June 23, 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

2 nci sahifede: Siyasî icmal 3 üncü sahifede: Almanya hazırla nıyor. 5 inci sahifede: Konferans münasebetile: M. Turhan Tan, İnönü kampı açi' lıyor. 6 ncı sahifede: Spor haberleri BU GÜN u m h u r iyet Jfll SSyi! 4ü4o Telgraf ve mektub adresl: Cumhuriyet, İstanbul Posta kutusu: İstanbul, No 246 S3İI 23 H3Zİr3Il 1936 Telefon: Başmuharrir ve evi: 22366 Tahrir heyeti: 24298 İdare ve matbaa kısmlle Matbaacılık ve Neşriyat Şirketi 24299 . 24290 Hayat Ânsiklopedisi \ 10 cildi tamam olmuştur Her eve ve herkese lâzımdır J Ilk celse fevkalâde dostane tezahürlerle geçti. Bütün devlet Mümessilleri Türk talebini haklı buldular ve terviç ettiler «Türkiyenin enhassas noktası Boğazlar) Boğazlar dır ve onu korumak hakkımızdırl IUlllllllllllMtllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll1lllllllltlltllfllllllflll1IIIIIIIIIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIllllllllltlllllllllllllllltllllllllMllltlllllllllllllllllIIIIIII1lllllllllllllllllllll1lllllfir<tlllllllllllllllllllllllU Boğazlar Konferansı dün Montröde açıldı rejimi için teklif ettiğimiz mukavele Hariciye Vekilimizin nutku Rüştü Aras tezimizi îzahve müdafaa ederek «Projemizi kabul ederseniz iki asırdır harb zavysinden görülen Boğazlar bir vif ak geçidi olacaktır.» dedi Sulh ve harb zamanlarında Boğazların tâbi olacağı ahkâm Türkiyenin tam emniyet ve müdafaasını temin edecektir Ankara 22 (A.A.) Hükumetimizin daveti üzerine jugün Montröde toplanan Boğazlar Konferansına, 24 remnuz 1923 te Lozanda imza edilmiş olan Boğazların tâbi Jİacağı usule dair mukavelenamenin yerine kaim olmak üzee hükumetimiz tarafından teklif edilen Boğazlar rejimi mukavelename projesi şudur: Bulgaristan, Britanya İmparatorluğu, Fransa, Yunanis tan, îtalya, Japonya, Romanya, Türkiye, U. R. S. S., ve Ifugoslavya, Boğazlar umumî tabirile anılan Çanakkale Bo[azı, Marmara denizi ve Karadeniz Boğazından geçisı ve oralarda seyrisefaini, beynelmilel ticaret menfaatlerini, Türkiyenin emniyeti çerçevesi dahilinde vikaye edecek tarzda, tanzim eylemek arzusıle mütehassis oldukları cihetle münfcsih ve mülga olduğunu kabul ve beyan ettikleri 23 temmuz 1923 te Lozanda mün'akid mukavelenamenin yerine yeni bir mukavelenamenin ikamesine karar vermişler ve bu hususta her biri kendi murahhaslan olmak üzere... murahhasların isimlerini tayin eylemişlerdir. Müşarünileyhim usulüne muvafık ve muteber görülen sa" ' [Arkası sahife 7 sütun / de] Fransız delegesi M. Pol Bonkur, Cenevre ve Montrö arasmda ün Montröde açılan konferans Boğazlar meselesinin memleketimiz tarafından taleb olunan yeni şeklini kararlaştırmağa davet olunmuş bulunmaktadır. Montrö konferansı ayın yirmi beşine kadar devam ettikten sonra müteakıb celselerini temmuz iptidalanna talik ederek çahşmalarmı muvakkaten tatil eylıyecektir. Çünkü haziranın 26 sında Cenevrede Milletler Cemiyeti Konseyinin ve 30 unda da Asamblesinin içtimaları mukarrer bulunuyor. Montrö konferansına iştirak eden murahhaslardan bazıları şahsan Milletler Cemiyeti Konsey ve Asamblesinde de hazır bulunacak kimselerdir. Ondan başka Montrö konferansı dahi dahilî teşkilâtı itibarile Milletler Cemiyetile alâkadar kılınmış olduğundan Milletler Cemiyeti içtimaları yapılırken bizim konferansm muvakkaten latili bundan dolayı da zarurî idi. Şekle aid işler bunlardan ibaret olup esasa gelince iki vaziyet arasındaki ehemmiyetli farkı tebarüz ettirmek lâzımdır: Montröde sulh lehine yapıcı bir iş görülecek olmasına mukabil Cenevrede yıkıntıların tesbiti ameliyesi yapılacaktır. Sebebi ne olursa olsun, Cenevrede görülecek işin beşer tarihinde benzeri görülmemiş yüz kızartıcı bir ayıb teşkil ettiğine güphe yoktur. Milletler Cemiyetini teşkil eden devletlerin böyle hicab verici bir vaziyeti nasıl omuzlıyabileceklerine basit insanların kolay kolay akılları ermese yeridir. Devletler bu vaziyeti Cemiyetin ısîahı tedbirile tevil ve telâfiye çalışacakiardır. Hiç olmazsa bunda samimî ve tnuvaffak olmalan temenni olunur. İngiltere zecrî tedbirleri kaldırmağa karar vermiş ve Fransanın yeni hükumeti ide onun izinden yürümek neticesini pek tabiî bulmuştur. Milletler Cemiyeti misakının ihlâlini icabında bir harble de olsa teyid edemedikçe malî ve ekonomik zecrî tedbirler gibi zaten yarımyamalak tatbik olunan bir usulün kendi başına hiçbir işe yaramıyacağını izaha ihtiyac bile yoktur. M. Baldvin zecrî tedbirlerin ilgası kararını zarurî kılan sebeblerin izahı sırasında bu tedbirlerde ısrar etmek için harbi göze almak lâzım geldiğini, zecrî tedbirlerde ısrann ergeç bir harbe müncer olması zarurî bulunduğunu, halbuki îngilterenin görüşüne göre bugünkü günde hiçbir milletin harbe hazır veya ona taraftar olmadığını söylemiştir. Bu iddia tamamen doğru olmak için (İngiltere başta olduğu halde) sözlerini ilâve etmek lâzımdır, ki zaten M. Baldvinin ifadesinde Tarih bukadar samimî bir Zecrî tedbirler kalkınca Dostane mukabeleler î. konferansa bilfiil kongre kaydetmemiştir! Rumen delegesi M. Titülesko. Rus delegesi M. Litvinof lngiliz delegesi Lord Stanhop, îtalya bize bir nota verdi Konferans açılırken intıbaiar M. Titülesko tezimizi hararetle karşıladı ve dedi ki: «Boğazlar Türikyenin kalbi ve Romanyanın ciğerleridir. Bu kalble o ciğerler birbirne bağlıdır.» iştirak edecek Montrö (Hususî) Italyan hüku meti Türkiye Hariciye Vekâletine gönderdiği bir nota ile beynelmilel vaziyetin inkişafını müteakıb Boğazlar konferan sına iştirak edeceğini bildirmektedir. Cemiyeti Akvam Asamblesi zecrî tedbirlerin kaldınlmasına karar verir vermez Italyanın Montrö konferansına iştirak edeceği anlaşılmaktadır. Montrö 22 (A.A.) İtalyanm Boğazlar konferansına şimdiye kadar işti rak etmediği halde bir müşahid gönde receği haber almmıştır. Bu haber, henüz teeyyüd etmemiştir. Herkes şen ve dosttu. Sanki çetin bir mevzuu müzakereye değil, tasdiki mukarrer bir hakkın kabul merasimini yapmak için toplanılmış gibiydi M. Pol Bonkur Fransanın konferansa bütün hüsnü niyetle geldiğini söyledi Montrö 22 (Sureti Mahsusada giden arkadaşımızdan, Telefonla) Boğazlar meselesi hakkındaki teklifımizi konuşacak olan dokuz devlet murahhaslarından mürekkeb konferans bugün saat dörtte burada, Montröpalas otelinin büyük salonunda toplandı ve işe başladı. Konferans îsviçre Hariciye Nezareti daire şefi M. Motta tarafından açıldı. M. Motta, bütün heyetlere hükumeti namına «hoş geldiniz» dedikten sonra Türkiyenin Boğazlara dair bir teklifi oldu ğunu ve bunun için toplanıldığını söyledi. Bundan sonra Hariciye Vekilimiz Dr. Tevfik Rüştü Aras söz aldı, (çerçeve içinde dercettiğimiz) nutkunu irad etti ve çok alkışlandı. Konferansı açan M. Motta Hariciye Vekıhmız Dr. Tevfik Ruştü Aras Konferansa rıyaseı eden M. Brus Ingilizlere göre Almanya Bulgaristanı silâhlandırıyormuş! Deyli Telgraf gazetesinin Zagreb muhabiri çektiği uzun bir telgrafta diyor ki: «Bulgaristanda bulunan doktor Şahtla Bulgar hükumeti erkânı gayet ha raretli surette vedalaştılar. Bulgaris tanla kat'î bir anlaşma akdedıldiğine dair malumat yoktur, Lâkin haber aldığıma göre Sofyadaki görüşmelerin başlıca mevzuunu Bulgaristanın Almanya tarafından teslih edılmesi teşkil etmıştir. Milletler Cemiyetinin Habeşistanı İtalyanm tecavüzünden kurtaramaması Avrupanm ortasında ve cenubuşarki sinde bulunan dığer memleketleri korkuttuğu gibi Bulgaristanı da telâşa düşürmüştür. Bunun için Bulgaristanın lArkası Sa. 7 sütun 3 te] Tevfik Rüştü Arasın izahatı Türkiye bu teklifile bir çok müsaadekârlıklar da göstermektedir Montrö 22 (A.A.) Anadolu Ajansınm sureti mahsusada giden muhabirinden: Türkiye Dış İşleri Bakanı Tevfik Rüştü Aras, Mntrö Boğazlar konfe şağıdaki nutku söylemiştir: ransının bugünkü küşad celsesinde a« Türk heyeti murahhasasının bu celse bidayetinde Boğazlara aid olarak takdim eylediği mukavelena me projesinin doğuş şeraitini sizlere izah eylemek üzere söz alırken, bu fırsattan bilistifade, her şeyden evvel, bugünkü toplantımıza başkanlık et meği kabul buyuran federal müşavir M. Mottaya hararetle teşekkür eyle mek isterim. Yüksek şahsiyetini uzun zaman danberi tanıdığımız îsviçre siyasî daıresinin mümtaz şefi, beynelmilel si yaset alanında tebarüz etmiş yüksek bir devlet adamıdır. Hepimiz, muhak" kak surette, bizlere geniş bir misafirperverlik göstermekle kalmayıp ayni zamanda kendısıne has asırdide an'anesinin yarattığı sükun havası ile beynelmilel müzakereleri kolaylaştıran İsviçreye medyunn şükran bulunmaktayız. Bugünkü konferansımızın toplan ması dolayısile gösterdikleri büyük ko[Arkası Sa. 7 sütun 4 te] Konferansm dün toplandığı Montrö şehrinden bir görünüs Montrö 22 (Sureti mahsusada giden arkadaşımızdan, Telefonla) İsvıçrenin on bin nüfuslu bir kasabası olan Montrö bir haftadır adeta büyük bir ınkılâb arifesindeymiş gibi bir manzara almıştı. Her yerde hummalı bir faaliyet görülüyor, Montröpalasla bütün otellerde bü yük hazırlıklar yapılıyordu. Boğazlar konferansı Montröpalasta toplanacağı için buranın salonları tadil ııııifiHiıtıııııımııııııımııııııııııınııııı edilmiş, konferans ve komısyon için yerler hazırlanıp sandalyeler konulmuştu. Daha üç dört gündenberı otelın üzerinde on milletin bayrağı dalgalanmaktaydı. Bir taraftan da îsviçre polisi tedbir alı yor, Montröpalasa girebileceklere vesikalar veriyordu. Türkiye Hariciye Vekilinin muvasalatından sonra şehirde hareket büsbütün [Arkası Sa. 6 sütun 5 te] Negüs geri çağırılıyor Habeşler İtalyaya karşı isyan ettiler, Gallalar silâha sarıldı ıııııiıııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııııuıııiıııııııııııııinııııııııııııııııııııınııııııınııtıtııııııınıııınniın M. Titüleskonun beyanatı Tevfik Rüştü Arası müteakıb riyaset intihabı yapıldı. Reisliğe Avustralyanın Cemiyeti Akvam murahhası olup, martta Londrada toplanan konseye riyaset eden M. Brus ve ikinci reisliğe de Yunanistan delegasyonu reisi M. Politis se cildiler. Oondan sonra Romanya Hariciye Nazırı M. Titülesko kürsiye geldi. Türkiye Romanya dostluğunun kıymet ve ehemmiyetinden bahsederek Boğazlar meselesinin Türkiye için haytî bir hususiyeti haiz olduğunu, muahedelerin tadiline taraftar olmıyan Türk talebinin ihtiva ettiği inkâr edılmez hak karşısında makul hareket etmek lüzumuna kani bulundu ğunu kaydeden Nazır çok heyecanlı bir sesle: « Boğazlar meselesi Türkiyenin kalbidir; bizim ciğerlerimiz de oradadır. Bu kalble cığer bırbirine çok sıkı ve samimî surette bağlıdır. Birinin selâmet ve LArkası Sa. 7 sütun 5 te\ Dün bu haberi Avam Kamarasına bildiren M. Eden Italyanın vaziyete hâkim olamıyarak örfî idare ilân ettiğini, ve îngilterenin Habeşistanın ilhakını ianımıyacağın ı da söyledi Londra 22 (Hususî) Hariciye Nazın M. Eden Avam Kamarasının bu günkü toplantısında Habeşistan hakkında mühim beyanatta bulunarak, Cemiyeti Akvam Asamblesinin önümüzdeki hafta zarfında yapacağı toplantıda İngiltere nin Habeşistanın ilhakma dair îtalya tarafından verilen kararı kabul etmiyeceğini resmen bıldırmiştır. M. Eden bu münasebetle Habeşistan hâdiseleri hakkında etraflı malumat veŞair Mehmed Akifin yeni oldırdtğtmu rerek demiştir ki: « Üç hafta evvel îtalya Habeş bir resmi (yazısı ÜÇÜTVCÛ sahijededir) topraklannm Yi, ünü askerî işgal altına almıştı. Adisababa, Harrar gibi mühim şehirlerin dahil bulunduğu bu topraklarda yaşıyan halkm ekseriyeti Imparatora muhalif olan Galla kabilesine mensub bulunuyordu. Üç hafta evvel cereyan eden bu hâdiseler yüzünden îngiltere Habe şistana silâh ve cepane sevkini kat'î su rette yasak etmişti. Halbuki bugün vaziyet baştanbaşa de: ğişmiştir. Mevsuk menabiden alınan ha berlere göre, Galla kabilesi îtalytalara lArkası Sa. 6 sütun 4 te] YUNUS NAD1 lArkası Sa. 7 sütun 3 te}