13 Mayıs 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 3

13 MAYIS PAZARTESİ C. H. P. Programı Taslağının Öz Dil devrimine özel bir önem ve- ren partimiz, program taslağını Program komisyonu başkanı, ra- Portörü ve sekreterile Dil Cemiye- t rinin, Genel Kâtib Peker'. in bulunduğu toplantıda öz türk- çeye çevirterek bastırmış ve öz di- İimize çevrilen taslak program komisyonu tarafından kabul edi- lerek dün üyelere dağılılmıştır. Taslağı yazmaya başlıyoruz: GİRİŞ Cumuriyet Halk Paztisinin progra- Bormna temel olan ana fiki Türk dev timinin başlangıcındı bugüne kadar yapılmış olan işlerle yalın olarak, orta- ya konmuştur. Bundan baş'ca, bu fikirlerin başlıca- darı 1927 yılında parti kurultayınca da kabul olunan tüzüğün genel esasların - da, ve genel Başkanlığın, aynı — kurül -« tayca onanmış olan bildiriğinde, ve 1931 kamutay seçimi dolayısiyle çıkarılan bildirikte saptanmıştır. Yalnız bir kaç yıl için değil, geleces Gi de kapsayan tasarlarımızın ana hatla t burada, toplu olarak yazılmıştır. güttüğü bütün bu esaslar, m prensipleridir. BİRİNCİ KISIM Esaslar: 1) Vatan, 2) Ulus, 3) Dev 1 esas kuramı, 4) Kamusal haklar, 1 — Vatan; Türk ulusunun, eski ve yüksek tarihi ve topraklarının derinlik lerindeki eserleri ile, bugün, üstünde yaşadığı, sıyasal sınırlarla çevrilmiş, kutsal yurddur. Vatan hiç bir kayıt ve şart altında ayrılık kabul etmez bir küldür, dili, kültür ve ülkü birli- Üi ile biribirine bağlı yurddaşlardan meydana gelen sıyasal ve sosyal bir bü- 8 — Devletin esas kuramı: Türkiye; ulusçu, halkçı, devletçi, lâik ve devrimci bir cumuriyettir. Türk ulusunun yönetim şekli, (kuv- vet birdir) esasına dayalıdır. Egemen - lik birdir; ve bağsız, yartsız ulusun - dur, Egemenlik hakkını, ulus adına Kâ- mutay kullanır. Törütgen ve yürütken yetkiler Kamutayda toplanır, Kamutay törütüm yetkisini, doğrudan doğruya, kendi kullanır. Yürütüm yetkisini kon- di arasındanı seçtiği Cumur başkanı ile, onün orunlayacağı hükümete bırakır. Türkiyede hak yerleri bağınsızdır. Parti, devlet şekillerinin en doğrusu bu olduğuna kanığdır. 4 — Kamusal haklar: A) Yurtdaşların, ferdiğ ve sosyal gitlik, dokunulmazlık ve mül kiyet ha barımak, partimizce başlıca esaslardandır, Bu haklar, devle- özgenl, srınt tin varlık ve otorite sınırı ile buclan- mıştır, Ferdin ve hükmiğ şahsiyelterin kınavı, kamuğasıya aykırı olmiyacaktır. Kanunlar bu esasa göre konacaktr. B) Parti, yurddaşlara hak ve ödev vermekte, kadın erkek ayırmaz. C) Saylav seçim kanunu yenilene - cektir. Yurdumuzun genel şartlarına Böre, vatandaşı, yakından tanımakta ol- duğu ve inandığı şahısları ikinci seç- men olarak ayırmakta özgöt btrakmağı, ve saylav seçimini bu yönden yapmağı domokrasi göregine en uygun buluruz. İKİNCİ KISIM CUMHURİYET HALK PARTİSİNİN ANA VASIFLARI $ — Cumuriyet Halk Partisi; A) Ct- muriyetçi, B) Ulusçu, C) Halkçı, Ç) Devletci, D) Lâyik, E) Devrimcidir. A) Parti, uluş egemenliği ülküsünü €n iyi ve en sağlam surette imsileyen ve Cumuriyet atla, Cumuriyeti ber tehlikeye kar- şı, bütün araçlarla korur, B) Parti, ilerleme ve gelişme yolun- da ve arsıulusal değetlerde, ve ilgiler- ğe Türk sosyetesinin, çağdaş uluslarla yanyana ve bir uyumda yörümekte be - raber, ikinci maddede izab — olunduğu Üzere kendine özgü ıralarını ve erkin benliğini korumağı esas sayar, C) İzde ve egemenlik kaymağı ulus- tur. Bu irde ve egemenliğin, devletin yurddaşa ve yutddaşın devlete karşı olan , ve y lerini tamamiyle yerine rmek için kullanılması, partinin baş rrvısiplcrinıkr.diı, Kanun karşı - bir eşitlik kabul eden, ve iç bir kla- geti baa pi tında, saltık hiç bir ferde hiç bir aileye, sa; hiç hir cemaata ayralık tanrmayan yurddaşları halktan ve Halkçı olarak kabul ederiz. Türkiye cumuriyeti halkını ayrı ay- rı klaslardan karışıt değil, fakat ferdiğ ve sosyal hayat için, işbölümü bakımın- dan, türlü hizmetlere ayrılmış bir sosye- te saymak esas prınıiplcriınkdındiı. Çiftçilere küçük sanat sahipleri, esnaf ve işçilerle, özgür ertik sahipleri, en - dustrieller, tecimler ve işyarlar Türk ulusal kuramının başlıca çalışma örgel- teridir. Bunların ber birinin çalışması, öbürünün ve kamunun bhayatı ve genli- Bi için bir zorağdır. Partimizin bu prensiple amaçladığı gaye, klas kavgaları yerine sosyal dü - zenlik ve dayanışma elde etmektedir. Ve asığlar arasında, biribirlerine karşıt olmıyacak surette, uyum kurmaktadır. Asığlar, kapasite ve çalışma derecesine göre olur, Ç) Özel kınav ve çalışma esas olmak- la beraber, imkân olduğu kadar az 2â> man içinde ulusumuzu genliğe ve yur- du bayındırlığa criştirmek için, genel ve yüksek asığların gerektirdiği işlerde, hele ekonomik alanda, devleti Filiğ su » rette ilgilendirmek başlıca esaslarımız- dandır. &i Devtetin ekonomi işleri ile gisi fi - liğ surette yapıcılık olduğu kadar, özel girişimlere ön vermek olan üşleri düzenlemek — ve kı etmektir.. Devletin, filiğ olarak, hangi ekono- mik işleri yapacağinin be lmesi ulu- sun genel ve yüksek asığlarına bağlı - dır, Bu lüzum üzerine, devletin filiğ ©- larak, kendi yapmağa karar verdiği iş, özel bir girişit elinde bulunuyor- sa, onun alınması her defasında özgü hbir kanun çıkarmağa bağlıdır. Bu ka - rurda özel girişitin uğrayacağ zararın, devlet tarafından ödem şekli gösterile- Bu zarar aranlanırken, gelecek- aba katılmaz. ve yapılmakta ontrol da eğer, cektir. teki kazanç iktimatleri he D) Parti, bütün kanunların, tüzük - İlerin yapılışında ve topla- nışında, en son ilim ve teknik esasları ile, asım ihtiyaçlarına uyulmasını prem- sip olarak kabul etmiştir. Din, bir vicdan işi olduğundan, par- ti, dini, dünya ve devlet işleri ile sıya- sadan aytı tutmağı, ulnsıımıııuınıçığdıg medeniyet yolunda ilerlemesi için baş - lıca şartlardan sayar. E) Parti devlet yönetiminde, tedbir bulmak için derecel ve verimsel pren- siple kendini bağlı tutmaz. Ulıııuıînııun sayısız ÖZ werilerle başarmış olduğu dev- rimlerden doğan, ve olgunlaşan pren - siplere bağlı kalmak ve onları korumak parti için esastır. ÜÇÜNCÜ KISIM EKONOMİ Tarım, Endüstri, Madenler, Orman - lar, Tecim ve Bayındırlık İşleri 6 — Ekonomide hareketli kapital ö « lerin ve USU! Jidir, Mu;loaı'l kapitalin tek kaynağı ulusal ğ için çalış- al: ve tutumdur. Bunun İç; : ıpıı'mrmık. ferd ile aile hayatında nkara birası içi ve, devlet ve hükümetin genel ve özel bütün yönetgelerinde tutum fikrini kökleştirmek partinin başlıca premsiple- rindendir. 1 — Kredi işlerine ihtiyaç derecesin- de önem verilecektir. Kredilerde üremi, is£kontoyu ucuzlatmak ve kredi işlerini kolaylaştırmak hedefimizdir. A) Parti yurdda kredi büyük önem verir. Borç veren kurum - güvenliğine lar açınış oldukları kredilere karşı, ger- -ek ve seğler inanca istemek şartı ile, kredi ile iş yapmak hevesinin hakikiğ işadamlarına basrolunahileceği kanağa- tındayız, B) Ki K kre disi tarım kredi kooperatiflerinden ve giftlik sahiplerinin yıllık kredi ihtiyaç- Yarı ipotek kargılığı sağlanmalıdır. €) Ürün ve hayvanlarla, çift yaraç ve mabineleri karşılık tutularak kredi ik usulü konacaktır. ük çiftçilerin mevsim açıln D) Yıllık çiftçi kredilerinin ödeme günü, ürünlerin, alıçı baskısı altada ol makszın, satılabileceği zamandan sonra ya birakılmalıdır. E) Mağdenciler, endüstri ve küçük zanaat sâhipleri, esnaf, küçük tecimer- ler, balıkçı ve süngercilerin kredi ihti- yaçlatı karşılanacaktır. F) Endüstri ve deniz ürünleri için, makine ve yaraç karşılığı kredi verile - cektir. 6G) Yurddaşları prensibini güden partimiz (Emlâk Bankasının) aslın dar olan ka- pitalini artırmağı önemli tutmakla be - raber, şimdilik, Bankanın kapitalinden yeni yapılara verilen kısmın yalnız ev- lere hasrolunması fikrindedir. Banka,bu yapıları için kredi açmaz, cskiden ya- pılmiş olan taşıtsız mallar Üzerine de otoriden başka mülk ve gelir ya- pılmamak şartı ile kredi açılır. Elde bu- kılmak bugünkü ev sahibi lunan kapitalin hizmeti ancak bu suret- le ergemize uygun yoldan kapsallanmış olur. Öte taraftan daha ucuz ve uzun ödelli bir kredi fonsiye kipinin kurul- masını, enaz zamanda — gerçekleştiril - mek lâzımgelen bir iş sayarız. 8 — Tefeciliğe karşı savaşta bulun- mak partimizin prensiplerindendir.. 9 — Sigorta işi ile önemi derece - sinde, uğraşacağız. 10 — Partimiz kooperatifçiliği ana prensiplerden sayar. Kredi kooperatifle- ri ile, toprak ürünlerinin hakikiğ değe- rinden üretmenleri faydalandıracak © - Jan satış kooperatiflerinin kurulmasına ve çoğaltılmasına önem vermekteyiz. 'Türkiye Tarım Bankası, Tarım koope - ratiflerinin ana bankasıdır. 11 — Tarım Bankasını daha çok, çif- çi ve köylü ekonomisine yararlı bir hale getirmek, ve, onu, kanun esaslarına gö- re kontrol imkânını sağlayacak şekilde, sahiblendirmek geayemizdir. 12 — Ödeme dengesini düzeltmek ve bu yönden 'Türkiyenin dış tecimini denk tutmak İâzımdır. Dış tecim uztaşmalarında prensibi- miz, malımızı alanın malını almaktır. 13 — Küçük ve büyük endüstri, ilk madde Gretmenlerinin asığlarına daha uygun olarak korunmalıdır. 14 — Hiç bir ekonomik girişme, ka- muğasıya olduğu kadar, ulusal ve özel bütün kınavlar arasındaki uyuma da kat- şıt olamaz. İş wverenlerle işçilerin çalış- ma birliğinde de bu uyum, esastır. İş kanunu ile işçiler ve iş verenler atasındaki karşılıklı ilgiler düzenlene - cektir. İş anlaşmazlıkları, uzlaşına yolu ile ve buna imkân olmazca devletin küraca- t uzlaştırma araçlarının yarğıçlığı ile kotarılır. Grev ve lokavt yasak olacak- tır. Ulusçu Türk işcilerinin bayat ve hakları ile bu esaslar içinde ilgileniriz, çıkarılacak iş kanunlarımız bu esaslara uygun olacaki 15 — Yurdu endustrileştirmek için, devletin ve özel girişimlerin meydana getireceği kurur 'or, bir'ana programa uygun olacaktır. Devlet plönları, yurdu kısa bir zamanda ihtiyacı olan endüstri- Jerle cihazlanmak gayesine göre yapıla- mem leketin bazı kü- rulmaları ekonomik de olmak şartile — le toplanması — yerine genişlikle yayılmasını göz öslnde tu - tarız. Üretmenlerle yoğaltmanlar arasında vukçu Ortapazardan — Rize: Kadir, Sudan — Rizı aban Balık, Karasö « ğütlü — Rize: Kukuloğlu Ahmet, Da- ğaltında köyünden — Rize: Ruhi Kum- başar, Cimilden — Rize: E. Erten, Ço- çıkabilecek asığ kavgalarını önlemek için, bütün endüstrilerde fiat kontrol işlerini düzenleyecektir. Devlet fabri - kaları için de ayrıca finansal ve teknik bir kontrol düzeni konacaktır. Kapitalinin çoğu veya tamamı dev - letin olan endüstriyel kurumların fi nansal kontrolları, tecimel olan özlük - leri gereğle uyğun surette düzenlene - cektir. Rasyonel çalışmaya önem vere- ceğiz, Yoğaltmanların zararına fiya birliği yapacak olan tröst ve kartellere izin ve- rilmiyecektir. Usallaştırma ergesi ile yapılacak olanlar, bunun dışımdadır. 16 — Memleketin gelişiminde bütün tecim kmavları önemlidir. Nomal çalı - şan ve tekniğe dayanan kapital sahiple- ri korunacak ve kendilerine önverile - cektir. 17 — Çıkat işlerini önemli ulusal işlerden ve dış tecimin düzenlenmesi- ni en büyük ekonomi ödevlerinden saya- rız. Tecimerlerin bu yoldaki kınavlarını verimli kılacağız. Ulusal ürünlerimi- zin sürümünü kolaylaştırmak, ünle- rini barımak, çıkatlarını sağlamak ve Istandartlaştırma tedbirlerile yakından ilgileneceğiz. Dış tecimini her gün ar- tan bir dikkatle, piyasaların çeşidleri ve gerelerine uygun bir çıkat sıyasası bakımından çalıştınmak, ve onu, dev- let yardımı ile kuvvetlendirmek — İste- riz. Dış tecimi ile uğraşanların, işle- rini başarmak için ihtiyaç duydukları bilgileri verecek olan örgütlerimiz ola- caktır. 18 — Dış tecim transitlerinden dev- leti faydalandıracak olan özgür - bölge kurulmasını iyi bir İş sayarız. 19 — Ulusal ekonoml gereklerine uydurulmak üzere liman, ryıhtam, iske- le ve hamallık tarifeleri üstünde dik- katle durulacaktır. 20 — Balıkçılığa ve süngerciliğe ö- nem vereceğiz. Balıkçılık endüstrisinin gelişimi için, hem üretmenlerin hem de halkın asığlarına uygun olmuyan ba- lekhane kipinin düzeltilmesi lâzımdır. 21 — Konserveciliğe ön vereceğiz. 22 — Turizmi, türk yurdunu tanıtıp sevdirici ve Türkiye ekonomisine fayda verici bir konu sayarız 23 — Ekonomik düşüncelerimizde, herhangi bakanlık ve oruna ilişkin olan bütün devlet işlerinin, ulüsal ekonomi bakımından, saltık kazançlı ve faydalı olması düsturunu genel olarak csas tü tarız. Eskiden kalma kanunların ve u- sullerin zamanla, bu bakımdan, düzel- tilmesine önem veriyoruz. Partimiz, çalışmada ekonomi işleri- ne bu önemi vermekle beraber - ekono- miyi, her birl ayrı önemde bulunan dev- let işlerinin bir kolu tanır, 24 — Kara, eniz, hava taşıncılığı nın düzenlenmesine ve gelişimine ça Hşacağız. Bu üç çeşid taşın araçlarının yurda tam değerinde fayda verebilmesi için işletme ve tarifelerinde biribirini tamamlayrcı ve bisibirini - kollayıcı bir SAYIFA 3 ürkçesi uyum kurmağı yurdun ekonomik ühti- yaşlarından sayarız. Devlet deniz İş- letmesini, geniş bir programla yürütece ğiz. Bu arada şilepciliği de önemli gör- mekteyiz. 25 — Ekonomik ergelermize yeter gelecek olan büyük su işi Ülkümüzdür, küçük su işlerimizi başarmak ilk he- deflerimizdendir. 26 — Bayındırlık işlerimiz, her şube sinde pratik ve verimli bir taplama programına göre kovalanacaktır. Bü- yük gürelme ve küvvetlenme aracı — lan demiryollarının yapılmasına devam edeceğli. Limanlarımızın yapılması her ân göz önünde tuttuğumuz işlerdendir.. NN göseleri üzerinde çalışmakla bera- ber, memleketi bağlayan eyi ve son tek- niğe göre yapılacak köprülere ve şose örülerine kavuşmak için, pratik bir pro gram taplanacaktır. Şose yapılarında demiryollarmı da besliyecek dikel yör netler gözetilerek ekonomik düşünceye yer verileceği gibi yurdun güvenlik ve savgası düşüncesinede ayrıca dikkat &- dilecektir. 27 — Posta, telgraf, telefon ve tek siz işlerini teknikçe Üstün ve yurd ihtk yacına uygun bir düzene getireceğiz. Şehirler arası telefon bağlarını dürma- dan arttıracağız. 28 — Toprak Ürünlerimizin kemiyet ve keyfiyetçe başında gelen buğdayın Hatını, değerinden aşağı düşürmemek, gerek üretmen, gerek yoğaltman zararm- na olabilecek fiat değişimlerini önle- mek için alınan tedbirleri daha genişlet mek ve esaslandırmak, göz önünde tut- tuğumuz konulardan biridir. Bunun için girişlen silo ve ambar. lar işine devam edeceğiz. Yurd savgar sı ve beklenmedik kurak tehlikeleri için, buğday istoku bulundurmak lâzımdır, 29 — Toprak ürünlerimizle yemip lerimizi çıkat tecimi için elverişli w rette kipleştirmeğe, ve iç endüstriye lâx zım olan kemiyet ve vasıfta ilk-madde. ler yetiştirilmesine çok önem veririz. Bunun için tohum arıtımı, fidanlıklar ve aşı işleriyle sıkı bir surette uğraşa cağız. 30 — Tarım endüstrilerinin ilerler mesi baş işlerimizdendir 31 — Üretmenin emeğini korumak için, hayvan ve bitki hastalıklariyle sae vaşacağız.. 32 — Toprağımızın zenginliklerini, su kuvyetlerimizi ve ormanlarımızı İş- letmek ve değerlendirmek, çalışmalark miz arasında başlıca yer alacaktır. B.ı tün memleketi elektrikleştirme — giriş- mini, türk vatanını ilerletecek konularış başında olanlardan sayarız. Bu türlü zenginliklerimizin hakikiğ kıymetlerini ve derecelerini belitmek ve ııpuııİ için araştırmalara devam edeceğiz, Bu girişimlere kapital kaynaklığı edecek bir finans kurumu meydana ıı.ihi amacımızdır. Bu işler partinin — devlet- çilik srfatının başlıca taplanma konula- rıdır, 33 — Hayvan çoğaltım ve yeğritimb. ne, hayvancılığa ön verilmesine, hay- van ürünü endüstrisinin ilerlemesine ça hışdacaktır. 34 — Her türk çiftçisini yeter top rak sahibi etmek partimizin ana gayt lerinden biridir. Topraksız çiftçiye top- rak dağıtmak için özgü istimlâk kanum- lacı çıkarmak Jârımdır. 35 — Yurdumuzun coğrafik duru mu ve ulusumuzün soysal varlığı ve & devi, yurddaşların — sağlığı, spor, ve genel ekonomi bakımlarından, denizi ciliğe önem verilmesini ister. Parti, bü tün devlet ve ulae İşlerinde bunun gör önünde tutulması füzumuna inanır. yör