10 Eylül 1955 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 17

DÜNYADA OLUP BİTENLER Kuzey Afrika Anlaşılan gerçek Etrafına — yirmi bir kişinin çevre- lendiği bir toplantı masasının en kenarına yerleştirilmiş koltukta otu- ran orta yaşlı, ufak yapılı, zeki ba- kışlı enerjik adam: — Taht meselesine bir hal tarzı bulunmadan Fas'ta sulh ve sükünun temini düşünülemez, dedi. Faslılar yeni Sultan Bin Arafayı istemiyor- lar. Fransa, Faslıların arzuları hi- lâfına bu adamı tahtta tutmakta a- yak diredikçe durum her gün biraz daha kötüye gidecektir. Fasta durmadan işleyen yaranın merhemini büyük bir isabetle bula- rak, ilk fince taht meselesine bir hâl çaresi düşünülmesini isteyen bu ile- ri görüşlü" adam Fransanın Fas U- i Grandvaldı ve Mera- toplanan Fransız kabinesine, proje-, si. hakkında malümat verıyordu Grandval'in Fas meselesinde buldu- ğu çıkar yol ve Merakeş Paşasının buna karşı tepkisi okuyucularımızın hatırlarındadır. Geçen sayılarımız- dan birinde de uzun uzadıya izah et- tiğimiz gibi (AKIS sayı: 68), Grand- tetkikler bilmesi için yapılması gereken ilk i- şin taht meselesine bir. hal tarzı bul- mak olduğuna kanaat getirmişti. Faslılar eski Sullan Muhammed Bin Yusuf'un memleketten uzaklaştırıl- masını bir türlü unutamıyorlar ve ipleri Fransanın elinde bulunan yeni ultan Bin Arafayı tanımaya yanaş- mıyorlardı. Grandval uykusuz geçe- lerden ve sayısız temaslardan sonra, bu meselede, hem Faslıları memnun edecek, hem de Fransanın şerefine leke sürmiyecek bir hal tarzı buldu- gunu zannetti. Hazırladığı bir proje- ye göre, şimdiki Sultan - hakların- dan feragat etmeksizin - bir müddet tahttan ayrılacak fakat eski Sulta- nın geri gelmesi de iki sene bahis konusu edilmiyecekti. Bu iki sene i- çinde, Sultanlık görevi, milliyetçile- rin de katılacağı bir niyabet meclisi tarafından — görülecekti. — Grandval, sonrası Allah kerim diye duşunuyor— B hâl tarzını bulduktan sonra günlerden beri ilk defa rahat bir uy- u çeken Umumi Vali, bir sabah u- yandığı zaman - projesini tamamen hazırlamaya — ve savunmaya fırsat bulamadan - tasavvurlarının umumi efkâra arz edilmiş olduğunu görün- ce beyninden vurulmuşa döndü. Me- rakeş Valisi El Glavi, Fasta kurula- cak az veya çok mıllıyetçı temayüllü bir niyabet meclisinin Fastaki valiler saltanatına son vermesinden endişe ederek, Grandval'in o kadar emek ve dikkatle — hazırladığı projeyi, — birer mektupla, Fransız Başbakanına ve gazetelere bildirmişti. "Umumi Vali Fas'ın elden gitme- ne yardım ediyor", rıkalılardan yana teraneleriyle yaratılan bir İnfial ha- vası içinde toplantıya çağrılan Fran- sız kabinesi, iki gün süren çetın mü- Kuzey Afrika'da kanlı çarpışmalar Her şey vatan için. AKİS, 10 EYLÜL 1955 zakereler sonunda, Grandvalin proje- sini reddetti. Sadece bir, iki bakan - bu arada Jacgues Soustelle - Gran- dvalden yana çıkmışlardı. Başbakan Edgar Faure kabinenin istifa etme- sinden çekinerek kendi adamı olan Grandval'i yalnız bırakıyordu. bakanlar arasındaki fikir ayrılıkları ise Faslılarla Fransızlar arasındaki uçurumlar kadar derindi. Kimi Fran- sanın prestijinden dem vuruyor, ki- mi ise parti politikası siperi arkasına çekiliyordu. Fakat birleştikleri tek nokta Grandvalin projesinin kabul e- dihnemesiydi. Kendi hazırladıkları plân, bu bakımdan biraz karışık ve Grandvalinkinden epeyce farklı ol- uştu.'. Yürütülemeyen plân Fransız kabinesi, yaptığı toplantı sonunda, ilk olarak taht mesele- sinin değil, Fasta yapılması gereklı İslâhatın bahis konusu edilmesine karar vermişti, önce Muhammed Bin Arafanın başkanlığı altında, — Fasın bütün siyasi topluluklarını temsil e- decek şahsiyetleri ihtiva eden bir kabine kurulacak ve bu kabine ge- rekli İslâhatı yapacaktı. Bu konuda karşılaşılması muhtemel zorlukları halletmek için de Fransız kabinesi- nin beş bakanından müteşekkil bir "beşler” komitesi teşkil i Komite, Fas kabinesinin kurulması bir çıkmaza girerse, Fas siyasi cere- yanlarını temsil eden muhtelif şah- siyetlerle doğrudan-doğruya temasa geçerek buna bir hal çaresi arayacak ve gerektiği takdirde de — düşünülen İslâhatı bizzat tatbik etmek yoluna gidecekti. Taht meselesinin konuşul- ması ise en sona bırakılmıştı akat Fransız plânı daha başlan- gıçta başarısızlığa uğradı. — İstiklâl Part si ve Fasın bağımsızlığı için ça- lışan diğer teşekküller bu plân lanır açıklanmaz Sultan Bin Arafa- nın kuracağı bir kabineye iştirak e- demiyeceklerini bildirdiler. — Böylece Fransız kabinesinin hazırladığı pro- jenin ilk safhası bir hamlede suya unun — Üzerine kanaatleri temsil eden Faslıları da- vet ederek, bir kabinenin kurulabil- mesi imkânları üzerinde — doğrudan doğruya onlarla temasa geçmiştir. Dimyata pirince giderken... Beşler komitesi Başbakan Edgar Faure, Dışişleri Bakanı Antoine Pi- ÂAdalet Bakanı Robert Schu- man, Fas ve Tunus Bakanı Pierre July ve Savunma Bakanı General Koenig'den müteşekkildi. bi kan kabinenin içindeki muhtelif 'ce- reyanları temsil edecek şekilde seçil- mişlerdi. Çağırılan Faslılar içinde i- se siyasi partiler mensupları yanı sı- ra, hiç bir parti veya siyasi cereya- na mensup olmamakla beraber, şah- sen şöhret ve sevgi kazanmış şahıs -