22 Nisan 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 4
a. “TÜRKÇENİN YAPISI! üzerine düşünceler Yazan : Ali Huydar Emir e” Üçüncü takımın pa grupunu yapan 18 kökten altısı bize ya - bancıdır. Numaralarını saymakla beraber bunları yazmaksızın, iyi - ce tanıdığımız diğer on ikisini a- şağıya sıralıyorum: 307— Pab : Pabuç bu kökten - dir; paypus uydurmadır. 308 pap —Pap: (Bir türlü baş- lik), papağan, papatya, papara gibi kelimeler bu kökten yapılı - yor.. Papa, papaz kelimelerinin yapılması da gramere uygundur ; bu iki sözün Türkçe olduğu, Yu - nanca olduğundan daha kolay is- pat egilebilir.. Dilimizin Mısırda - ki eskiliği düşünülürse papirus sö- züyle yabancılık, bu sözün Yunan çalımına tutulmuş olmasından iba- ret kalacaktır. 310 —Paç: paça paçavra sözlerin den başka bu kökten yapılmış söz bulamadım; fakat kökün var- lığını göstermek için iki dal, âz değildir. 312 Pat — Pata (berabere kal- mak), pataklamak, patlamak, ka- sımpati, patlıcan gibi sözler bu kökte müsavilik, bir ses, birdenbi- re büyüme ve açılma mânaları ol- duğunu gösteriyor. , 316 Pla — Bu kökten yapılmış ancak pala sözü vardır; fakat o kadar Türk malı bir söz ki başka delil istemez.. Palavra sözü de ya- bancısı değildir.. 317 Pam — Pamir sözü bu kök- ten yapılmıştır. Fakat ikinci he « ce bozuktur; Türkçenin çalımı pamuır denilmesini ister. 318 Pan — Pancar bu kökten dir. Çok eskiden kullanılırıdi sa- nıyorum; üzerinde bir köke bir kaynağa doğru yürümek manası var: Pan türkizm, panaya, panayır gibi, 319 par—Para, parça sözleri acem ce değildir. Paralamak bunu ispat eder. Pars, paralıyan bir hayvan - dır. Partal, paralanmış kumaşa der ler. Bunlar, kökün üzerinde kısım lara ayrılmak manası olduğunu pek açık gösteriyor, yalnız acem - ceye giren pâre'nin değil, bütün bütün Avrupa dillerinde o mana - ya gelen part sözünün Türkçeden geçme olduğuna şüphe bırakmıyor. Parıltı, parlamak sözleri gökte a - levli bir yanış manası da bulundu - ğuna delildir. 320 Pas — Bu kökü jenk yerin de kullanıyoruz: Demirin pası gi- bi. O manayı ok$şiyan pasak sözün- den yaptığımız pasaklı sözü, kirli demektir. Paspal, paskal sözleri hem mana, hem de gramerce bu köke yakındır. Geçit demek olan pasaj sözü pasaçtan bozma oldu- ğuna göre geçiş manası da sezili - yor. 321 Paş — Paşa bundandır. Bir türlü ayakkabi demek olan paş - mak sözü de bu kökten yapılmış - Ur. 323 Pay — Paylamak, pay ver- mek, pay almak, paylaşmak gibi sözler bu kökte tekdir, fena karşı» Jık, hisse manaları aranılabileceği- ni gösteriyor. Fakat payanda, pay- tak sözleri kökün ayak manasına da geldiğini gösteriyor. 324 Paz — Çarşı demek olan pazar, rumca değildir. Kolun üst parçası ve bir türlü ot demek ©- lan pazı, sonradan bâzu şeklinde acemceye girmiştir. Türkçede (C) ile başlıyan pek az söz vardır. Onun için üçüncü takımın (Ca) grupundan yalnız Cab - Caba, cam sözleri yaşıyor. | Fakat bu grupu yapanon sekiz i kökü, yukarkilere katmak gerek - tir. Şimdi (ça) grupuna geçelim. Bu grupun 18 kökünden biz, on birini biliyoruz: 325 Çab — Çabuk bu kökten - dir; çapek uydurmadır. 326 Çap — Topçulukta ve mi - marlıkta kullanılmaktadır. Çapa, kazıcı âlet demektir; gemi demiri de benzeyişinden dolayı bu adı al- mıştır. Çapak gözde ve madende olur. Çapar, açık sarı meşin mana- sınadır. Çapara, çapari, çapraz da bu köktendir. 330 Çat — Çatmak sözü bu kö - kün manasmı gösteriyor. Çatıyı bi- liriz. Çatır sözünü çadır şeklinde kullanıyoruz; bu söz çeter şeklin- de acemceye girmişitr. Çatkı, alnı sıkan ayni, sargı; çatık öfekli; ça- tış, kavga, çatal iki dalın uç uca gelmesi demektir. ki hepsi kökün manasını açar. 332 Çağ — Mevmis, devre gibi manalarda kullanıyoruz. Fakat çer çevesi daha geniştir, o çağrışmak gibi sözler bu kökün ses manasını sezdirir. O halde çağır, çağrı söz- leri beste, şarkı, nağme ve çağırış sözü feryat demek olur. Çağlamak, çağala da bu köktendir. 333 Çak — Şule demektir. Çak- mak taşı, şimşek çakmak. Çakı ağzının parlaklığndan dolayı bu kökten yapılmış olabilir. Çakır, a- lev gibi parlak mavi göze derler. Çakal, çakşır #özleri bu kökün başka manalar da sakladığını gös- teriyor. 334 Çal — Çalmak, kılıç vur - mak, sirkat etmek, saz kullanmak demektir. Çalar saat, çalık kumaş, çalı, çalpare (çarpara uydurma - dır) Çalışmak, çalım, çaltı, çalka « mak, çalkanmak gibi sözler, bu kökten daha neler kazanılabilece - ğini gösterir, 335 Çam — Bir türlü ağaç adı - çamaşır sözü bundan kalmış. Câ - meşuy sözü uydurinadır; çünkü ça. maşır değil, çamaşır yıkayıcı de - mektir, şey. Saatin çanı gibi. Çanak, dar - beyle ses çıkaran toprak kap de - mektir. Çanta da bu köktendir. 337 Çar — Çarmak, bağlamak sözünün biraz başka türlüsüdür: Çarmık, gemi direğini iki yana bağlıyan donanmış, iki ağacın or- tadan biribirine bağlanmış şekli. Bu mana da çarmıhtan sonradan uydurulmuştur; çünkü çarmık, £ - sanın dört çiviyle haça gerilme - sinden önce de vardı. Çarık, ba - cağa bağlanan ayakkabı. 340 Çav — Kâğıt para, bank - not demektir, Çavuş yahut çaviş İ- le çavdar bu köktendir. 341 Çay — Dereden büyük akar su, bir türlü ot. BİTMEDİ ———— mn Defterdarlık teşkilâtı Istanbulun hususi vaziyetine göre yeni bir defterdarlık teşki- lâtı yapılmasına Maliye vekâle- tince karar verilmişti. Bu karara göre hazırlanmış olan yeni teşki- lât yavaş yavaş tatbik edilecek- tir. dır. Fakat başka manaları varmış; | 336 Çan — Darbeyle ses çıkaran | Kısa Haberler : sememsersesaseeresesasasamersz Hariciye vekâletinde kilât lâyihası meclise gönderil- miştir. Lâyihaya göre, vekâlette baremin birinci derecesinde bir u- mumi kâtiplik ihdas edilecek,müs teşarlık idari, umumi kâtiplik si- yasi işlerle meşgul olacaktır, Es- ki umumi müdürlüğün ismi “Da- ire şefliği” olacaktır. Numan Ri- fat Beyin umumi kâlipliğe, Irak elçisi Tahir Beyin müsteşarlığa tayinleri çok muhtemeldir. Seyyar sergi Maarif Vekâleti tarafından ha- zırlanan seyyar terbiye sergisi dün Ankaradan hareket etmiştir. Sergi üç vagondan mürekkeptir. Kayseri, Sivas, Amasya üzerinden Samsuna gidecektir, Sergide mem leketin muhtelif sahalarındaki in- kişaf eserleri, milli mücadeleye dair eserler, Gazi Hazretlerinin heykelleri ve hayatlarının muhte- lif devrelerine ait fotoğrafları var dır. Iktısadiyatı koruma Hükümet iktısadiyatı korumak için meclise bir kanun Jâyihası vermiş ve yeni salâhiyetler iste- temiştir. Lâyiha mücibince icabın- da ihracat mallarımıza karşı ted- bir alan memleketlere karşı mu- i kabelei bilmisilde bulunulabile- cektir. Kanun neşrinden itibaren üç sene müddetle muteber olacak- tır, Düyunu umumiye sui is- timali muhakemesi Düyunuumumiye (— suüistimali muhakemesine Ankarada devam edilmektedir. Son celsede © za- i manki başveznedar maznun mev- kiinde bulunmuş, İstanbuldan is- | tinabe suretile alınan ifadeler o- kunmuştur. Diğer şahitlerin ifa- delerinin de alınması kararlaştırı- larak muhakeme 27 nisana bıra- kılmıştır. .Konya valiliği Çorum valisi Cemal Beyin Kon- ya valiliğine tayini âli tasdike ik- tiran etmiştir. Mektep müdürleri İstanbul Kız muallim mektebi müdürlüğüne Tezer Hanım, bu mektebin sabık müdürü Helit Zi- ya Bey de Gazi enstitüsü müdür. Jüğüne tayin edilmişlerdir. Şeker fabrikaları Eskişehir, Bilecik, İzmit ve Bursa vilâyetlerile Kütahya vilâ- yeti merkezi ve Tavşanlı kazala: rının şeker ihtiyacını teşkil ede cek bir anonim şirket nıarifetile devamlı surette temini için üç mil yon lira sermaye ilebir şirket meydana getirmeyi taahhüt eden İş Bankasına 25 sene müddetle İ imtiyaz verilmesi karar altına a- ınmıştır. Tepebaşı bahçesinde Müddeti biten Tepebaşı bahçe- sile bahçe icindeki müesseselerin eşyasma yedi bin lira kıymet tak- dir olunmuştur. Müstecir bu kıy- met mukabilinde bu eşyayı bele- | diyeye devretmezse söküp götü- rebilecektir. Tepebaşı ve Taksim bahçelerine ait kira şartnamesi bugünlerde ilân edilecektir. Ayasofyada faaliyet Ayasofya mozayıklarını temiz” | lemek için tekrar şehrimize gelen Amerikalı mütehassıs dünden iti- | rma en derin teşekkürlerimi bildi dizin baren tekrar faaliyete başlamış | ririm. . Hilâliahmer Hariciye Vekâletinde yeni teş: | | radır. | kurtuldum. Gerek kendisine, cemi inkü senelik tof Türkiyedeki bütün bayraklar" ahmer namına yerli maldan Y Hilâliahmer Cemiyeti İstanbul eski iii ) merkezi senelik toplantısını dün Gıdaşız taleb öğleden sonra (o Çağaloğlundaki| tanbul mın! ş merkez binasında yapmıştır. Beşiktaş 1,551 lir Toplantıda Hilâliahmer (| Ce-| 379 lira, Beyoğlu ) miyetinin İstanbul vilâyet, kaza | köy 630 lira, şubelerinden gelen omurahhaslar | koz 306 lira, K' hazır bulunmuştur. lar 41 lira ve Cemiyetin İstanbul şubesi re-| yardım yapılmıştı” isi doktor Ali paşa toplantıyı aç- İdare heyetini? | mış ve 1932 senesi içinde yapılan | saplar muvafık #9 € yardımlardan kısaca bahsederek | kabul edilmiş v€ yeni sene için iyi çalışmalar (te-! re intihabına b menni etmiştir. Eski idare ” Kongre reisliği için (o yapılan | zanın kur'a ile ©. intihapta birinci reisliğe Abdül-| rine yeniden a8” | razzak, ikinci reisliğe Ferit ve kâ-| lâzım geliyordu. tipliğe doktor Ali Beyler seçildik-| © Çekilen kur'sd# ten sonra birinci reis Abdülraz-| yetinden doktor zak beyin reisliği altmda müza -! Kutsi bey, Safiye kereye başlanmıştır. bey, Necip bey * Evvelâ 1932 senesi çalışması” | istifa edilmiş tel nı gösteren eski idare heyetinin | tihaba başlandı. senelik raporu okunmuştur. ekseriyetle idarda Bu rapora göre bir senelik büt- Umumi Mei çede 44,004 lira varidat ve 26,181 | İstanbul merkezi lira masraf tahakkuk etmiştir. üzere Ankaraya 1932 — 1933 senesindeki vari- | de Naci paşa, İst dat aza aidatı, iane, çiçek günü, | Ziya, İbrahim bayram tebrik kartları, pul hası-! Celâl Sahir ve latı, müsamere hasılatı, belediye- | ve Ferit beyler nin ve evkafın yardımından iba-| (o İntihaplan sof”. rettir. za murahhası Bunun yekânü da (52,412) li-| bütün Türkiyedeki (4 rının Hilâliahme” Masraf ise merkez idare mas- rafı, şubeler masrafı, pul beyiye- si, alelâde yardım, © veremlilere yardım, gıdasız (çocuklara yar- dım olmak üzere 36,014 liradır. 1932 senesi içinde de umumi merkeze 16,398 lira gönderilmiş- tir, li mallarından yaf Hilâliahmer mer sm teklif etmiş Bu teklifin gresine İstanbul mesi kararlaştıı Propaganda zamanında Hilâ Hilâliahmerin bir senelik yar-| tini gösteren bir ” dımları bilhassa ilk mektep tale -| neşrinin merkezi " belerinden gıdasız olanlara, muh-| ya karar verilmi taç veremlilere (© yardım, ve âcil| ye nihayet veril TAKVİM RAD” Cumartesi Pazar : 5 İ asrAaNBUL 22 Nisan 23 Nsan 3 — 18 den 1845 hada” 21 Zilhicce 28 Zilhicce | jazz — 3030 örkesi Gün doğuşu 344 &AL İ ca ders (Müpleğiler! Gin tatıp 1Rs4 1886 İli saz (Osman Peshvssi Saha namazı *05 415 Ahmet Bey (Saz). Öğle namazi wd nız rettin Kerim Bey ri Ikindi namazı (69 1409 maddeler hakında) K©9, Akşım namazı o 1885 (856 kestra, ajana ve bors* Yatsı samazs SI mas . as İmsak Ai am ANE Be Yıhın geçen püo'eri m. LİR 1220 - 1330 An e wi kalan 354 mi yasetictimhur Pilari” 4 dine L Senfoni, 140 ! 1940 « 20,10 Dans jp ve shva HAVA — Yeşilköy makeri rasat merke- rindzü veriüeei 'inaltdmeki göre bagün' hava | kısmen buintin ve cemiptan rüzgâr cin | taktır. | Dünkü sicaklik en fazla 20, em ax 20 de | ron, hav tazyikli 788 milirmetre ii vVIYANA İ 1230 Konsp — 387 — 1755 mandolin K — 31 konser — 2159 , ei 1“ ser, usirzi Teşekkür 2 Uzun zamandanberi çektiğim ra yi sesi hastalıktan ve dolayısle muhak | "ON **T os i kak bir ölümden, Hasekinisa has- | 18.16 konser — tahanesi operatörlerinden (Sabri | 2115 Xorser. Beyin zamanmda (o müdahalesile ee 20 Hober — BE “| 3145 tiyatro ve rek bir an evvel eyileşmem husu- suDarslğ sunda alâka ve şefkat gösteren! © 1016 konser — ” z hastahanenin diğer doktorlarına, | “4 Fet” ai MOSKOV” hemşire hanımlarına ve memurla- gi me vamşov” 5 13,10 Pkk — 1 yo kaberleri — 35 Naime Basri
