24 Haziran 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

BUGÜN 2 nici sahifede: Siyasî îcmal. 3 üncü sahifede: Boğazların yeni rejimi A. D. 5 inci sahifede: Konferans tile M. Turhan Tan münasebe 6 ncı sahifede: Spor haberleri. flnhirinni uıl cavı • JlORn UflUiriflCI JİI Suyi, 4dOU umhuriyet İSTANBUL CAĞALOĞLU Telgraf ve mektub adresl: Cumhuriyet, İstanbul Posta kutosu: İstanbul, No 248 k 04 y3rŞ8lllD3 Z4 D EV L E T DEMiRYOLLARINDA Ailelere mahsus büyük tenzilât başlamıştır. Bİu çok ucuz seyahat fırsatını kaçırmayınız. Tafsilât ilân sütunlarında 1ttOC 1300 Telefon: Başmuharrir ve evi: 22366 Tahrir heyeti: 24298 İdare ve matbaa kısmile Matbaacılık ve Neşriyat Şirketl 24299 . 24290 Montrö Müzakereleri Hararetli Bir Safhada Devletler ihtiraz kayıdlarîle beraber Türk projesinin müzakerelere esas olmasını kabul ettiler Boğazlar davasındaki lezımızın Kuvveti oğazlar konferansı açıldı ve iki gündenberi, Türkiyenin Boğazlar davası, siyaset âleminin en mühim meselesi oldu. Dün, ayncn metnini neşrettiğimiz, bugün de, başka sütunlarda, hulâsa, tefsir ve tahlil ettiğimiz Türk teklifi, «hak» ile «akli selim» e dayanarak gayet iyi tertib edilmiştir. Boğazlara vermek istediğimiz yeni rejim şu iiç esasta hulâsa edilebilir: 1 Ticaret gemileri için harbde de, sulhta da geçiş serbesttir. 2 Ecnebi harb gemileri, Türkiyenin ve Karadeniz devletlerinin emniyet ve müdafaasını temin eden kayıdlar dairesinde, harbde de sulhta da, Boğazlardan geçeceklerdir. 3 Türkiye, Milletler Cemiyeti azası olduğundan ticaret ve harb gemilerinin geçid serbestisi, misaktan mütevellid taahhüdlerle mukayyed olacaktır. ,Yani, Milletler Cemiyeti Boğazlardan geçiç serbestisi hakkında bazı takyidler koyarsa, Türkiye de, misaktaki taahhüdleri dairesinde, bu kayıdlan kabul edecektir. Teklifimizin yukandaki üç maddede hulâsa ettiğimiz esaslan üzerinde, teferruata aid bazı ufaktefek itirazlar yapılabilse dahi, bunlar, ana prensip olarak itiraz kabul etmiyecek kadar kuvvetlidir. Çünkü ticaret bakımından denizlerin serbestisi prensipine tamamile uygundur. Ayni zamanda, iç denizkrde sahili olan idevletlerin mukaddes ve tabiî emniyet ve znüdafaa haklarına da uygundur. Filvaki tezimiz, Türkiyenin candaman olan Boğazlar mmtakasının ve dolayısile fTürkiyenin emniyet ve müdafaasım temin ettiği gibi Karadeniz devletlerinin yani Sovyet Rusya, Romanya ve Bulgaristanın da açık denizlerden gelecek taarruz]ara karŞı emniyet ve müdafaasım tekeffül etmektedir. Esasen, Lozan muahedenamesine bağlı 1923 tarihli Boğazlar mukavelenamesinde de Çanakkale Bogazından girip Istanbula veya Karadenize gelecek harb gemileri hakkında da bazı kayıdlar ve şartlar vardı. Bu mukavelenamenin ikinci maddesine gÖre, Akidenİ2den Karadenize geçecek harb gemileri, Karadenizdeki en kuvvetli donanmadan fazla olmıyacaktı. Şimdi bu kuvvet biraz daha tahdid edilmiş, Karadenize 28,000 tondan fazla bir deniz kuvveti gönderilmesi ve bu kuvvetjn 15 günden fazla orada kalması menedilmiştir. Dün iki komisyon teşkil edildi, projenin tetkikine başlandı Ingiltere tadilât, Rusya Boğazlardan Donanma geçirmesine müsaade istiyor, îtalya kat'î ihtiraz kayıdlan dermeyan edeceğini bildirdi Bir müddettir Floryadaki Deniz köşkünde oturan ve yaz sporları yapan Atatürk Dolmabahçe Saraytna avdet buyurmuştur. Resmimiz kendilerini Meclis ikinci reisi Nuri Conkerle beraber otomobilde göstermektedir. Belçika da zecrî tedabiri kaldıracağını bildirdi Avam Kamarasında dün gene şiddetli münakaşalaroldu, neticede hükumete itimad beyan edildi Tahkimi mevzuubahs Çanakkale Boğazından bir manzara Montrö 23 (Sureti mahsusada giden arkadaşımızdan, telefonla) Montrö bu sabah daha sekizden itibaren gene bir faaliyet manzarası almıştı. Dokuza doğru, başka otellerde oruran murahhaslar ve gazeteciler Montröpalasa akın etme ğe başladılar. Salonlarda heyet rrisleri ve müşavir ler arasında samimî hasbıhaller yapılı yor, gazetecilerin her hareketten bir havadis çıkarmak için mütemadî bir gayret içinde olduklan nazari dıkkati celbedi yordu. îtalya cephe mi alıyor? Giornale d'İtalva «İtalya Montröde temsil edilmek istemiyor ve bu hareket bir ihtar sayılabilir» dıyor \ Rusyanın Boğazlardan asker geçirmek hakkı istiyeceğine dair haber tekzib edildi Roma 23 (A.A.) Ciornale d'Italia yazıyor: Türk taleblerinin ekseriyetle sanıldığından daha geniş bir mahiyeti vardır. Bu talebler, halen Akdenizde bir harb tehlikesi vaziyeti bulunduğu fikri üzerine istinad eylemektedir. Bu hususta îtalyanın vaziyetine gelince, M. Musolini, Habeş meselesini müstemleke mahiyetli bir iş olarak telâkki eylediğini ve bu meselenin bir Avrupa meselesi ha line gelmesinin önüne geçeceğini müteaddid defalar tekrar eylemiştir. Bu itibarla Türkiyenin mutalebatını serdederken ileri sürdüğü sebebler den bir tanesi doğru değildir. Îtalya, Montröde temsil edilmeği iste memektedir. Bu keyfiyet İtalyanm, kendisi orada mevcud olmadan ahnacak her türlü kararlan kabul edemiyeceği hakkında bir nevi ihtar gibi telâkki olunmahdır. [Arkası Sa. 6 sütun 3 te\ Zecri tedbirler meselesi için Cenevrede karar Milletler Cemiyeti Asamblesi Londra 23 (Hususî) Avam Kamarası bugün toplanarak, zecrî tedbir lerin kaldırılması hakkında kabınenin verdığı karan müzakere etmiştir. İşçi partisi lideri Atly kabinenin karannı şıddetle tenkid ederek demiştir ki: « Hükumet, geçen hafta muhalif lerin yapmış olduğu tenkidlere tatmin e dici cevablar verememiştir. Verilen ka rar Ingilterenin namını ayaklar altına al mıştır. Habeşistanm kısmen işgal edil miş olması zecrî tedbirlerin kaldırılma sına lüzum teşkil etmez. Bu suretle In IIMIMIIIIIIIIII11IIIIIIIHIIII verecek olan Konferans toplamyor Saat ona doğru konferansa reis M. Brüsün başkanlığında ilk hususî celsesi ni akdetti. Konferansm neşrettiği tebliğe göre, müzakereler şu şekilde cereyan etmiştir: M. Brüsün sözleri giltere, Habeşistana ihanet etmiştir.» Bundan sonra hükumet namına söz alan Sır Con Simon da şunları söyle miştır: « Zecrî tedbirler harbe mâni ol mak için konmuştu. Halbuki şimdı harb bitmiştir. Bu tedbirlerin devamma lü zum kalmamıştır. Harbin önüne geç mek için bir tek çare vardı, ki o da harbdi. Şimdiki halde bizim için yapılacak iş Milletler Cemiyetini kuvvetiendirmek ve [Arkast Sa. 6 sutun 5 te\ Konferans reisi M. Brüs intihabından dolayı konferansa ve Isviçre makamatı tarafından konferansa gösterilen misafirperverlikten dolayı da Isviçre makamatma teşekkür ettikten sonra Boğazlar rejiminin tedilini elde etmek için Türkiye Tezimizin en kuvvetli tarafı, Türkiyeye Boğazlar mmtakasının tahkimi imkâ nin kullandığı usulü methü sena eylemişlArkast Sa. 7 sutun 1 döl nım vermesidir. Bu tahkimat, Türkiyeye, en tabiî ve mukaddes hakkı olan kendi emniyet ve müdafaasım temin hakkını yerdikten başka, bilhassa harb zamanında ecnebi ticaret ve harb gemilerinin Bogazlardan geçiş serbestisini de temin edecektir. Işin ruhu buradadır. Boğazlar, îdaha sulh zamanında tahkim edilmezse, herhangi cüj'etkâr bir mütecavizin baskm geklinde bir taarruzuna uğramasına müeaiddir. Bu, Türkiye için bir tehlike olcluğu gibi, şark ve Avrupa sulhu için de bir tehlikedir. Çünkü, herhangi bir devletin aciz ve zâfıdır ki en büyük harb vesilesi oluyor ve dünyayı karıştınyor. Bunun en yeni misali Habeşistandır. îtalya, Habeşistana zayıf ve yutulması kolay bir Ankara 23 (Telefonla) Parti işlokma olduğu için, taarruz etti ve birçok leri etrafında kendilerine gönderilen ta tehlikeli buhranlara sebebiyet verdi. E limat hakkında görüşülmek ve yeni direkğer Habeşistan kuvvetli bir devlet olsay tifler verilmek üzere Ankaraya çağırılan «Iı îtalya, ona, taarruz cesaretini göste valiler bugün saat on beşte Parti mer Fransa ile yeni bir pakt akdediyormuşuz Fransa Hariciye Nazırı M. İvon Delbos, Fransanın bundan sonra Balkan Antantile, birlikte hareket edeceğini söyledi Nöye Fraye Prese gazetesinin Paris muhabiri 20 haziran tarihile aşağıdaki telgrafı çekmiştir: M. Leon Blum, Türkiye Haricıye Vekili Tevfık Rüştü Arası kabul etti. Hariciye Nezaretinde Türkiye Hariciye Vekili şerefine resmî bir ziyafet verildi. Rivayet edildığine göre bir Fransız Türk paktının akdi tekrar günün meselesi olmuştur. Bir sene evvel de böyle bir misak akdi için teşebbüste bulunulmuş ve bu teşebbüse Moskova ile Küçük İtilâf tarafından muzaheret edilmişti. O za man bu teşebbüs akim kalmıştır. Fakat o vakittenberi vaziyet değiş miştir. Montrö konferansmdan sonra Türkiye ile Fransa arasında bir mısak aksi için tekrar müzakere başlıyacak gibi görünüyor. Bu misak Fransız Sovyetler paktı sistemine ithal edilecektir. Valiler dünBaşvekilin Demir çelik fabrikası için riyasetinde içtima ettiler Ankarada bir malî Dün İsmet İnönü, Parti Başkanlığı vazifesini de alan Valilere bu vazifenin yüksek ehemmiyetini anlattı Şükrü Kayanın Ankara muhabirimize beyanatı anlaşma imzalandı Ankara 23 (A.A.) Birinci beş senelik endüstri programına dahil olup Sümer Bank tarafından bu sene Kara bükte kurulmasına başlanacak olan De mir Çelik fabrikalarile mütemmimi bazı lArkast Sa. 7 sutun 3 te\ Boğazlar işinde zıd cereyanlar Timese göre Japonya, Karadenizden Akdenize, Rusya, Karadenize donanma geçmesinı istemiyormuş Bu itibarla, Boğazların tahkimi TürEiyenin kuvvetini artıracak, Boğazlara herhangi bir devletin baskm yapması imkânını sıfıra mdirecek ve böylece Şarkî Akdeniz, Karadeniz ve dolayısile bütün Avrupa, hatta dünya suljıu, cür'etkâr bir mütecavizin saldınşile tehlikeye düşmekten kurtulacakbr. kezinde toplandılar. Ilk toplantı Parti Umumî Reis vekili Başvekil îsmet In önünün başkanlığında şehrimizdeki bü tün Vekillerin ve Parti Umumî îdare Heyeti azasının iştirakile yapıldı. îçti mada 28 vali bulunuyordu. Fransa, Balkan Antantile beraber hareket edecek Başvekil îsmet Inönü, toplantıda, vaV^ J lilere, Parti başkanlığı vazifesini veren Timesin İstanbul muhabiri, Boğazlar karan ve bu karann yüksek ehemmiyetimeselesi hakkındaki Türk tezini aşağı Boğazların sulh zamanında tahkimi, ni aydınlatacak beyanatta bulunmuştur. Toplantıya başkanlik eden îsmet İnönü vukarı hulâsa ettikten sonra şu mütaleaBoğazlardan geçiş serbestisini de her Başvekilimizin bu izahatlanndan sonra sında kısa bir istirahatten sonra ayrılmış lan ilâve etmektedir: toplantının ilk celsesine nihayet verilmiş lardır. ABIDÎN DAVER «Devletlerin Türkiyeden koparmak ütArkast Sa. 3 sütun 3 tc] ve îsmet înönü 3e Vekiller Parti binalArkası Sa. 6 sutun 5 tcl lArkast Sar& sütun 6 da] Fransa Hariciye Nazırı M. İvon Deles, gazetecilere, Fransanın haricî siya seti hakkında mühim beyanatta bulun muştur: «Zecrî tedbirler meselesinde, Fransa Milletler Cemiyeti tarafından vcrliecek karara tebaiyet edecektir. Fakat zec Yenı Fransız Harıeiye Nazırı M. ivon Delbos rî tedbirlerin kaldınlmasına îngiltere önayak olmalıdır. Beynelmilel siyaset sahasında İngiltere ile beraber hareket edeceğiz. Fakat bu elbirliğinin müspet ve bütün mühim meselelere şamil olmasını istiyoruz. Ren meselesinde noktai nazarr mız malumdur. Kollektif emniyet mesele sinde de musırrız. Fransa, Balkan Antantile beraber hareket edecektir. Tuna havzasmda da sulhun muhafazasına yardım edecek ve Habsburglann tahta iadesi teşebbüslerine mâni olacaktır.»