14 Temmuz 1939 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 7

&Tmıu SON POSTA Sayfa 7 Kıbrıs, Tunus, Cezayir, Filistin, Mısır ne halde ? Akdenizde bir harb olursa Fransa ve İngiltereye tâbi Müslüman - gmiülletler Kara yolile Fastan Suriyeye gelen, *onra da İtalya, Yunanistan, Arnavudluk Ve diğer memleketlerde uzun bir seyahat Yapan beynelmilel meseleler enstitüsü Şefi (M. E. Monroe) nin neşrettiği bir €&erden aşağıdaki parçayı alıyoruz: Gerek Afrika şimalinde, gerek Küçük Asyada halk arasında ve halkın seyahat €ttiği otokarlarda yolculuk ederek müte. Madiyen halk ile temas ve eserini öyle heşretmiş olan muharrir her şeyi gördü- ğü gibi anlatıyor, garb — devletlerinin düştükleri hataları olduğu gibi — söyle. Mekten ve onları tehdid eden tehlikeleri aÇıkça ortaya koymaktan çekinmiyor ve diyor ki: Münakalâttaki sürat ve bugünkü ne. $ir vasıtalarının temin ettiği imkân saye. sinde Akdeniz havzasında ecnebi devlet. ler idaresinde yaşıyan milletler artık u. Yanmışlar, bizim düşünce tarzımızı, mil liyet cereyanlarımızı tamamile anlamış. , ve ecnebi düşmanlığı içinde kendi Varlıklarını tam bir millet halinde tanı. Maya başlamışlardır. Bunun için onları € eden büyük devletler; idari mua. Melelerini hissolunur derecede değiştir. Meğe mecbur kalmışlardır. Şimdi, eski. olduğu gibi yerli milletleri yalnız vetle vesayet altında tutmak Zzama- Di geçmiş bulunuyor. Büyük devletler; di emniyetlerini, şevket ve azamet. inden başka bir de yerli halkın idare. Sinde gösterecekleri hüsnüniyet ve ka. Zanacakları itimad ve memnuniyetle mu. hafaza edebileceklerdir. Bu devletler, üçük Avrupa devletlerile münasebetle. Tinde olduğu gibi (Suriyeden Fas) a ka. serbest bir tavır alan müslüman mil. letlerile münasebetlerinde de yeni bir Büler yüz tekniği ile mücehhez olmak lü. Zumunu duyuyorlar, buna mukabil yer. müslüman milletler de kendi kuvvet. ©rile karşılıyamıyacakları beynelmilel ilâ hırs ve emelleri karşısında Alman Ve İtalyan devletleri tarafından istilâ o. maktansa Fransa ve İngilterenin hi- Mayesi altında kalmayı tercih ediyorlar. Mısırın vaziyeti 1936 senesinde İtalya . Habeş harbi Sırasında Kahirede aktedilen ve İngilte. te . Mısır muüahedesine dayanan İn. Biltere, Mısır dostluğu her iki devletin Memnuniyetini mucib bir şekilde devam &diyor. Mısırın hudud ve menafii siyasi Ve askeri bir zâman altında bulunduğu Bibi Süveyş kanalının emniyet ve mü- afaası da bizzat İngiltere —devletince deruhte edilmiş, Mısırın dahili istikrarı da bu muahede ile iyi bir hâle gelmiş bmunuşm. Mısırda kuvvetli bir — milli Cereyanın hüküm sürmesine rağmen de. Vam eden beynelmilel buhran sebebile l’Ü—haa.-;a Süveyş kanalının emniyeti me Selesinde İngiltere ve Fransaya karşı Umumi bir temayül ve teveccüh mev. tuddur. Mısırlılar kanalı tehlikeye dü. Mısırın yeni ordusuna aid görünüşler şürecek herhangi bir istilâ hareketi kar. şısında İngiltere ve Fransa gibi iki bü. yük devleti kendi aralarında görecekle. rinden emin ve müsterih bulunuyorlar. Şarklılar ötedenberi Anglo.Saksondan ziyade Lâtin ruhuna yakınlık gösterirler. se de İngilterenin elinde bunu telâfi e. decek kozlar var. Bilhassa İngiliz me. murları, beraber çalıştıkları Mısırlı yük. sek şahsiyetleri kendilerine derin sevgi ve dostlukla sıkıca bağlama imkânını te. min etmeyi iyi bilirler. Bu vesile ile iki taraf memurlarının karşılıklı hürmet ve takdirleri binnetice her iki milletin dost. luk bağlarını çok esaslı ve derinden kuv- vetlendiriyor. Büyük Britanya — devleti. nin Mısırın daimi ve hayırhah bir müş. terisi olması ve İngiliz halkının Mısırın statükosuna kat'i olarak bağlı bulunma. sı da iki millet münasebetlerinin kuv. vetlenmiş olmasında mühim bir âmil ol. maktadır. Her Mısırlı biliyor ki İngiliz milleti kendi efradına Mısırda bir mah. reç aramıyor ve yayılma emelleri besle. miyor. Cebelüttarık, Malta, Kıbrıs ve Filistin Cebelüttarıkta yerli ahali ayrılık ga yesi gütmezler. İki asırdanberi İngiliz idaresinde yaşıyan bu halk tamamile İn. gülizleşmiş gibidir. Akdenizde bulunan diğer üç mıntakaya (Malta, Kıbrıs, Fi. listin) e gelince: Buralarda esmekte olan hasmane hava halkı İngiltere aleyhine tahrik etmekten hâli kalmıyor. Meselâ: Maltada şu, bu tesir ile vücude getirilen İtalyan taraftarlığı 1933 senesinde en hâd devresini bulmuştu. Fakat 0 zaman. danberi hergün kuvvetini biraz dâha kaybediyor. Maltalılar; kalabalığı — art- mış bir adadan Britanya imparatorluğu- nun başka taraflarına muhaceret hakkı. nı veren İngiliz pasaportunu şükran ve minnetle karşılıyorlar. Bunların silâh. lanmakta olan zengin bir milletin kendi. lerine teniin edeceği faydaları ihmal et. miyecek kadar pratik zekâları vardır. Buna rağmen burada ecnebi propagan- dası tesirini göstermekten gene hâli kal. mıyar, Kıbrısta Türk ekalliyeti hesaba katıl. mayınca Lâtinlik; halkın ruhuna daha nafiz görünüyor. Esasen Kıbrıslılar dil. leri, akideleri, ve duygularile iliklerine kadar — Yunanlıdırlar. — Nasyonalistler; cedlerinin eski Yunanlılara dayanmasın. dan, Yunan tarih ve medeniyetinden gu. rur ve iftihatla bahsederler. İtalya - Habeş muharebeleri Kıbrıslı. ları endişeye düşürdü. Milliyet duygula. rı, tesirile çok cazib buldukları Yunan hükümetinin umumi bir buhran sırasın. da kendilerini himaye edemiyecek halde olduğunu düşünerek İngiltere idaresini İtalyaya tercih ediyorlar. Koıbrısta olduğu gibi Filistinde de Lon. dranım uğradığı müşkülât, bazı idari yol. ne yapacaklar ? suzluklarından ileri geliyor. Kıbrıs.a_dn. sında işin en iyi hal çaresi altın, şiling, peni ile bulunursa da Kudüste n?sele böyle değildir. Orada bu husus psık.olo. jik bir mahiyet alır. Bugün Filistinde İngiliz siyaseti aleyhine ayaklanmış 0. lan Arab ve Yahudilerde milli heyecan maddi menfaate galebe çalmıştır. Lon. dranın gevşek, biraz da müphem gibi görünen tavır ve hareketi içinden çıkıl. maz müşküller tevlid etti. Bunun aksine olarak Cebelüttarıkta, Malta ve Kıbrıs. ta halkın rabıtaları hissolunur derecede iyi ve samimanedir. Tutulan idare siste. mile bu, böylece idame edilebilir. Fakat Filistinde iş tamamile siyasi bir mahiyet- tedir. Yerli halkır tabiat ve — mizacını kollamak lâzım. Orada anaak vazıh v kat'i bir siyasetin tatbiki İngiltereye tekrar itimad kazandırır ve imparator. luğun emniyetini takviye eder. Suriye, Lübnan ve Fransa Şimali Afrikası Lübnan ve Suriye mandasını bahsine gelince: Bu manda, esas itibarile kendinden beklenen sevkulceyş, siyasi ve iktısadi hişbir fayda temin etmedi. Lübnanda müsaid surette karşılanan Fransa Suri. yede halkın sempatisini kazanamadı. Bü. yükbirdjnmerkezinhn (Şam) ın kin. dar ve aleyhtar ruhu; Şimali Afrikada on dört milyon müslüman tebaası olan bir devlet için ehemmiyetle düşünülecek bir meseledir. Şimali Afrikayı kazanan Fransa şimdi de onu elinde tutmak vesilelerini hazır. lamalıdır. Çünkü bugün orada da Suriye ve Mısırda yol alan Arab milliyetper. verlik ve istiklâl hareketlerine benzer meseleler uyanmaktadır. Fakat bu me. sele; Şimali Afrikadaki Fransız müstem. lekesinin her üçünde de birbirine benze. miyen muhtelif manzaralar gösteriyor. Cezayirliler Avrupalılara karşı sadece kendi kom. şularından değil, bütün islâmlardan farklı bambaşka bir temayül gösteriyor. mütemadiyen temas halinde bulunmala. rı Fransaya karşı ruhlarında bir yakınlık ve takdir hissi uyandırmıştır. Cezayir müslümanları; kendilerini i. dare edenlere yaklaşmak ve umumi ida. reye iştirak ettirilmelerini istiyorlar. Fas ve Tunusta ise yerli halk bunun ak. sine olarâk kendi istiklâlleri için çalışı. yorlar. Fakat başka bir istilâya karşı za. ;'ıf olduklarını da bildikleri için çok ca. b buldukları Mısırla - İngiltere arasın. daki muahedeye benzer bir muahede ile Fransa idaresinde kalmağı daha hayırlı buluyorlar. Esasen Mısırdan gelen bir tesir ile yü, zünü şarka çeviren ve sinesinde kalaba. lık bir İtalyan kolonisi yaşatan Tunus (Devamı 10 uncu sayfada) idare Tarihten Sayfalar Kara Haydarocölı için Padişaha minnet mi Bundan evvelki kısımların hülâsası Sultan İbrahimin zalim idaresine karşi isyan eden ve pusuya düşürülerek öldürü - len babasının intikamını almak için, Kara Haydaroğlu Mehmed Bey, henüz 17-18 ya - şında bir genç iken 20,000 kişinin başına ge- çip silâha sarılmıştı. Tenkiline memur edi- len Anadolu Beylerbeyisi Sandıklı ovasında mağlüb ve telef olmuştur. Bundan Bonra Kara Haydaroğlu, Anadoluyu kasıp kavur- mağa başlamış ve memleket için kendisi de bir âfet olmuştu. Bir kış günü, seyyah Evliya Çelebi, Kara Haydaroğlu ile arkadaşlarının sığındıkları; Mrköyevınednşmnıveunmı.htııdmıa- yesinde güç kurtarabilmişti. Levend yapılı, yanık derili güzel de . likanlı ocak başında kurulu duran beş ta. bancadan birıni aldı, Evliya Çelebiye u. zatarak: Huzura çıkıp Padişaha yalvarmasını, bu suretle idam- dan kurtulacağını söyledikleri vakit: “Ben bir can ederim!,, cevabını verdi — Şu kemerde beş yüz altın var, bu. nu kabul eyle, lâkin senden ricam vardır, ki besebelli merdsin ve yiğitsin, tuz ek. mek yedin, tuz ekmek hakkını bilirsin, «deveyi gördün mü?» Evliya Çelebi ellerini bağrına basarak and içti: — Vallahi billâhi göçtüğünü bile gör. medim! Kara Haydaroğlu ile arkadaşları, Ha. cıbaba ve Evliya Çelebi ile kucaklaşıp öpüşerek vedalaştılar. Atlarına binerek Sarılan beline doğru kar ve lipi arasın. da gözden kayboldular. * Bu sıralarda, İstanbul da çok kanlı ih. tilâllere sahne oluyordu. İbrahim taht « tan indirilmiş, yedi yaşındaki oğlu, dör. düncü Mehmed adı ile tahta oturtulmuş. tu. Sofu Mehmed Paşa adında ihtiyar ve haris bir mevlevi dedesi de sadrazam — Yiğit, al şunu, aşkımıza kullan! Diyerek hediye etti. Katırcıoğlu da gümüş tel ile örülmüş bir para kesesi ver. di. Diğerleri de kendilerine münasib bi- rer hediye verdiler; içlerinden biri: e| —— Bizimle birkaç gün burada otur, kt. şın şiddeti geçsin; senden hazzettik, bir müsahib yiğitsin! Dedi. Lâkin Evliya Çelebi özür dile . di: — Billâhi Paşalıyız; bu tufanda tarü . mar olduk. İnşallah sabahadek bu kar sakin olur da gene Paşaya gideriz! Dedi. Hacıbabanın evindeki silâhlı adamla. rın «bey» diye hürmetle hitab ettikleri delikanlı, Kara Haydaroğlu Mehmed idi. Ellerini beline dayıyarak: — Bre nasıl paşa?.. Diye sordu. — Erzurumdan mazul Defterdarzade Mehmed Paşa! — Bre o paşa kandedir? Yiğit ister . miş, biz de onu ararız! Katırcıoğlu denilen adam da söze ka - rıştı: — Bre çabuk söyle, o paşa kandedir? — Şu mübarek Sarıalan belini aşar . ken tarümar olduk. Paşanın iç ve dış a. ğaları can ve baş kaydına düştüler. Pa. şayı ve hazineyi bırakarak birer tarafa kaçtılar. Hattâ paşanın oğlu Mustafa Beyefendimizi laları ve uşakları ve ho. caları ile kaybettiler. Biz_ dahi canı aziz telefine az kalmışken hele şükür beli a. şıp sahraya düşüp buraya ulaştık! Bu sözler üzerine Haydaroğlu Mehmed yerinden kalktı, Evliya Çelebinin elini lar. Bunların bir asırdanberi Fransa ile| öptü: — Ey imdi, yiğit çelebi, dedi. Sen kış. tan bu eve düşüp can kurtardın, amma Hakka ki sen de bizden iyi can kurtar . dın. Bu evin avlusuna girdiğin gibi se . lâm verip attan inmese idin, bin canın olsa birini bırakmazdık! Sen de bizi ev içinde ateş başında otururken bassay . dın, biz de canımızı kurtaramazdık. Sen bize, biz sana can bağışladık! bu taraflara geldiğini haber verdin. Şim. diden sonra bize bu evde kapanmak ha. Sonra adamlarına döndü: — Kalkın tayfa! Silâhlanın! Bu emir üzerine genç Mehmed Be . yin adamları bir lâhzada tepeden tırna. ğa silâhlandılar. Delikanlı belinden bir olmuştu. Sofu Mehmed Paşa, çocuk padişahın tahta çıktığının ertesi günü — Ispartada mütesellim bulunan Abaza Hasan ağaya bir hattı hümayun — göndererek kendi. sini Kara Haydaroğlu ile arkadaşlarının terikiline memur etmişti. Kara Haydaroğlu Mehmed Beye ge - lince: Baharda Afyonkarahisarını basmış, be destenini, çarşısını ve bazı evlerini yağ. ma etmiş, sonra İsparta civarına gitmiş . ti. Adamlarından birkaçını şehire gön. dererek Ispartalılardan 3006 kuruş is « temişti. Ispartalılar, Abaza Hasan ağanın tav. siyesile: «Baş üzerine, verelim, fakat tedarik e. dinciye kadar Mehmed Bey bahçeleri « mizde istirahat edip eğlensinler» diye cevab yollamışlardı. Kara Haydaroğlu Mehmed Bey de Ispartanın o meşhur gül bahçelerine inmişti. Orada, «ham ğü « müşten Isparta dilberleri ile hiperva işü işret ile meşgul oldu.. Diğer taraf, tan Abaza Hasan ağa kendi adamların . dan ve Isparta levendlerinden cenge ya. rar birçok adam toplıyarak bir gece sa- baha doğru Kara Haydaroğlu Mehmed Beyin indiği bağı bastı. Hasan ağanın Ya. nında iki bin, Mehmed Beyin yanında iki yüz kişi vard. Daha ilk müsademede, Mehmed Beyin adamlarından yedi, Ha . san ağalılardan kırk kişi vuruldu. Fakat, Mehmed Bey, dört bir tarafının sarıldı. ğini görünce, adamlarına atlanmalarını emretti. Kaçarlarken, Kara Haydorlğu ayağından mizrak ile yaralandı. Atın . dan düştü. Adamları at yetiştirdiler. Bu sırada bir küurşun da oyluğuna isabet et. t. Buna tağmen kaçmağa muvaffak ol. du. Akşama kadar at sürdü. Nihayet'ya. rasından boşanan kanlaria takatten düş. tü ve bir köyde kalmağa mecbur oldu. Hasan ağa, Kara Haydaroğlunu Ispar. ta kenarında bozduktan sonra bütün ci. var köylere tellâllar göndererek Mehmed Beyin bulunduğu yeri bildirene beş at ve beş kese akçe vâdetti. Bilip te haber vermiyenin ise evi barkı başına yıkıla . caktı. kaUçlıânLcuK günü, Isparta?'a bir Yürük çL agel ara Haydaroğlunun — gizlenip sığındığı köyü ve evi haber verdi. Yürük; — Müjde sultanım, demişti. Kara Hay kemer çıkardı, Evliya Çelebiye verdi: daroğlu kurşun yarasından köyde kalıp (Devamı 10 uncu sayfada)