14 Ekim 1933 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 4

—4 — VAKIT 14 B. teşrin 1933 'Devlet v m e Meclis ri 27 MMUMANMMNNNN Muharriri: Celâl Nuri HM Bütün bu hâdiselerde millet. ; lerin seviyesini, ahlâkını, rüştünü | görüyoruz. En iyi devlet şekli hangisidir? Alimler bu işe fazla dokunmak is temiyorlar, Elbette hukuk ilmi noktasından en iyi odevlet şekli | cümhuriyettir. Sultani bir beher şeklinin ilmen tutar yeri yoktur.| Tâbi ile metbu benibeşerde koca- man bir müsavatsızlığı işrap eder. Metbu kudreti, ilmi, ahlâk dolayı | siyle saltanata gelmiyor, ancak babasının oğlu olduğundan dola «| yı geliyor. Hatta deli, çocuk, bu - nak bile olsa o hükümdardır. Şu manzaranın ise milletlerin izzeti nefsile telifi güçtür. Fakat hiçbir milletin işine ka- rışmamak iktiza eder. Her millet kendi idaresine lâyıktır ve istedi- ği, dilediği surette teşkilâtını tes - bit eder. Lâfızlara da (o bakılmamalıdır. Devletlerin şekle ait hususatı da ilmen muayyen değildir. Meselâ: mukasemeden evvelki Lehistan bir cümhuriyetti. Lâkin cümhuri - yetin intihabi bir kralı vardı ve ölünciye kadar iş başında bulu - nurdu: (Republig Royale de Po - İogne). Fransada inkılâp devletinin şekli cümhuri idi. Napolyon geldi. Fransa cümhuriyetine İmparator oldu: Napol&on | er, Empercur de la Röpubligüe Français. Mah- mi devletlerde birçok imparator, kraj ve prenslerin ancak unvanla- rı, üniformaları ve tahsisatları vardır, Lâkin vazifeleri o yoktur. Buna mükabil hiç unvanı olmıyan bir zat, bir devlette, reisin de üs - tünde söz sahibidir, Lehistandaki Mareşal Pilsutski gibi. Vaktile Fransada krallar tem- bel ve miskin olmuşlardı. Bütün kuvvet Maire de Palais denilen saray reislerinin elinde kalmıştı. Bir tarihte Bağdat halifeleri de bu meskenete düşmüşlerdi. Onları Türk milletinden emirülümeralar oyuncak gibi oynatıyorlardı, Bü - yük imparator Mutso - Hito'ya ge- linceye değin, son Japon mikado- ları sönmüşlerdi. Şogun isminde - ki asker reisleri (güya imparator namma) bütün saltanat vazifele - rini görüyorlardı. Tarihte bazı pek büyük fatihler de hükümdar değil, tâbi idiler. Lâkin en büyük hükümdarları gölgede bıraktılar: Demir - lenk gibi. $u batıni cihetleri bir tarafa bırakacak olursak devletleri aşa - ğıdaki şekilde tasnif kabil olur; — Müstebit devletler: Devletin başt söz sahibidir. Kanun onun sözüdür. Kendi isdar ettiği ka- nunla kendi mukayyet değildir (Kadim Çarlık, Osmanlı devleti) — Mutlak devletler: Devletin başı kendi ısdar ettiği kanunla mukayyettir. Kanun ise keyfi de-! ğildir. İsdar usu'e tâbidir (Sonra- ları çarlık, Osmanlı devleti) ; — Constitutionnel Millet hâkimdir. Bu kabil devletlerde bir irsi hü devletler: Ge kümdar olabilir. Bu hükümdarı millet, © boşluğu ile seçebilir (Norveç, Bel. Ankarada neler yapılacak m çika.) «Yahut hükümdar tarihi bir ai- Tenin ferdidir (Felemenk). 4 Yahut , ı Ada hanedan veya irsi hükümdar yoktur (Cümhuriye Ya bu cümhuriyet bir ekallin (azlığın) elindedir. Orada Aris | tokratlar hâkimdir (Mülga Vene - dik cümhuriyeti.) Yahut cümlhüriyet ammenin elindedir. Orada demokrasi hâ - kimdir (Türkiye, Fransa, İsviçre ve saire). Cümhuriyetlerin bir icra kuv - veti reisleri o'ur (Türkiye, Lehis- | | tan, Almanya ve saire.) Yahut meclis reisleri pek mu- vakkat bir müddet için bu işi gö- rürler. Yani reisicümhur vazifele- | rini heyet azasından biri ifa eder (İsviçre). Amerika birliğini teşkil eden devletlerin reisleri vali mesabe - | sindedir. Reis diye unvanları yok- tur. Almanyadaki eski kral'ıklar ve saire, (memleket) unvanı al - tında dahili devletler teşkil eder - ler ki bunlar da reisicümhur na mı altında bir baş yoktur. Bu işi kabine reisi görür. Reisitümhur ekseriyetle icra kudreti reisi demektir ve reis bu vazifeyi daima vükelâya gördü - rür. Mes'ul vükelâdır, reis değil - dir. İ Amerika birliğinde ise | icra| mesuliyeti doğrudan doğruya dev letlerin reislerine aittir, Vükelâ o- na karşı mes'uldür ve kendisinin kâtipleri demektir. . » Hükümdarlık şu asırda moda- dan düşen bir müessese haline geldi. Hele büyük barp ve ondan sonraki hadiseler tarihi saltanat - ları yıktı. Almanya imparatorluğu ve Al- manyanın dahili hükümdarlıkları, Avusturya - Macaristan İmparator krallığı, bütün Rusyalar İmpara - torluğu, Osmanlı İmparatorluğu, İspanya krallığı, Yunan krallığı ve saire. Yalnız ocümhuriyetten krallığa tahavvül eden Arnavut - luk bunun hafif bir istismasıdır.. | Gas var BAYRAM (Baş tarafı 4 inci mayıfamızda) | çok mahalleliler kendi mıntaka «| larmı istedikleri şekilde donata * rak sevince iştirak etmek için ara- larında komiteler seçmişlerdir. Bu komiteler semtlerde büyük taklar yapacak, tenvirat iş'erini idare edecektir. Evler, apartımanlar bayraklar - la ve lâmbalarla donanacaktır. Ancak piyasada bilhassa ampul ve bayrak ihtikârı olduğu hakkın- daki şikâyet üzerine İstanbul vi - lâyeti tahkikata başlamıştır. Bu hususta ticaret odasına verilen bir emirde piyasadaki ampul mikda. rınin tesbiti istenilmiştir. Eğer İ sikisi, — 25,10 dans havaları — isem ha» piyasada kâfi mikdarda ampul | mevcut değilse teşebbüste buluna- ! rak ampul ithal edilmesini rica €- decektir. | Bayrakların da nizama muva - | fik olup olmadığı belediye tarafın dan kontrol edilmektedir. Maamafih son günlerde yapılan ve satı'an bayrakların kısmen ni - , maktadır. Yarış sahasında yapıl- zama muvafık olduğu görülmekte dir. Ankara, 13 (Hususi) — Riya: | seticümhur orkestrası şefi Zeki Bey, Cümhuriyetin onuncu yıl dö. | dan dönüste İzmire uğrıyarak İs - ettirilmiştir. ? nümü için bir marş bestelemiştir. | tanbula gitmeleri muhtemel görü-| (Bu hulâsayı inkılâp hâdiseleri ., Mealli Vek sen m alis. li Gİ li TAKVİM | Cumartesi Pazar | 14 Tevel — 15 Teevel | | 23 Cema,ahir 24 Cemaahir Gun doğuşu s0? Gen any ig Yatsı samsr | İmsak | Yelin geçen gömen VT N İ Yılın Kalan RADYO Bugün ISTANBUL: 18 — 1830 gramefon. 18,30 — 19 yeni başlıyanlara mahsus Fransızcn ders. -0—30| Udi Refik Tulat Bey ve o arkadaşları, 20 — zum (Bedayii musikiye) heyeti, 1.80 — 22 | gramofon. 72 den Kibaren Anadolu ajan, borsa haberleri, mat ayarı, ANKARA! — 12,3) — 13,80 gramofon. 18 — 1843 or- kesten, 18,45 — 1030 nlaturka vaz. İNİN — 30 dans havaları . 10 ujanı haberleri VEYANA: SİS m — 12,30 konser — 1$ devamı — 14,10 — 15 plâk. 17 mandolin konseri, 18,95 plAK. 1945 konser. 28 komser « KUDAPEŞTE: 808 m — 18.80 orkestra, 20 şarkı, 22,45 haberler Cazbant, 24 çiçan havaları « » BUKNEŞ- 3m — 14 pie, — 18 kemer — 1915 devami . 21,30 konser, — 12 sesli Hür mwsikisi, VARŞOVA: Hizm — 16.4) şarkılar. — 20 rev könseri — 12,10 Şopen gmusiklei, — 28 spor, sonra dans havaları, BELGRAD: 48im — 18 milli havalar — 21,30 piyane — 31,10 kenser,— 23 radyo örkentrasi — 23,45 dans havaları ROMA 412 m, — İ8,İ5 konser — 21 haberler, plâk —| 2130 haberler, plâk — 25 opera, yarkılar, pâk. — 24 haberler, PARA BEZ me ei pe 31 orkestra — 2150 plâk — 22.25 oda man , berler, (STANBUL BELEDİYESİ Darülbedayi Temsilleri Bu akşam saat 21 de Pergünt 5 PERDE Yazan : Henrik İhser eliyen: E, Grieg Türkçeye çeviren Seniha Bedri HALK GECESİ Çerkeş'te o bayram hazırlığı Çerkeş, 13 (A.A.) — Komite bugün hazırlıklarını ikmal etmiş - tir. Şebrin muhtelif yerlerinde on beş tak yapıldığı gibi çerkeşli- lerin milli mücadele senelerinde - ki hizmetinin değerli hatırası o'a- rak hazırlanmış olan abidenin res- mi küşadının da bayramın birinci günü yapılmasını kararlaştırmış tır. nümü bayramında Ankara marşı olarak söylenilecektir. Büyük bayramın ilk günü An- karada yapılacak olan geçit res - minin pek parlak olacağı anlaşıl- ması muhtemel olan geçit resmi - | nin iki buçuk saat süreceği tahmin olunuyor. Reisicümhur Hazretlerinin © gün tebrik'eri Gazi terbiye ensti * tüsünde kabul etmeleri muhtemel. dir. Cümhuriyetin onuncu yıl dönü- ü şenliklerinde bulunmak üzere Ankarayı ziyaret edecek olan Sovs yet hükümeti ricalinin Ankara «| mm Cümhuriyetin onuncu Mi il yılını kutlulamak için İ Bu rehber geçen yıllar için emniye gelecekler için ümit veriyor Cümhuriyetin onuncu yıl bayra-' mını kutlulama yüksek komisyonu | larla bildirmek için bütün kuvvet- maydana getirmiştir, Bu eserde on yıl içinde yapılan | işler ve kazançlar adım adım ve parça prça millete gösterilmekte - | dir. Esasen eserdeki bütün malümat tan halkın istifadesi ve haberdar olmasr için 29 Teşrinievvel 1933 te havadan, yerden Türkiyenin dört bir köşesinde söz, yazı, resim | tablolar ve hareketler yapılacak - tır. İ Esere gelince: Kâğıt üzerinde (yazı şeklinde | geçen eserler (o çocuklarımızın ve alelümum vatandaşlarımızı elin « de on yıllık mücadelemizin ve - sikası ve yadiğarı olarak uzun za manlar kalacak ve dolaşacaktır . | Bu münasebetle hükümetin on yıl- lık mesai hulâsalarını bir taraf - tan kendi güciyle toplu bir kitap halinde meydana koymak için tedbirler alınırken öte taraftan da bütün hususi idarelerin, ticaret o- dalarının, belediyelerin kendi sa halarındaki işlerini ve faaliyetle - rini broşürler, kitaplar halinde | milletinin gözü önüne © sermeleri için tebliğlerde bulunuldu. “Cümhuriyetin on yıllık işlerini | küçük sayıfalara sığdırmak isle - yen eseri artık elimizde buluyo | ruz, Bu eser bir (Rehber kitap)tır. | Rehber kitap, Cümhuriyet Halk fırkazmın, onuncu yıl kutlulama işlerini yürüten komisyon tarafın- dan hazırlanmıştır. Kitap büyükçe ( hacimli (250) sayıfayı aşıyor. Ön sözde komis - yon bu eserin, maksadın büyüklü- ğü ve heybeti ile (omütenasip bir tahlil eseri olmadığını kaydetmek le beraber, kitabın metni O gerek Halk fırkasının prensiplerinin ana hatlaryle nasıl inkişaf — ettiğini, gerek milli devlet hayatının bütün sahalardaki işlerini ve kazançla rını canir olarak tebarüz ettirmek» | tedir. Maamafih kitabın hazırlanma * sından asıl gaye, gene komisyo - nun kaydettiği gibi cümhuriyetin nun dönümü münasebetiyle yazı yazacak, söz söyliyecek, fikir be - yan edecek olanlara on yıllık me - saimizin hulâsalarını notlar, ra - | kamlar, tablolar halinde vermek tir. ve kitap bu maksadında ise hakikaten ve tam olarak muvaf - fak olmuştur. İ Rehber kitabın ilk kısmı Cüm -| huriyet Halk Fırkasının ve onun prensiplerinin inkişafı — tarihine tahsis olunmuş bir hulâsadır. Bu | hulasada: | — Fırkanın tarifi, | — Halkin tarifi, | — Fırkanın tarihi, | — İeraatm adım adım ve mer - hala merhale tahakkuku, — Halk fırkası prensiplerinin muhtelif kongrelerde adım adım | sekillenişi. Açık ve kat'i hatlarla tebarüz İ 1 İ | İ sair devlet şubelerindeki teri Bu kronolojide biz Türk # lâli ve inkılâbının tarihi seyri me -l on yılın işlerini ve kazançlarmı | inkişafını nokta nokta takip i ba'ka söz, yazı, resim ve rakam-| biliriz. Kronolojiden (o sonraki —İlerini toplıyarak büyük bir eser | devlet işerinin ve muhtelif det | let teşkilâtlarının on yıllık faa ii bülâsalarına tahsis olunmi | Bu metinde Adliye, Nafıa, ikt Ziraat, Maarif, Milli Müdafa ki lerin ve faaliyetlerin yazı ve kam halinde hülâsalarr, vardır. Bunlardan sonra mil | ! miyetlerin iş ve prensip hülâ gelir. a Yürüyen inkılâbın büyük 1" milk devlet faaliyetleri il takip eder. Burada şapka v€ yafetler değişikliğinden, tarib: tetkiklerine ve Türk inkıl85 yüksek mefhumlarını ifade ©© kısa sözlere kadar, yürüyen bi şi kılâbin ve mi'li hareketin bük! fütuhatı kısa ve vecizeli bir 48 de hülâsa edilmiştir. Nİ Rehber kitabın 210 uncu say” sından 355 inci safıfaya kadar lan kısmının, Nafia, İktisat, raat, Sıhhat, Maarif ve sair İf rine eaüteallik grafik tablol doludur. j Rehber kitap, Cümhuriyet © rinin uzvi ve maddi fütuhatıni kip edebilmek için hakikaten rehber kitaptır. .Eğer elimiz© böyle bir kitap bulunmasayd' ? rünülen yollar ve kazanılan neti ler hakkındaki bildiğimiz, sf “ ve rakamsız kalabilirdi. F» 1€. ber, bugünün hakikaten töda materyal kitabı ve yarın! ii bir vesikasıdır. Rehber kitap, bize geçirilen lar hakkında emniyet ve gele” yıllar icin ümüt va cesaret veriyf Bir kadının ölümt Dayaktan mı, yoksa hast talıktan mı öldü? Devrek, — Veisoğlu köyünde Enbiya oğlu Ramazanın ki | Fatmanın, ayni köyden Ferhat * lu Satılmış tarafından 25 gür vel dövülerek bundan müjcessi/) ven öldüğü ihbar edilmiş ve müt dei umumilikçe mahallinde yap! lan hazırlık tahkikatı ve ceset öğ” rinde yapılan otopsi neticesini kadının dayaktan (değil, 1i*) iğ ş müddettenberi çekmekte . oldu iki taraflı akciğer vereminden ©” düğü anlaşılmıştır. Bununla be ber, tahkikata devam olunmaki? Söz Bir, | Allah Bir | Büyük Türkçe filim ij IPEK “2 ELHAMRA Sinemalarında devam ediyo” u gece surede Darülbeday”* HAZIM B.| Bizzat sahnede bir filim © gi çevrildiğini anlatacak ve file -A e e, iğ d d