20 Mart 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

20 Mart 1939 CUMHURİYET ŞEHRİN İÇİNDEN Karadeniz tipi gemilerimiz (Baştarajı l inci sahitede) bu tadilâtm fiatm yüzde 20 den falza bir tenezzülü icab ettirdiği neticesini vermiş tir. Tarihî kıymeti yüksek çeşmelerimizin ihyası işi Bunların her biri, başlıbaşına yaşadıkları devre aid Türk mimarî üslubunun ölmez hatıralarıdır Köseivanof un Ankara oünJsri rileğimiz Yangını bol İstanbulda, bize bol su temin ediniz. Şimdilik İstanbulluların kalbine su yolundan daha kolay girilebilecek başka bir yol hattrlamıyoruz. «Metruk çeşmeler içinde tarihî kıymeti olanlar ihya edilecekmiş..» «Cumhuriyet» te çıkan bu küçük haber, abideleşmiş İstanbulun en değersiz sanılan taşında araştırınca bir hazine değeri keşfeden san'atseverler için karşılığı ödenmez bir müjde yerine geçecektir. Bugün, bizim sadece «çeşme» diyip geçtiğimiz nesne, yedi tepesinden «âbı revan» lar fışkıran eski İstanbulda su gibi aziz olmanın sırnnı teşkil ederdi. Mabedlerin ortasından şarıl şarıl akan şadırvanlar, yalnız temizliğm imandan geldiğine işaret değildi. Halk, beş para harcamadan tasarruf etmenin zevkini taöa tada, bol suya karşı sevgiyi öğrenmişti. Bugün, Evkaf memurlarımn penceresinden el uzatanlara bardağım kırk paraya Taşdelen suyu dağıttığı sebillerde halk, suyu, hem de iyi suyu, hatta yaz günleri onun buzlusunu, kana kana içerdi. Sudan ucuz sözünü, o günlerden kal ma bir dil ahşkanlığile tekrar edip duruyoruz. Hakikatte ise, hesab edecek olsak, içtiğimiz memba suyu, yediğimiz ekmekten hiç de ucuza mal olmuyor. Vaktile, hayırsever insanların ilk akıllanna gelen şey, muhitlerinde bir çeşme in şa ettirmekti. Eskiler, çeşmeden akan suyun, onu akıtanların hatırasını, kuruyup gitmekten kurtaracağı itikadında idiler. Bu itikad, istanbulun irili ufaklı çeşmelerle dolmasma sebeb oldu. Şimdi nerede o çeşmeler?.. Yüzde sekseni hiç şüphe yok ki yıkıhpf grtti Geri kalan yüzde yirmisi de, pınarlan kuruyan gözlerile silik kitabelerin altında can çekişıyorlar. Eğer haber doğru ise, Belediye Reisimizi, ileride başaracağı işlere çok güzel bir mukaddeme seçtiğinden dolayı tebrik etmeliyiz. Çeşmeler vardı ki, gelip geçenlerin yalnız susuzluklarını değil, gözlerinde t^ılanan san'at (atş) mı da giderirlerdi. İşte, hâlâ bizi hayran bırakan Ayasofyadaki Üçüncü Ahmed çeşmesi... Ve işte ayni adı taşıyan Üsküdardaki eşsiz eşi... Ve işte, Tophanenin göğsüne yaslanan meşhur çeşmeler heykeli... Bunlar, benim şu dakikada, dilimin ucuna gelenler... Aransa İstanbulun köşebucağında ihya edilmek zahmetine değen ne çeşmeler bulunurdu.. Seyyahların, önünde rüku edercesine iğildikleri Galatadaki Bereketzade çeşmesini de unutmıyalım. Bunların her biri, başlıbaşına yaşadıkları devirdeki Türk mimarî üslubunun taşlara nakşedilmiş hatıralarıdırlar. Bunca sene, onlan kendi hallerine terkettik. Daha doğrusu, bu hatayı biz değil, bizden evvelkiler işlediler. Eski çeşmelerin yüzde sekseni şimdi birer çeşme iskeletidirler. Yazan: SALÂHADDİN İngiltereye sipariş edilecek vapurların gene çıft uskurlu olacağı anlaşılmaktadır. Bunun için Suven Hanter firmasile yeni den temasta bulunulması tabiî görülmektedir. Denizbank Umum Müdürü Yusuf Ziya Erzinin son Ankara seyahati ve Almanyaya sipariş edılmiş olan vapurlar GÜNGÖR meselesi için memleketimize gelmiş olan saîâhiyettar Alman heyetinin yüksek makamlarla yaptıkları temaslar neticesinde, Krup fabrikasile Neptün'e mukavele mucibince sipariş edilmiş olan ve inşası iki sene müddetle teahhur etmiş bulunan V I tipi 5300 tonluk üç Karadeniz vapurunun mukavelesi, rızayı tarafeynle iptal edilmiştir. Ayni tip gemilerin Hamburg'da Blum und Fos tezgâhlarında yapılmakta olan diğer üç tanesinin deniz inşaiye tekniğine ve bugünün icablarına mümkün olduğu kadar uygun olarak inşa edilmesi için Almanyada bulunan heyet riyasetine talimat verilmiştir. Etrüsk tipi gemiler Etrüsk tipi, 3500 tonluk dört vapur üzerinde yapılan müzakerelerde Almanlar kendi hatalarından doğan bütün arıza ve noksanların tashihini kabul etmişlerdir. Ancak Alman heyeti gerek Denizbank Umumî Müdür muavini mühendis Harun gerekse Almanyadaki kontrolör mühendis Serverin etnirlerile yapılan ve kendilerinde vesaikı mahfuz bulunan tadilâttan doğan arızaları tashihin Denizbanka raci olacağmı bildirmişlerdir. Bu vapurlardan meselâ Tırhanda Almanyaya yeni gitmiş olan fen heyeti 160 noksan ve kusur bulmuştur. Bu vapurlarda yapılacak tadilât işi üzerinde iki tarafın hüsnüniyetle bir tarzıhal bulması noktasmda mutabakat hasıl olmuştur. Bu vapurlara üçüncü bir kazan, sureti mutlakada konulacak, muvazeneleri temin olunacaktır. Mazhar Nedimin riyaseti altındaki komisyon tarafından verilen 600 küsur sahifelik rapor da Vekâletçe tetkik edilmektedir. Raporda birçok kusurların yanlış emirler verilmesinden ve kontrol daki ihmalden doğduğu tebarüz tttinV miştir. Cumhur Reisimiz ve Bayan İnönü Çankayada Madam ve Madmazel Köseivanofla beraber Ayasofyada, 3 uncü Ahmedin yaptırdığı tarihî çeşme Biliyoruz; onları kurtarmağa imkân yok. Fakat hiç olmazsa kitabelerini tetkik ederek, büyük hat üstadları tarafından yazılmış olanları müzeye kaldırmak lâzımdır. Bu kitabelerden bir kısmı bize, eski Türk hattının en nefis örneklerini verdiler. İçlerinde Yesarinin, Rakımın kaleminden çıkmış olanları da az olmasa gerek... Vakıâ çeşme kitabeleri arasında: «Tarihi Sultan Ahmedin cari zebanı luledenAç besmeleyle iç suyu Han Ahmede eyle dua» gibi zamanında bir mısraı için şairleri birbirine düşürenler olduğu gibi: «Hudâ meşkur ede sa'yın bihakkı surei Kevser, İki âlemde me'cur eyleye lutfu ile Mevlâ, Erenler himmetile soyledim târihini Hayri, Zülâll cudunu Dervîş Pâşâ eyledl ihya!» Gibi söz Jtalabalığından ıbaret olan: Ebulfethe tarih duşmuş Kostantini âhırun Şud âhır bu çeşmeye cumle âlem şâkirun Ey Hatibî, fukara vü sulâha vü âlimım, Tarih duştü, ümidimiz oldu, dua ede şâribun» Tarzında, vezinsiz, kafiyesiz, hatta manasız olanları da bulunabilir. Fakat iyi bir eleme yapılırsa, içlerinde çok güzel düşüülmüş tarihlere de raslanacağı tabiidir. Bir abideyi meydana çıkarmak gayreti!e Yenicami milyonlar feda ettiğimiz devirde, hiçbir tarihî kıymeti ihmal edeme yiz. Mahalle aralarındaki çeşmeleri değil, büyük san'at eserlerini kurtarmak mevzuubahstir. Ancak, bu kurtarma ameliyesine girişirken, ve hazır bu güzel vesile ile kırkçeşme suyu işini de halletmeliyiz. Su ihtiyacmı Terkos gölünün daracık hududları içinde tatmin etmeğe çahşan koca bir şehre İstanbul Belediyesinin «Kırkçeşme» yi nasıl olup da çok gördüüne hâlâ şaşıyoruz. Yeni Belediye Reisimiz Lutfi Kırdardan en büyük dileğimiz: Yangını bol İstanbulda bize bol su temin etmesidir. Şimdilik, İstanbulluların kalbine, su yolundan, daha kolay ve daha kestirme cirilebilecek ba«ka bir yol hat'rlpmıvoruz! Denizbankta yeni teşkilâf Denizbankta yapılacak yeni teşkilât üzerinde esaslı şekilde meşgul olunmaktadır. Devlet sermayesile idare olunan iktısadî müesseselerin murakabesi hakkmdaki kanun, bu şekilde elinde teşebbüsler bulunan devlet sermayesile kurulmuş müesseselere bu müesseseleri kanunun neşri tarihi olan 1 temmuz 938 tarihinden nıha yet bir sene zarfında muhtar ve şahsiyeti hükmiyeyi haiz müesseseler haline getir mek mecburiyetini tahmil ettiğine göre kanun hükümlerinin önümüzdeki hazi ran sonuna kadar yerine getirilmiş olması icab etmektedir. Öğrendiğimize göre, Denizbank umum müdürlüğü, bu hususta ilk projeyi hazır lamış ve idare meclisi de esasları tasvib etmiştir. Denizbankta şimdi tek müessese gibi toplanmış olan teşebbüslerin ne şekilde idare edileceği ve hangilerinin tek, hangilerinin grup halinde aynlacağı tes ı pit olunduktan sonra bunların sermaye , miktarları, bu sermayenin nekadarmın j nakden, nekadarmın da aynen konula cağı, idarenin iştigal mevzuu ve şirketin idarei merkeziyesi tayin ve tespit oluna caktır. Keyfiyet, İktısad Vekâletine teklif edilecek ve Vekâletçe tasdik edildikten sonra muhtar idareler sicilli ticaretçe tesçil ve ilân olunacaktır. Teessüs edecek idarelerin müdür ve idare komiteleri Denizbank idare meclisi tarafından tayin ve tasdik olunacak, memurları ise müessese müdürle:i tarafından tayin edilecektir. Müesseselerin idare komiteleri müdür ve müdür muavinleri de dahil oldukları alde müessesenin ehemmiyetine göre, 35 kişiden mürekkeb olacaktır. Bu komi :enin azalarını servis şefleri teşkil edecek Ankarapalasta Başvekilimiz Doktor Saydamın verdiği suvarede... Salâhaddin GÜNGÖR Fransız Cumhur Reisinin İngiltere seyahati Brest 19 (a.a.) İkinci hafif Atlantik filosu bu sabah «Calais» ye hareket etmiştir. Filo Reisicumhur Löbrön'ü İngiltereye götürecek olan «Cote d'Azur» vapuruna refakat edecektir. Filo üç muhrib ve üç torpidodan mürekkebdır. Muhribler Portsmouth'a kadar gideceklerdir. Amerikada tayyare imalâtı artırılıyor Ankarapalastaki suvarede Ekselâns Köseivanof metnini evvelce neşretmiş olduğomuz nutkonu irad ediyor Amerika sanayicilerinin kararı Nevyork 19 (a.a.) Amerikan sanayi erbabı yapmış oldukları bir toplantıda camcılık, cevahircilik ilâh. gibi başlıca Çek sanayiinin Amerikaya nakledılmesi proiesini tetkik etmişlerdir. Bu projenin tatbikı şu suretle olacaktır: 500 den fazla Çek teknısyeni Ameri kaya getirilecek ve bu teknisyenier, yetmiş bin Amerikalı ame'eye Çek ımalâtının esrarını öŞreteceklerdir. Ingiliz Ticaret Şefi Varşovoda Varşova 19 (Hususî) İngiltere Hariciye Nezareti ticaret şubesi şefi Hodsun bugün buraya gelmiş, B^k'le görüsmüstür. Hodsun buradan Moskov»va gidecektir. Vaşington 19 (a.a.) Salâhiyettaı askerî mehafil, Birleşik Amerıkanın tayyare imali ve pilotlar yetiştirilmesi husu sunda bilkuvve harb halinde olacağını haber vermektedirler. Talebe pilotlar miktarını iki misline çıkarmak için pilot tedariki mücadelesi şid detlendirilecek ve tayyarelerin tecrübeleri, kütle halinde bombardıman tay yarelerini sür'atle vücude getirmek maktir. sadile artırılacaktır. Püotların antrenman müddetleri eksil Amerikanın yeni silâhlanma tilecek, sınıflann miktan ise arttırılacakprogramı tır. Nevyork 19 (a.a.) Nevyork TiBüyük Faşist meclisi mes gazetesi, Amerikanın yeni silâhlanma programile ortaya çıkan vaziyeti tettoplanıyor Roma 19 (a.a.) Havas bildiriyor: kik ederek Amerika filosunun bütün dünEvvelce kararlaştırıldığı veçhile büyük fa yada mevcud herhangi bir filo kudretinde olacağını, tayyare kuvvetlerinin ise şist meclisi salı akşamı toplanacaktır. Bu herkese üstün bulunacağmı, kara ordu tcplantıya büyük bir ehemmiyet verilmeksunun ise 40,000 asker ve subayla taktedir. viye edileceğini yazmaktadır. Muzafferane bir sulh Ayni gazete, Amerika endüstrisinin Saragos 19 (a.a.) Bastiero'nun senede 12,000 tayyare yapacak bir hale sulh teklifine Dahiliye Nazırı Suner şu getirilmek üzere olduğunu ve bir müyon suretle mukabele etmiştir: askere kifayet edecek silâh, mühimmat ve «Biz ancak muzafferane bir sulhu ka teçhizatın stok edileceğini ilâve eylemektedir. bul edebiliriz.» Ankarapalasta Köseivanof'un gariciye Vekilimizle bir görüşmesi Ankarapalasta Köseivanof Rumen elçisile konuşurken