30 Ocak 1941 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 12
Selçuk Kuüttür hayatı hakkında araştırmalar: SELÇUKLARDA YA ZAN: ÖNSÖZ İran ve Horssan civarlarında 1040 tarihlerine doğru doğup bü- yüyen Selçuk devleti gınırlarınt 97 bir zaman içinde küçük Asyayı çevreleyen yüksek dağ silsilelerine ulaştırmıştı. Tarihen malüm oldu- gu gibi Türk Selçuk iraparatorlu- ğu bütün kabileleri batı sınırla rında yeni ilhak edilen toprakla- ra yerleştirirdi. Ayni zamanda es- ki bir tarihi bulunan Bizans, çınır- larında baş gösteren ve gittikçe kuvvet bulup tehlikeli bir hal alan bu yeni devletten kuşkulan- mağa başlamıştı. Şurası muhakkak- tırki 26/ Ağustos/1071 Malazgirt meydan muharebesi Bizans impa- ratorluğunun yıkılışını 382 yıl ev- yel müjdeleyen bir hadisedir. Bu meydan muharebesi ufak bir Sel- çak ordusunun Alp Arslan idare- sinde, t&mparstor Romendiyojen idaresindeki Bizans ordusuna karşı kazandığı kat'i bir zaferdir. Birinci Kılınç Arslanın Anado- la Bozkırlarında yüz binlerce kişi- lik ehli galip ordularına karşı ka- zandığı zaferler Selçuk devletinin askeri kudretini gösterir. 12 ve 13 ncü ağırlar hiç şüphesiz kültür ve medeniyet yönünde Türklüğün bir kuruluş devridir. Nihayet yükse. len asırların gerilerinde kalan o günkü medeniyet eserleri biz Türk- lere göksümüzü gurur ve iftiharla kabartmağa, yabancıları ise hay- retle düşündürmeğe sevkeden bi- rer vesile teşkil ebmektedirler. Bu asır Selçuk kültür yüksekliğini gösterir dolayısile kitabımıza (Gel- guklarda kültür hayatı) ismi ve- rilmiştir. Aydın ilinde Selçuk kül- türü nâmile meğredilecek olan ikinci ciltde ise bölgemizin tarihi edebi şöhretleri ve san'at eserleri tetkik edilecektir. Aydın gazete. sinde tefrika edilirken bu kitabı teşkil eden mevzular geniş bir alâka uyandırmıştı. Halkevi Dil, Tarih, Edebiyat kolunun çalışma mevzularından birini tamamlıyan 130 — Servetifünun — 2319 i s m A İ ikinci eserimi bu duygularla neğ- rediyorum. Anadoluda gayrı islâmi unsur- ların ds bulunduğu tsrihçede me- lâm olmakla beraber Anadolu Selçuk medeniyetin - Arap ve bil- hassa Acem medeniyeti esaslarile beraber bu gayriislâmi unsurunda bulunduğunu kabul etmek mec buriyetindeyiz. Hükümdarların Bizans sarayls- rile sıkı münasebetleri bu tesire kuvvet veriyordu. İkinci Kılıç Arslau, Birinci Keyhusrev, birinci Alâettin Keykubat, Bizansta ya- şamışlardı; hattâ gazi Tirmizi, bun- lardan birinci Keyhusrevin bir çok dinel haramları yaptığından dola- yı saltanata lâyık olmıyacağına dair şiddetli bir fetva vermiş ve Keyhusrev, bunun intikamını tah- ta geçince gaziyi öldürtmekle al- mıştır. Bu haller, civardakl hü- kiimdarlarca biç hoş görülmiyor- du. Halep hükümdarı Nurettin zengi, ikinci kılıç Arslanın kendi sefiri önünde iman tazelemesini teklif etmişti. Bu âmiller Selçuk illerinde serbest düşünceye müsa- ade ediyor, bedii hayatın, resim ve musikinin inkişafını temin ey- liyordu. Kale duvarlarına kabart- ma heykeller yapılıyor, hatta mü- cessem heykeller bile yaptırmakta bir beis görülmiyordu. Paraların ve binaların üstünde arma olarak kullanılan şahin ve iki başlı kar. tal resimleri de bu tesiri gösterir. Resimli mezar taşları bile bulun. duğu düşünülürse Selçuk devrin- deki geniş ve serbet hayatı biraz daha iyi anlamış oluruz. Sinop ve Antalya limanlarındaki cinevizlere bazı imtiyazlar verilmiş, Venedik- lilerle ticari mukaveleler yapıl- mıştı. Mogol istilâsının tesirile Tür- kistan ve İrandan, Havarzimden kaçan bir çok âlim ve san'atkâr- lar da bu medeniyete yeni yeni İLMİ İNKİŞAF , a Ü N tesirler ilâve ediyorlardı. Selçuk medeniyetinde en bariz tesir, İran tesiridir. Gıyasettini Keyhusrevden itibaren tahta çıkan hükümdearla- rın «Keykubat, Keyhusrev, Key- kâvus...» Gibi İran mitolojisinde geçen adları almaları ve Alâettin Keykubadı Konya ve Sivas kale- lerine Şeh nameden bazı parçalar hâk ettirmesi, sultan Rüknettinin kendisine bir kaside gönderen İran şairi Zahir Faryabiye «beş kul, beş cariye, iki bin altın, beş deve, üç at,elli top kıymetli kumaş»tan ibaret bir calze göndermesi Niza- mil Gencevı mahbzenülesrarını n& mına yazıp takdim ettiği zamanda muhasiplerinden birile «beş bin altın, beş at, ağır libaslar vesair hediyeler» gönderip mümkün olsa hazineler vereceğini osöyletmesi, Alâettini Keykubadın İranca Ru- bailer yazması, huzurunda kaside ve gazeller ukutması, saz çaldır. ması,. Hulâsa bütün bunlar, bize İran medeniyetinin tesirini göste- rir. O devrin Anadoludaki yegâne medeniyeti olan Selçuk medeniye- ti, bugün bilhassa mimari de ken- dini gösterir. Selçuk mimarisinin Arap ve Acem unsurlarından terekküp edip orijinal olmadığını söyliyen bazı âlimlerin iddiaları tamamile batıl- dır İran tesiri inkâr edilmemekle beraber bu mimari de Türk ruhu. nun da bulunduğu pekâla anlaşıl- mıştır, Kubbelerin şeklini bile ça- çadırlarından ve çini nakışlarını çadır ve kumaşnakışlarından alan Selçuklar Türk ruhunu Arap ve Acem unsurlarile karıştırarak ori- jinal bir mimari vücuda getirmiş- lerdir, Konya, Kayseri, Niğde, Aksa- ray, Sivas, Erzurum gibi şehirler- de bu mimarinin en güzel eserle- rile süslenmiştir. İlmi eserlere gelince haçlı 8e- ferleri, Mogol ve Timur istilâsı gi- bi bâdiselerle bunlardan bugün pek azı bize intikal edebilmiştir.
