat 19335 de ıkı_nci kabinesini kurdu. İkinci başvekilliğini temmuüz 936 sonlarına kadar yapan değerli devlet a- damı, tezad halinde - olan kanaatlerin memlekette yaratmak istedikleri huzur- suzluk havasını yok edebilmek için, milletin güvenini tazelemek lüzumunu duydu ve kırala istifasını — verdi e Fakat kıralın ona hududsuz itimadı van_ir, Romanyayı süküna kavuşturmak vazı_fesi, tekrar ona verildi. Bugünkü kabine 1 ağustos 936 danberi iktidarda- dır. Üçüncü kabinesini kurduğu zaman, B_. 'I_*ataresku, senelerdenberi devam et- tirdiği , politikasının değişmiyeceğini söylemişti. Sağ ve sol aşırı silâhlr cemi- yetler, kökü orduya dayanan silâhlı te- şekl_çüller zararsız bir hale getirildi ve ta_şfıye edildi. Bugün Rumen köylüsü- nün hayat standardını yükselten kal« kınma programının tatbikine faaliyetle devam edilmektedir. Rumen başbakanımın başarıcı poli- tikası, Balkan paktı ve küçük antantı ayakta tutan bir temel oldu. O, bu iki pakta ve Milletler cemiyetine olan bağ- İrlığını daima tekrarlamıştır. Bugünkü rumen politikası bunun en güzel bir tezahürüdür. Çocuk Esirgeme Kurumunun tebrik telgrafnameleri Çocuk Esisgeme Kurumu genel merkezi tarafmdan Viyanada bastırılan (Lüks) tebrik telgrafnameleri her tel- graf mer Kazinda Na Btadır l Deki Tik telgrafınızın bu süslü kâğıdla muha- tabınıza verilmesini isterseniz arzunu- zu telgraf memuruna söyleyiniz. Ya- hud da telgraf müsveddesinin bir köşe- sine (Lüks) kelimesini yazınız. Tel. graf ücretinden başka vereceğiniz 15 kuruş bu maksadınızı temin eder, Teb- rik telgrafınızı süslü kâğıdla alan mu- hatab fazla laacğına ve zarafetinize hükmedeceğine şüphe yok«e tur. C.H.P. Keçiören kamununa bağlı ocakların yıllık kongreleri C.H.P. Keçiören kamununa bağlı o- caklar yıllık kongrelerini aşağıda yazı- lx saatlerde yapacaklardır: Keçiören ocağı 7.11.937 pazar saat 10 da, Peçenek ocağı 14.11.937 pazar saat 11 de, Kalaba ocağı 15.11.937 pazartesi iî ge, Pursaklar ocağı 21.11.937 pazar e. Sınıf geçemiyen hukuk talebeleri hakkında bir karar İstanbul, 27 (Telefonla) — Geçen devrede Hukuk Fakültesinin ikinci sı- nıfında muvaffak olamıyan talebeler üç senelik rejime tâbi olacaklar ve bu seneki ikinci sınıfla beraber ders göre- ceklerdir. Bunlar geçen sene okudukia- rı, ancak bu sene ikinci sınıfın progra- . mından çıkarılan dersleri takib etmiye- cekler, fakat bu derslerden imtihan ve- receklerdir. Bu dersler hukuk muhake- meleri usuliyle devletler umumi huku- ku dersleridir. E Eminönü halkevi için istimlâk edilen binalar İstanbul, 27 (Telefonla) — Eminö- nü Halkevinde yapılacak yeni pavyon- için istimlâk edilen binaların yıktırıl- masına bugün başlanıldı. Teşekkür Ciğer pâremiz. Ferid Orbayın yük- sek bir aşk ile perestiş ettiği vazifesi uğrunda şehadetiyle uğradığımız çok derin acı ve mateme gerek bizzat teşrif ve gerek telgraf ve mektubla taltif su- retiyle iştirâk ve bizieri teselli hutfun- da bulunan zevata çok müteşekkir ve minnettar olduğumuzun ve bunun ken- dilerine ayrı ayrı arzına hali perişanı- mız mâni olduğunun muhterem gazete- nizle ilân ve iblâğını rica ederiz. Ziya Akif Orbay İffet Orbay