30 Nisan 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 11

Nisan 1935 Cumnuriyet 11 Dost Yugoslavgada ietkikler: 2 Yugoslavya kralhğı niçîn ve nasıl kuruldu? 1919 da kurulan büyük Yugoslavya kısa bir zaman sonra parçalanıp dağılmak tehlikesile karşılaşmış ve bundan Kral Aleksandr sayesinde kurtulmuştur Memlekette idman şenlikleri j Kocaelİ Vilâyet MeCİİsİ içtimalarını bitirdi Otuz sekiz gün gecelî gündüzlü devam eden celselerde çok güzel kararlar verilmiştir Baraada idman şenliklerinden dârt manzara Bursa «Hususî» Cuma günü Atatürk stadyomunda on bin kadar se yirci önünde yapılan idman şenlikleri çok parlak ve muvaffakiyetli oldu. Beden harckâtmı muallim Naciye ile Zeki idare ettiler. Kız Muallim mektebinin geçid resmi bilhassa çok beğenildi. Erkck ve kız talebenin beden hareketleri pek çok alkışlandı. Şenliklerde Valimiz Fazh Güleç, C. H. Partisi, hükumet ve müessesat erkânile ecnebiler de bulundular. Atatürk stadyomu şimdiye kadar hiç bir zaman bu kadar çok kalabahk görmemişti. Uşakta Uşak «Hususî» Orta mektcb talebesi tarafından yapılan idman şenlikleri binlerce halk tarafından takip edilmiştir. Genc talebenin yaptığı beden harekâb alkışlarla karşılanmış • br. Gönderdiğim resim bu merasimden iki inübadır. olmak suretile yirmi üç azanın teşkil ettiği Vilâyet Umumî Meclisi Vali Faik Turclin başkanlığı altında otuz sekiz gün gece ve gündüz arasız çalıştı. ldarei Hususiye bütçesini alâkadar eden bütün meseleleri inceden inceye gözden geçirdi. Dört senelik intihab dcvrcsinde yapılacak işlerin progra mını yaph. 670 bin liralık 935 büt çesini bağladı ve köylerle kültür, baymdırhk, sıhhat, ziraat ve ekonomi iş lerinde birli^ yapılmasını da kararlasnrarak da| dı. Kocaeli Vilâyeti Umumî Mecli* azalart Izmit «Hususî» Dördü kadm köylerde sıhhat bakımmdan Müteveffa Kral Aleksandr harb Belgrad (Hususî muhabirirciz • den) 1919 senesinde Sen Jermen, Trianon ve Nöyyi muahedeleri ak dedilince bugünkü Yugoslavya, Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığı namı al tında oldukça büyük bir devlet ola rak meydana çıkmıştı. Harbi Umu mide büsbütün haritadan silinip te Bonradan böyle birdenbire meydana çıkmak ve ayni zamanda da büyü mek bu yeni devletin nüvesini teşkil cden Sırblan hiç te şaşırtmamıjU. Sırblar Harbi Umumiye millî vah • detlerini tamamlamak için girmişler, hatta ona sebebiyet vermişlerdi. 1914 te Bosna Hersekte Avusturya veli ahdini öldüren Prinçibin kurşunu yalnız büyük Sırbistan için patlarmstL. Bu tesadüfi bir vak'a değil, Hırvatlar ve Slovenlerle birlikte için için ha zırlanmış bir cenub Slâvlan ittihadı hareketi idL Sırblar çok kavi ve çetin bir mil lettir. Harbi Umumide vatanlan kâ milen Avusturyahlar ve Bulgarlar tarafından zaptolunduğu halde onlar kat'iyyen meyus olmamışlar ve so » »ıuna kadar mücadele etmişlerdir. Onlann bu harbden büyük bir Sırbistan doğacağına büyük imanlan vardı ve 1919 da bu büyük Sırbistan Sırb, Hır\tat ve Sioven Krallığı namt altında doğduğu zaman onlar hemen paça • l a n sıvayıp işe girişmişlerdi. Bu >enl büyük Sırbistana yani Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığına yeni ve daha büyük bir kaftan lâzımdı. Bu yeni kaftan da kanunu esasi idi. Eski küçü cük Sırbistanın artık eskimiş kanunu esasisi bu yeni büyük devjeti idare edemezdi. Vaziyet değişmiş, ihtiyac lar artmıştL Bu yeni kanunu esasi muahedelerin akdinden ancak iki sene sonra, yani 1921 senesinde mey dana çıkabilmiştir. Yeni kanunu esaside yeni krallıfa, hiç te hazmedemi yeceği kadar büyük bir hürriyet ve riliyordu. Büyük bir felâketten, yokluktan, çok büyük kazancla çıkan, milli vahdethü tamamlayan, hiçbir şeyden yılmıyan, sonuna kadar sebat eden bir millete de ilk zamanlannda arhadaşlarile görüsürken ancak böyle bir kanunu esasi yakışırdL Fırkalar arasîndaki mücadele Yeni Vıdovdan kanunu esasısı mevkii mer'iyete girip Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığı da siyaseten yaşamağa başladığı gün yeni krallıkta fırka mücadeleleri baş göstermişti. Bu gayet tabü idi. Çünkü yeni krallığa il tihak eden Hırvatistan, Slovenya, Bosna Hersek, Dalmaçya ve Voyvodinada daha Avusturya Macaristan ida resi zamanında faal ve siyasî hayat başlamış bulunuyordu. Hırvatistanda daha 1840 senesinde siyasî hayat baş göstermiş, Avusturya Macar mekteblerinde terbiye gören Hırvat gencleri millî bir teşekkülün temelini kurmuşlar, Hırvatistana daha büyük ser bestiler koparabilmek için Macarlarla büyük bir mücadeleye tutuşmuşlar dı. Bu teşekkül büâhare 1866 da Starçeviçin hukuk fırkası ve 1905 te Stefan Radiçin çiftçi fırkalan takib etmi^lerdi. Sonra Hırvatistanda en bü yük fırka olarak Radiçin çiftçi fırkası kalmış, Hırvatlar Harbi Umumiden evvel Budapeşte meclisine bırçok meb'uslar da göndermişlerdi. Slovenya, arazisinin dağlık olma sından dolayı muhafazakâr kalmış ve orada ancak 1887 de siyasî hayat pa pazlarla liberaller mücadelesi sure tinde doğmuştur. Papazlar millî ka « tolik fırkasını ve liberaller de terak kiperver millî fırkayı teşkil etmiş lerdir. Daha sonra burada doktor Krekle Susterçiçin riyasetinde millî Sloven fırkası meydana çıkmış, bu fırka Harbi Umumî zamanında A vusturyalılara adamakıllı kafa tut muş, bütün harbin imtidadınca impa ratorluk için bir tehlike teşkü et miştir. Bosna Hersek Avusturyaya ancak 1908 de iltihak ettiği için burada siyasi hayat daha ziyade Sırbların nüfuzu altmda başlamış, Bosna Hersekteki Sırblar gizliden gizliye radikal fırkasma bağlanmışlar, onun direktiflerile hareket etmişler, Müslümanlar Hırvatlarla beraber çalışmışlardır. aynca teşkilât yapacak ve seyyar doktorlar ve sıhhî imdad ve tedavi otomobilleri de tedarik ederek köylülerimizi köy lerinde tedavi edecektir. Bundan başka Meclis bataklıklan kurutmak hu susunda aldığı karar ve tedbirleri tevsi etmektcdir. Ziraat ve b a ytar işh. Me Umumî Nümune fidanlığı nm te1 ve damızlık aygırlar ıçin yeniden tesisat yapılmasma karar vr m;s ve bunun icap ettirdiği tahsisatı da bütçesine koymuştur. ldarei Hususiye kaza ziraat memurlannm iştirakile birlik bütün köylerimizde ziraat ve hayvan ıslahı ve hastalıklarla mücadele hususunda tedbirler alacak ve teşkilât vücude getirecektir. Bundan başka Umumî Meclis tz mitte bütün ihtiyaclara cevab verecek bir Halkevi inşasına da karar vermiş bunun tahsisatmı da bütçesine koy * muştur. Vilâyette «Kocaeli Bayındırlık ve Kültür Birliği» namile bir birlik te essüs edecektir. Bütçeler birliğe aynca yirmi bin liralık tahsisat aynlmıştır. Belediyeler kanununun 133 üncü madesine istinad eden bu birliğin bütün köy sandıklannm iştirakile yapacağı işleri karşılıyacak büyük bir bütçesi olacak ve aynca idare ve murakabe teşkilân bulunacaktır. Köylerimiz için taavün sandıklan vücude getinlmesi de mukarrerdir. Kocaeli vilâyeti, başta çalışkan Valisi Faik Turel ve Umumî meclisin değerli üyeleri bulunduğu halde büyük. faydalı ve vilâyetin hayati işleri ve ihtiyaçlan üzerinde böyle mühim kararlar almış ve çalışmağa koyulmuş bu lunmaktadır. Bu büyük hareketleri diğer vilâ • yetlerimizde de gönnek en değerli arzumuzdur. Kültür işleri Kabul edilen bütçeye göre vilâyette 935 yılında 367 muallim çalışacaktır. Tek muallimli mekteblerin genişleti lip tam kadrolu ve muaüimli teskilâtla verimlerinin arttınlması ve her ka zada köy yavrulanmız için yanlı mektebler açılması esasnr. Yaulı mekteb lerin muallim kadrolannı îdarei Hususiye verecek, yiyim ve giyim işlerile binalanm bütün köy bütçelerinin iştirakile birlik temin eyliyecektir. Maarif işleri için vilâyet bütçesi birlik iştirak hissesi haric olarak üç yüz üç bin lira t&hsisat vermiştir. Vilâyet bayındırlık işleri Vilâyctin yol işleri için bütçeye 147 bin lira tahsisat venlmiştir. Bir lik vilâyctin üç yüz bin nüfusu bulan köylüsünün yol işinde birliğini ve beraberliğini ldarei Hususiye teşkilâtile takviye ederek bu sene vilâyette büyük yol faaliyetine geçecektir. Bu suretle vilâyetin bayındırlık iş len üç yüz bin mevcudlu köy halkı nm kudretine, gayretine nakdî ve bedenî yardımına istinad etmek suretile bu büyük ihtiyacı hal yoluna girmiş demektır. Uşakta idman bayratn Harb biter bıtmez Bosna Hersek Müslümanlan doktor Mehmed Si pahinin riyaseti altmda Müslüman fırkasını teşkil etmişlerdir. Bütün bunlara eski Sırbistanda ihtiyar Paşiçin riyaset ettiği radikal ve Davidoviçin riyaset ettiği demokrat ve daha küçük olan çiftçi ve sosya lıst fırkalarını da ilâve edersek yeni Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığmın Vidovdan kanunu esasisinden sonraki vaziyeti bütün çıplaklığile mey • dana çıkar. îlk zamanlann idealistliği, büyük gayelerin önunde her işin kolaylık la hallolunabileceği fikirleri yavaş yavaş söner ve ortaya bir benlik ve tahakkum davası çıkar. Genc milletlere ve genc devletlere has bir asabiyet ve ihtirasla bu dava o kadar ileri gider ki en sonunda 20 haziran 1928 senesinde radikal meb'usu Puniça Raçiç Belgrad parlamentosunun içinde tabancasını çekip Hırvat çiftçi fırkasma mensub meb'uslardan Pavle Radiçle Jorje Basariçeki birer kur şunla öldürür, fırkanın reisi Stefan Radiçi ağır surette ve diğer iki meb'usu da hafif surette yaralar. Bılâhare fırkanın reisi Stefan Radiç te aldığı ağır yaralardan ölür. Yedi senelık serbest siyasî haya tında hiçbir türlü istıkrar bulamıyan yeni Sırb, Hırvat ve Sloven Krallı ğı da birçok kabmelerin düşüp kalkmasmdan sonra faciaya dayanıp ka • lır. Hakikatte iki kardeşin kavgasmdan başka birşey obnıyan bu facia en sonunda devleti artık uçurumun ba şına getirır. Vaziyet fevkalâde nazikleşir. Yapılacak en ufak bir yanlış hareket senelerce hazırlanan ve yüz binlerce kurbanlara mal olan mılli vahdeti darmadağın edecek bir vazi yet hâsıl olur. îşte tam bu zamanda Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığının büyük hükümdan Birinci Kral Alek sandr işe vazıyed edip 6 kânunusani 1929 senesinde Vidovdan kanunu e sasisini lâğveder ve Sırb, Hırvat ve Sloven Krallığmın ismini Yugoslavya koyup diktatörlüğünü ilân eder. Yedi senelîk siyasî mücadeleden sonra Sıhhat işleri îzmit ve Adapazanndaki vilâyet hastanelenle, kimyahane için elli iki bin liralık tahsisat verilmiştir. Birlik Memduh Talât TEZEL i Ned = Oğul Necm = Yıldız r llmi niicum = Astroloji Nedamet = Pişmanlık Nedret = Azlık, azbuluntrrluk Nefer = Er Nefe» = Nefes (T. Kö.), Soluk Nefh = Üfürme Nefir = Boru Nefirî âm = Tokuca = (Fr.) Levee en mm»$€ NasiKat = öğüt Nefret etmek = tğr«nmek, tiksinmek Nasiye = Alıa Nefı = Nefis (T. Kö.) Nass = Norma Blnnefis = Kendı, kendirde, nefsi, neftinde Nâ* = ölü Nefsaniyet (Bak: Garaz) Nasi = ötürü, dolayı Nefyetmsk = Sürmek Nasinide = lşitilmemif, duyulmadık •= (Fr.) Inoui Nehafet = Zayıflık, celimsizlik, eılızlık Naşir = Çıkaran Nehbü garet = Çapul, yağma Natuk = Sözmen Nehr = Nehir (T. Kö.) Naz = Naz Nehyetmek (Bak: Men'etmek) Ya«ağmak Nezafet = Temizlik Nekbet, menkubiyet = Düşkü Nazar = Bakıı Nekroloji = Nelaoloji Nazaran = Göre Nem = Yaşhk Nazar î = Tecrik Nemmam = (Bak: Gammaz) Nazariye = Trorî Nerm = Yumuşak Amelî = Pratik Nesak = Tarz (T. Ko.) j Nazarı dikkate aîmnic = C'VTisemek, sayınsamak Yeknesak = BVton, birtarz = (Fr.) Monotone f •= Fr.) Prendre en consideration « Mesru = 1 Törümlü = (Fr.) Legtime Nazarı dikkati celbstmek = Goze çarpmak, dikka2 Kamınlu, yollu = (Fr.) Legal te '•arpmak = (Fr.) Attirer Vcttention Gayrimeşru = Törümsüz, kanuntuz, yolsuz = (Fr.) Nazar isabet etmek = Gozdeğmek = (Fr.) Attirer MLçitime, illegal le mauvais oeuil Kuvvei tesTİiye = Törütgen kuvvet = (Fr.) Le poaNazarrüba = Co7ahcı oo'.r exectttit Nazenîa = Ba^Ian Kuvvei icraiy* = Yürütgen knvvet = (Fr.) Le poaNazım = Dizin ooır legilsatif Kazır = Bakan Kuvvei adliye = Tüzetgen kuvvet = (Fr.) Le poaNazir = Benzer ooir jaTİdique Naz ; re = Benzerî Teşri' etmek = Yasamak, kanun koymak = (Fr.) Nazik = Nezaketlİ Leniferer Nazil olmak = trcmek Mütefekkir = Düsücür, idemen Nebean = Kaynama, çıkma Nesç = Doku, örü (terim) Nebat = Btki Mensucat = Dokuma Nebazan = Vunna, atma Neseb = Soy Nebi = Yalvaç Nesim = Esin Nebze = B< az, birazıcık, çîtîn ^ (Fr.) Un ptu " Nesir = Serpin Örnek: Bir nebze de ?u meseleden bahsedelim = Bir çllln. Nesl = Ürcn, ne»H (T. Ko.) de şu sorumdan ayıtahm. Neşat = Sevinç, şevk (T. Kö.) Necabet (Bak: Esalet) Neş'e Keyif Necal (Bak} Halâ,) Neçet = Cıkma Necip (Bak: Anl) Ne> etmek = Yaymak, çıkannak =* (Fr.) Propager, Osmanhcadan türkçe} e karşılıklar kılavuzu: 3 5 ı publier Nejvü nem* = Serpilme, gelişme, biiyüme Netice = Sonuç, bitim, sor Nevale = Yiyecek Nevaziş = Okşama Nevbet = Nöbet (T. K8.) Nevi = Türlü, çeşit Nevin = Yeni Nevcivan = Delikanlı Nevha = A£ıt Nevzad = Yeni doğan Neygun = Gökçül Nezahat, safvet = Anlık, temizlik Nezaket = Naziklik Nezaret = 1 Bakanhk = (Fr.) Minittere, 2 GÖxet = (Fr.) Surveillmnee, 3 (Bak: Manzara) = (Fr.) Vue Nezd = Yaa, kat, kıt Nez'etmek = Almak, elinden almak, ayirmak, ee kip koparmak, çekip almak, kaldınnak = (Fr.) Oter, arracher, enlever Nezf = Kanama Nezih = Akman, temiz Nezr Adak Nezretmek •= Adamak Nı»f = Yarı, yarım Nısfat (Bak: İnsaf) = Ekit Nısfat göstermek = Ekitmek Nida = Bağrn», ünde, seslenme Nida etmek = Baçırmak, ümdemek, seslenmek Nifak = Arabozuklu&u Nifaku »ikak (Bak: Fesad, tefrika) Nigehban = Gözcü Nihal = Dal Nihan: (Bak: Hafi) Niharî = Yatısız Niharî mekteb = Yatısız mekteb Nihayet = Son, sonunda Nihayet bulmak = Bitmek, aona erm>sk Nikab = Yüzlük Nikâh = Bağlaşma Nikbîn = Akımsar (Fr.) Optimiste Nîkü bed = lyi kötü Nîm = Yarnn Bednam = Kemad, kemsan Name = Mektırb Nâmus = Namus (T. Kö.) Nînamuzlim = Yacnkaranhk Nîmzulmet = Alacakaıanlık Nimet = îyilik, erinç Nrmetşinas = lyilikbilir Nimet nâşinas = lyilikbilmeı Nisab = Yetri •cıiıar = Saçan Örnek: Lem'a nısar = tştk saça» Nisbet = Nisbet (T. Kö) NUbi = Nisbiğ Nisyan = Unutum Nişter = Kanağı Niyaz = Yakarma Niyet = Niyet (T. Kö.) Niza = Kavya, bozuşma, çekişm* Nizam = Diizen Nizamname = Tüzük Nize = Kargı Noksan = Eksiklik Nakı» = 1 Eksik, 2 Ekse (Terim) 'OrneJfc: Beş nakıs uç musavi iki = Beş ekse flç de} iki. Zait = 1 Artık, 2 Arta (Terim) Ornek: Beş zait üç müsavi sekiz = Beş arta üç de§ sekiz. Nokta = Nokta (T.Kö.) Noktai nazar = Görü} Normal = Nomal Nüfus kâadı = özbelek = (Fr.) Aete de naissanee Nüfuz (Bak: Infaz) = Etgerlik = (Fr.) Influence Nüfuz (Bak: Infaz) = Geçme, işleme = (Fr.) Pinetratüon Nüfuz etmek = Gecmek, işlemek Nuhâ = Akilik = (Fr.) Moelle Nuhas *= Bakır Nuhuset == U^ursuzluk Nur = Yaltınk Nusret = Yardım Nntk = Söylev Nutku iftitahi (Bak: tftitah) = Açım soylevî Nübüvvet = Yalvaçlık Nük» = Ustelnae = (Fr.) Rechute Nükte = Nükte (T. Kö.) = (Fr.) Esprit Nükul etmek = Caymak Nümayan = Görünen Nümayi? = Gösteris Nümune = Göstecmelik = (Fr.) EchantiUon Nümunei imtisal = Uyası = (Fr.) Exemple Nüsg = özsu = (Fr.) Seve Niive = özek, çekirdek Nüzul = tnme