1 Mayıs 1934 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 6

Muhtlerem dinleyicilerim! Türk münevverinin fikri araştırmalıva doğru yürüyüse gecişinden bahse derkern bir noktayı du ayrıca işnret ctmeli Eski Osmanlı İmparatorluğu içinde m kil tikirden ve müstlakil fikr! şahsiyetten biç biz zaman bulscdilemez. Eski Ozmanlı İmparatorluğu ik- tisaden, hatta siyaseten nasıl bir yarı müsltemleke ise fikren de, garbin hazır olarak ithal edilmiş fikri emtiasına mukuyemetsiz muti, yani passif bir yarı müstemlekeden başka bir şey dekildir. Bilirsiniz ki, müstemlekr dikir doyurmuz ve müneşver yeliştirmez, Fikir aşil bir muhıyuldür ve onun besirmmesi için Uk şart, flkrin, hizzat onu dağuran bemiyetin maddi ve manevi yaşayışı ile alıikakımmasıdır. Bu ist ancak hür, yani şiyaseten ve iktisaden müstakli bir cemiyet çercevesi içinde kabil ala- bilir. KHalbuki müstemlekede fikirle cemiryet arasma her şeyden eyvel, müs temlekecinin kendi menlanline uygun nrzu İradesi girer. Aynı hal daha mülâyım bir derecede olmaklı berabor bir yarı müstemleke için de varittir. Yarı müslemleke gümrüklerini eçnebi emtaasına açar ve siyasti mukadderalını bir takın harici kuvvetlerin arzusunn uydurur. Fakat bu iktisadi tabliyet ve siyasi mulavant bukadarin kulmaz. Yarı müstemle- kenin üstünde, kendisine Iktisaden hâkim ve siyaseten müessir olan harici âlemin fikri hükümranlığı da vardır. Yarı müslemlekeye fikirler, diğer hazır ilhalât maddeleri gibi hariçten girer. İçtimai ilimler, içtimai ilimlerin basşkı. memleketlere uygyun olan hükümleri, hülâsa cemiyeti ve âlemi te- lâkki turm husar olarak almır ve aynen kabul edilir. Eğer tetkik edersek görürüz ki, eski Osmanlı İmparatarluğunda, bizsal Osmanlı müneyverliğine hâkim olan ve içtimaz ilimler kanalından giren âlemi telâkki tarzı, böyle bir telâkki tarzı idi. Tarih bilgisinde, vemiyet bilgisinde, hukuk, iktisat ve hntta sanat telâkkilerinde memleket müneyyerinin hiç bir şahsiyeli yoktu, Bu umumi fiklir mutavaatı, hatta esareti altında tek tük mukavemetler kırılıp gidiyordu. Çünki bu devirde bizsat Osmanlı müneyvyeri de kendini, harp önecesi dev- rinde ülemşümulleşmiş olun ve hatta ktısmen zamanımıza kadar yaşıyan bir yanlış ve zararlı görüşuüun çerçevesi dışıma antamıyordu. Bu hata, Ayvru- panın güya cihan mukadıleratının mihyveri olduzu yoalundaki sakat ve za- varlı görüştür. Avrupayı cihanın mümessili, Ayrupayı ciban mukadderatmın müihveri, Avrupanın içtimai hükümlerini bütun cihan için doğru, bütün cihan için elverişli ve uynen tatbike değer bir hakikat telâkki etmek zafı bir butadı ve bu hata meselâ daha eski asırlarda arzın Alemin merkezi, yahut iİnsanın hıdkatin gayesi sayılmuaları halası gibi uzun bir devir yaşadı. Fakat bugün Oropasantrizm de urluk jeosunulrizm gibi, antropasantrisın gibi tarike karı- şıyor. Oropasantrizm yani Avrapanın âlemin mihveri olusu, Avrupanın bü- tün cihan üstündeki siyasi ve iktisadi hâkimiyetin, yahut müstemlekeci- Hğin, emperyalizmin bir mukadder netlçesi Idi, Ve bu telâkki bugün artık bizeut bu siyasi ve iklisudi bükimiyetn xzeyvnlle beraber tasfiye olunup gi- decektir. Bu suretle gitlikçe daha iyi unltaşılarcaklır ki meselâ on dokuzuncu axşrın a ee * — 4 G m W *