19 Eylül 1937 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

ULUS 4 KK, aBi ina 7 *Fi ——— 19 -9 - 1937 Kamutay dün toplandı Korsanlığa karşı tedbir B. Menemencioğlu dün Kamutayda anlaşmanın veciz bir izahını yaptı Kamutayın dünkü toplantısında, Nyon anlaşmalarının tasdiki _hak- kındaki projelerin görüşülmesi dolayısiyle Dış bakan vekili ve Siyasi müsteşar B. Numan Menemi: ile dinlediği konuşması, şudur: “ . Muhterem arkadaşlar, İspanyada bir seneyi müteca- viz bir zamandanberi cereyan e- den kanlı hâdiseler hepimizin te- essürle takib edegeldiğimiz bir fa- cia halini almıştır. Zaman zaman harice sirayet etmek istidadını göstererek bütün — devletleri büyük bir teyakkuza sevkeden İspanya dahili harbı son aylarda bir de Akde- nizde ticaret gemilerinin emniyet ve masuniyeti meselesini ortaya çıkardı. Bir aydan kısa bir zamanda Akdenizin garbından tâ Çanakkale boğazı ağzına kadar muhtelif noktalarda muhtelif bayrakları taşıyan ticaret gemilerinin gayri insani bir şekilde torpillenmesi, bu hususta müşterek tedbirler ittihazı- nı âmir görülmüştür. İngiltere ve Fran- sa hükümetleri alâkadar devletleri bir toplantrya devet insiyativini, aldılar. Davete icabet eden altı Akdeniz ve üç Karadeniz devletinin murahhasları 10 ey- lülde Cenevre civarında Nyon şehrinde toplandılar. Mevzuu müzakere hüviye- tini bildirmeksizin harekâtı harbiyede bulunan ve bu harekâtı beynelmilel ka- bul edilmiş usuller haricinde gayri in- sanf olarak icra eden denizaltı gemile- rinin İspanyada mücadele halinde bu- Yunan taraflardan gayri devletlere aid ticaret gemilerine tecavüz etmelerini menedecek tedabiri ittihaz etmekti. Bu yolda hareket eden denizaltı gemileri- ni “pirate” telâkki edilerek kendilerine © yolda muamele yapılması konferansa yapılan teklifin esasını teşkil ediyordu. Geçmişe kısa bir bakış... “Malümuâliniz olduğu üzere tâ 19 - yuncu asrın ortalarına kadar korsanlık ve piratlık vakaları açık denizlerde seyrisefer emniyetini selbetmiş ve ni- hayet biribirleriyle olan münasebetle. ri sıklaşarak medeniyet bütün insani- yetin müşterek bir malı olduktan son- ra aradaki rabıtaların en iyi yolları olan açık denizleri münferid tecavüz vaka- larından temizlemek kati bir ihtiyaç halini almıştı. 1856 da Paris muahede. sinde korsanlığın ilgası teyid edilmiş ve umumi hukuku düvel kaideleri de “pirate” lığın menini esas olarak kabul et- miş ve tatbikini her devletin kendi kanunlarına brrakmıştır. O zamandan beri en müessir şekilde tatbik edilmiş olan bu hüküm ve kaideler sulh zaman- larında denizleri “pirate” lık denilen bu kurunu vustaf tecavüzlerden kurtarmış- tır. Ancak bazan sulh zamanında da öyle fili harb hareketleri olur ki bun- lar “pirate” lığın tam vasıflarını ifade et- miyen ve neticeleri itibariyle aynı za- rarları müeddi olan vakalar şeklinde tecelli eder ve devletleri tedafüf — ted- birler ittihazına ve bu hareketleri doğ- rudan doğruya piratlık telâkki etme- ye sevk ve icbar eder. Bugünkü hâdi- selerin bir benzerini 1873 tarihinde vu- kua gelmiş görüyoruz. Yine İspanyada- bu tarihte çıkan ihtilâl münasebetiyle açık deniz emniyetini tehdid eden va- kayi cereyan etmiş ve devletleri bu teh- didleri ika edenlere karşı “pirate” lik ah- kâmını tatbika mecbur etmiştir. Londra anlaşmasına dayanarak.. “Nyon konferansı da mesnedi bu hukuku düvel prensiplerinde, tarihin bu misalinde ve ayni zamanda da 1930 ve 1936 senelerinde tahtelbahir harbla- rının tanzimine dair Londrada akd ve imza edilen bir mukavele ve onu mü- eyyid praseverbal ahkâmında bulmuş- tur. Türkiye cumhuriyetinin, — Yüksek Meclisinizce kabul ve tasdik — olunan 3227 numaralı kanun ile iltihak etmiş olduğu 1936 Londra prose verbali de- nizaltı gemilerinin bir takım insani ted- ioğlunun, Kamutayın dikkat ve alâka birlere müracaat etmeksizin ticaret ge- milerini batıramıyacağı ve bu hususta denizüstü gemilerinin tâbi olduğu hü- kümlere tebeiyyet etmesi lâzım gelece- ğini müeyyid bulunmaktadır. Nyon koönferansı, İspanya hâdisatı dolayısiyle hali harbın vücudunu kabul etmemek ve İspanyada mücadele halin- de bulunan taraflara muharib hukuku tanımamakla beraber Londra anlaşma- ları esaslarını bu “pirate” lık harekâtmma karşı ittihazı her devletin salâhiyeti cümlesinden olan tedabir ile mezcede- rek İspanya işlerine ademi müdahele prensiblerini İspanyada hal mücadele- de olan taraflardan gayri devletler gemi- lerinin masuniyetini temin edecek usul- lere istinad ettirerek tesbit ve kabul etmiş bulunuyor. Anlaşmanın vuhu “ 14 eylülde Türkiye delegesi Hari- ciye Vekili Dr. Aras'ın, İngiltere, Bul- garistan, Mısir, Fransa, Yunanistan, Romanya, Sovyetler Birliği ve Yugos - lavya murahhaslariyle birlikte imza et- mış olduğu Nyon anlaşması Yüksek tas- vib ve tasdikınıza arzedilmiştir. Bu an- laşma biraz evvel bahsettiğim “pirate”lık vakalarına karşı âkidlerin mütesanid o- larak hareketlerini temin eden bir kaç prensip maddesinden sonra alınacak tedbirlerin bilfiil cereyanı ne yolda vu- kubulacağını gösteren hükümleri ihtiva etmektedir. Bu hükümlere göre garbi Akdenizde - Tirenyen mıntakası hariç olmak üzere - emniyetin mürakabesi ka- ra suları dahilinde ve açık.denizde in - giliz ve fransız filolarına bırakılmış ve şarki Akdenizde de kara sularının mü - rakabesi her sahildar devletin kendisi- ne ve açık denizlerde - Adriyatik müs - tesna olmak üzere - anlaşma ahkâmı - nın tatbiki gene ingiliz ve fransız filola- rına verilmiştir. Akdenizin şarkında bu filolar harekâtta bulundukları esna- da sahildar devletlerden bunların malik bulundukları vesait derecesinde müzahe- ret görecekler ve bilhassa bu devletle - rin karasuları içine kadar “pirate” gemi- sini takibedebilmek ve gene sahildarla - rın irae edecekleri limanlardan istifade edebilemek haklarına malik olacaklardır. Anlaşmanın tatbikatı esnasında bir yanlışlığa meydan vermemek için âkid devletlerin denizaltı gemileri Akdenizde bazı kayıdlara tâbi olarak seyrisefer ede bileceklerdir . Nihayet, müddetle mukayyed olmı- yan bu anlaşma hex tkidin bir aylık mü- tekaddim ihbar ile çekilmesi imkânımı derpiş etmekte ve bu takdirde diğer her hangi bir âkide de bu çekilme gününden evvel haber vermek şartiyle aynı za - manda teahhüdatıma nihayet vermek hakkını bahşeylemektedir. Enternasyonal teahhüdlei bozulmuyor Nyon anlaşmasının 8 inci maddesi mucibince bu anlaşma ile beynelmilel teahhüdata hiç bir veşhile halek gelme- mekte olduğunu ayrıca kaydetmek iste- rTim Arkadaşlar, (Nyon) anlaşmasının da bu anlaşmada yer bul- mamış olan diğer bazı noktaların müza- keresine devam edilerek müzeyyel bir itilâf daha akdine çalışılacağı tekarrür etmişti. Bu ikinci anlaşmada birincisinin eczayı mütemmimesinden olmak üezere bu gece Cenevrede aynı devletler mu - rahhasları tarafından imza edildi. İşte Yüksek Meclisinizden tetkik ve tasdikını rica ettiğim ikinci metin de bu. dur. Denizalti piratlığının, denizüstü gemileriyle tayyarelere de teşmilini is- tihdaf eden bu itilâfname (Nyon) anlaş- masının hudud ve esasları dahilinde ve memleketimize aynı — mükellefiyetleri İsmet İnönü . Tunceli vaziyetini izah etti (Başı I. inci sayfada) lub kaldığını, bahusus, isyan edenlerin bunlardan biri içinde sığınarak aşılmaz bir melce halinde maksatlarına muvaf- fak olduğunu ifade ederdi: Tıbkı Ankara sokakları gibi.. Cumhuriyet ordusu ve zabıtası, bu hâdise esnasında yaptığı takiblerde hu- rafe olarak zihinlerde yerleşen ne kadar uçurum halinde dere ve ne kadar çıkıl- maz dağ varsa hepsini Ankara sokakları gibi baştan başa geçmişlerdir. (Alkışlar) Kanun götüren ordu, jandarma neferle- rinin ve ordudan bir neferin ayak bas- madığı yer, inmediği dere ve çıkmadığı tepe yoktur. (Bravo sesleri alkışlar). Cumhuriyetin ıslahat ve imar programına muhalefet eden bütün engeller ortadan kaldırılmış ve program bir an fasıla vermeksizin ilerletilmekte bulunmuştur. Buğgün orada yapılmakta olan yollar, kışlalar ve karakollar, mektebler, hükü- met konaklarıyla memleketin en mamur ve en ziyade iş içinde bulunan bir muhi- tinin manzarasını görmek, size, hepimi- ze zevk verse gerektir. (Alkışlar). Arkadaşlar, mukavemet — vaziyetini bertaraf ettikten sonra, halkının Trefah ve serbestisi için takib edilen programa devam ediyoruz. Bu vaziyeti size arze - derken yazın başından beri devam eden faaliyette kaçınılması mümkün olmıyan insan zayiatının da neden ibaret oldu- ğunu, olduğu gibi söylemek iscerim. Dün akşama kadar yani 17 eylüle kadar Der- sim harekâtının başından itibaren veri - len zayiat şudur: Subay, bir şehit, dört yaralı, Er, 28 şehit, 46 yaralı, Bekçi, bir şehit bir yaralı, Arkadaşlar cumhuriyet kanunları- nın hükümlerini yerine getirmek için aziz canlarını severek bu vatan uğrun- da feda eden subay ve er bütün vatan evlâdlarını huzurunuzda hürmetle ya. dediyorum, Bu vazifeyi iyfa etmek için bütün kudretlerini aşkla sarfeden cumhuriyet ord un ve © iyet jandarmasının kumandanlarına, subay ve erlerine takdir ve şükranlarımızı ifade ettiğim zaman B. M. Meclisinin asil hissiyatır.. ifade etmiş olduğuma eminim, (Bravo sesleri alkışlar). İsyana iştirâk edenlerden: Arkadaşlar, bütün bu hareket esna. sında isyana iştirak eden, iğfal edil- miş zavallılarda vukubulan zayiatı ol. duğu gibi size söyliyeceğim: İsyana iştirak edenlerden 265 mak. | tul, 20 yaralı vardır. 27 kişi yakalan- mış ve müsademe esnasında 849 kişi teslim olmuştur. Bunların içinde müc. rim olan, bilerek fenalık yapmış olan ve birçok zavallıların zararına sebeb olmuş olanlar vardır. Fakat bu çalış. kan ve istidadlı türk halkının en çok kısmı, fesadcıların, bu fena başların zulmünden zarar görmüşlerdir. Bile- rek bilmiyerek, muhalefet yoluna sapıp kanunun şiddetli tedibatına maruz kal. mış olarak hayatlarını kaybedenler hak kında da B. M. Meclisinin teessürle. rini ve bunun diğer vatandaşlara ibret olması temennilerini ifade ediyorum, zannediyorum. Zayiat niçin hafiftir? Arkadaşlar, hakikati türk milletine olduğu gibi söylerken bulunduğu gibi bu kadar uzun süren ve cumhuriyet ka. nunlarını behemehal yürütmek için gösterilen, azim şiddet karşısında bile zayiatın binnetice hafif olmasına dik- katinizi celbetmek isterim. Silâhlar çok müessir ve silâhları kullanmak için hiç bir tereddüt olmadığı halde isyan e. Kamutay toplantısında Nyon anlaşmasını tasdik eden kanunlar ittifakla kabul edildi ( Başı 1. inci sayfada ) de duramayan bir sel halini almıştı. İkinci celse 17.25 de ve gene B. Ab- dülhalik Rendanın başkanlığında açıldı. Kamutayın mevcud millet vekili ye- künu olan 396 dan 371 inin mevcud bu- lunması ile yapılan bu toplantının hu- susiyet ve ehemiyetini, srraların tama- miyle dolu olması da anlatıyordu. Encümenin mazbataları Muhtelit encümen saat 14 den 17,20 ye kadar çalışarak projeler üzerindeki tetkiklerini bitirmiş ve mazbatalarını hazırlamıştı. Başkan, ü in batalarının vaktin darlığı dolayısiyle basılamadığı- nı ve okunacağını söyledi. Nyon anlaşmasına aid iki projeyi tevhid eden muhtelit encümen mazba- tasında projelerin aynen kabulünü isti. yordu. Dış bakan vekili ve Siyasi müsteşar B. Numan Menemencioğlu projelerin müstaceliyet karariyle görüşülmesini taleb etti ve bu teklif ittifakla kabul e- dildi. Projelerin heyeti umumiyesi üze- rinde söz istiyen olmadığından, evvelâ B. Numan Menemencioğlu söz aldı ve dâdisenin uzun bir izahını yaptı. B. Menemencioğlu'ndan sonra alkışlar a- rasında kürsüye gelen Başbakanımız, diğer sütunlarımızda bulunan büyük ve tarihi konuşmasını yaptı. Açık reyle Kamutayın tasvibine ar- zedilen projelerden anlaşmaların tasdi- kına dair olanlar, mevcudun tamiyle ve 364 reyle; Nyon anlaşmasının mak- sadı ve onun yüklediği mükellefiyet hududu dahilinde kalmak şartiyle an- laşmalar akdi için hükümete salâhiyet verilmesi hakkındaki kanun projesi de, rey toplanma sırasında mevcud * bulu. nan 372 reyin ittifakiyle kabul edildi. Bundan sonra Başbakanımız Tüun- celi vaziyetine dair güzel bir izah yap- tı. Bu izahı da birinci sayfamızın 4 ün- cü ve beşinci sütunlarında aynen bula- caksınız. Kamutay 1 ikinci teşrin 1937 pazar- tesi günü toplanacaktır. Projelerin metni Akdenizde korsanlık fiillerine kar- şı alınacak müşterek tedbirler hakkında Nyon anlaşmasına müzeyyel itilafna- me hakkındaki hükümetin mucib se- bebler mazbatası şudur: tahmil eder şekilde akd ve imza edil. miştir. Cumhuriyet hükümetinin, —Büyük Meclisinizce tasvib edilmiş olan siyase- tine uygun telâkki ettiğimiz (Nyon) anlaşmasile müzeyyel Cenevre anlaşma- sını kabul ve tasdik buyurmanızı rica ederim.” ç denlere karşı silâh kullanan ordu he- yetleri ve cuhumriyet jandarması bir hayatı kurtarmak için ve korumak için ve içtinab kabil olan bir zararı ika et. memek için son derece şefkatle kuvvet içinde mündemiç olan şefkatledir ki, za yiat böyle mahdud sahaya inhisar et- miştir. B. M. Meclisinin memnun olacağına eminim) İsyana iştirak eden aşiret reisle rinin hepsi mahkemeye verilmişlerdir. » Umumi, tabit olan adliye mahkemesi- ne verilmişlerdir. Bunlar, hâkimlerin vereceği hükümlere göre, cumhuriyet kanunlarının kendileri için işaret et.. tikleri hükümleri, hâkimlerin ağızların- dan işiteceklerdir. Arkadaşlar, cumhuriyet kanunları- nın ancak refahı, umranı, iyi geçinme- yi hedef tutan hükümlerini yürütmek için çetin şartlar içinde alınan müsbet neticelere ermek için cumhuriyet idare- sinin kuvvetli olduğu kadar şefkatli ve adaletli olduğunu göstermek itibariy- le Tunceli hâdisesi en son ve en muk- ni bir misal olmuştur. (Şiddetli alkış- lar, bravo sesleri). x Seyit Rıza'nın sorgusu devam ediyor Elâziz (Hususi muhabirimiz bildiri- yor) — Seyit Rızanın bugün de sorgu- suna devam edildi. Seyit Rızanın bu.. günkü sorgusunda bağı yeni — isimler ortaya attığı bildiriliyor. Seyit Rıza arazilerinin tapu işleri için oğluna hapishane müdürü - eliyle » direktifler vermek istemiştir. “Akdenizde son zamanlarda hâdis olan korsanlık fiillerine karşı ittihaz edilecek müşterek tedbirler hakındaki Nyon anlaşması Akdenizde denizaltı gemileri tarafından ika edilecek pirat. lık fiillerini istihdaf etmektedir. Ayni fiiller deniz üstü gemileri veya tayya- reler tarafından yapıldığı takdirde bun. lara karşı da ayni tedbirlerin ittihaz edilmesi, Nyon anlaşmasına iştirak e- den devletrece derpiş olunmuştur. Bu maksatla mezkür devletler arasında ce.- reyan €eden müzakerat neticesinde bir anlasmaya varılmıştır. Nyon anlaşmasının mütemmimi olan bu itilâfın başlıca hükümleri — şunlar- dır: İspanyada mücadele halinde bulunan taraflara aid olmıyan bir ticaret gemi- sine her hangi bir deniz üstü gemisi veya bir tayyare tarafından malüm in- sani prensiblere muhalif olarak taarruz vuku bulduğu halde bu taarruz defedi- lecektir. Bu müzeyyel anlaşma Türkiye, İn. giltere, Bulgaristan, Mısır, Fransa, Yu- nanistan, Romanya, Sovyetler Birliği ve Yugoslavya murahasları tarafından Cenevrede 17 eylül 1937 tarihinde imza edilmiştir. Birinci Nyon anlaşmasının tahmil ettiği mükellifiyetler dahilinde bulunan ve ayni maksadı istihdaf eden bu mü- zeyyel Cenevre anlaşmasını hükümet meclisin yüksek tasvib ve tasdikine ar. zeder.,, Kabul edilen kanun projesi şudur: Madde 1 — Denizaltı gemilerinin korsanlık hareketlerine karşı alınacak müşterek tedbirler hakında Nyonda 14 eylül 1937 tarihinde imza edilen anlaş- maya müzeyyel olmak üzere Cenevredf 17 eylâl 1937 tarihinde deniz üstü gemileriyle tayyarelerin korsanlık ha- reketlerinin menine dair imza edilmiş olan anlaşma kabul ve tasdik olunmuş- tur. Madde 2 — Bu kanun neşri tarihin- den muteberdir. Madde 3 — Bu kanununun hüküm« lerini icraya İcra vekilleri heyeti me murdur. Akdeniz konferansı - Nyon anlaş- masına müzeyyel itilâfname Akdenizde denizaltı gemileri tara- fından ika olunan korsanlık fiillerine karşı hususi müşterek tedbirler hakkın- daki kararları havi olarak 14 eylül 1937 tarihinde Nyonda imza olunan anlaş- maya, iştirak eden devletler, deniz üs- tü gemileri veya hava sefineleri tara- fından ika olunan bu gibi fiillere karşı ileride müşterek tedbirler ittihazı im- kânını muhafaza ettiklerini ve şimdi bu gibi tedbirlere tevessül etmek münasib olduğunu nazarı dikkate — alarak, hükümetleri tarafından usulü dairesin- de mezun bulunan aşağıdaki imzalar sahibleri 17 eylül 1937 tarihinde Cenev- rede toplanıp derhal meriyete girecek olan berveçhi ati hükümleri kararlaş- tırmışlardır. 1 — İşbu itilâfname, Nyon anlaş- masını tamamlar ve onun mütemmim cüzü addolunur. 2 — İşbu itilâfname İspanyada mü- cadele halinde bulunan taraflardan hiç birine aid olmıyan bir ticaret gemisine karşı Akdenizde bir deniz üstü gemisi veya hava gemisi tarafından deniz mu- harebesi hukuku düveli ile musaddak olup 22 nisan 1930 tarihli Londra mua- hedenamesinin 4 ncü kısmında tadad ve 6 teşrinisani 1936 tarihinde Londra- da imza edilen protokol ile teyid olu- nan insaniyet prensiplerini nazarı itibar re almaksızın bir denizüstü veya hava gemisi tarafından yapılan bilcümle hü- cumlar hakkında tatbik olunur. 3 — Nyon anlaşmasına tevfikan â- çık denizde ticari seyrisefainin himaye- sine iştirâk eden ve 1 inci maddede zik- redilen şerait dairesinde yapılan bir hücuma şahid olari her denizüstü ge- misi, a) Eğer hücum bir hava gemisi ta- ( Sonu 5. incı sayfada )