19 Ağustos 1934 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 5

i i e e veeakekem Paşa Hazret aaaaaeasasanaz “Büyük şef Türk tarihi (Başı 1 inci sahifede) ii matbuata tahsis edilmişti. kurultayı davetli ve aza olarak ÜŞİ dinleyici olatak ta zeuayede sa - i. Ön salon- ar saat ikiye gelirken kesif Âli Rana Beyler hazır bulunuyorlar - MR Yam ML rad oturmuştu. Cümhuriyet Halk M mine Ki N Berki almıştı. Moskova sefiri Vasıf, İ : z i Li ; i yerlerime İarken alkış devam ediyordu. Roisicumhur Hazretlerinin arka - Şdan Büyük Millet Meclisi Reisi Kâ- Tea, e vereli ek Been Haset sa teşrif ettiler. Gazi Hazretlerinin Yanlarında yerlerine oturdular. Kurultay marşe ta İstiklâl marşmı müteakip kurul - ağypparşı çalındı. Kurultay marşını İiyen muallim hanmm ve beyler, iki j - i bandoya gayet güzel aalakat ediyorlardı. Çok büyük bir ış AHfakıyetle söylenen kurultay mar Uzun uzun alkışlandı. Maarif Vekili kürsüde 5 sonra Türk dili tetkik ce- Be reisi ve Maariff vekili Abidin ne) kürsüye çeki. Alkışlar arasında tayın okumağa başlıyarak kurul - Açtı. Abidin Bey nutkuna: me, Rsisicumhur Hazretleri, Hanı - a, “endiler, Beyefendiler, diye başla - beri geçen iki sene içinde dil ce- elinin Üaşardığı işleri hölüsa ola” ten, Anlattı. Türkyede okur yazarla - Din, dilimizin gürkçeleşmesile artığı- Artacağının bir hakikat olduğu - *öyledi, Ve: 1925 senesinde vatandaşların o- Yazarları yüzde yirmi iken 1933 pösbetin iki misli olduğunu söyle- isterim.,,, dedi. Abidin Boy Reisi- Hazretlerinin Türk dili işi ile ifade ederken: Şef, Türk tarihi ve Türk en değerli gönüllüsü £ FT, " #4, Hi ii fi ie $EE il edilmiştir efendim, (Kâ- Hazretlerine dönerek) bu- m ze Hazretleri. esini lazretleri kürsüye Kendisinin kurultay releliğine 70 “şe dolayı teşekkür etti. Ver Hazretleri, hanım- başlıyarak nutkunu 1; İ i Paşa Hi gr ül Seferberliğinin mile öz de anla fakryetle ve bariz bir sekil Pirin çattılar. Kâzım Paşa Hazretle « utku çok alkı;lanar. Paşa Haz — Efendim, kurultaya iki başkan vekili ve dört kâtip seçilecektir. Bu hususta Necmi Beyin teklifleri vardır. İbrahim Necmi Bey teklif ettiği zevatm isimlerini okudu. Necmi Bey başkan vekilleri için Maarit vekili A- Bursa mebusu Esat Beyleri, kâ tiplikler içir de İsmil Müştak, Faik Reşit, Refik Ahmet, Hakkı Süha Bey leri teklif ediyorcu, Bu teklifte â leri geçen zevat birer birer reye kon du ve kabul edildi. Tetkik Cemiyetinin kıymetli reislerinden Samih Rifat B . ve Reşit Galip Bey bugün aramızda bulanmuyorlar. Bu çok değerli ölü lere saygı için bir dakika sülüt ede- Tüm. Salonda bir dakika sülüt hâkim ol du. Encümenler seçildi Reisi tekrar söze başladı: — Ruznameye g Evvelâ encümenler yoruz, efendim. ir, için İbrahim Necmi Beyin teklifleri vardır. Bu tek Uifler okunsun, diğer teklifler de var- »a, reyinize arzederiz. İbrahim Necmi Bey bu encümenler için teklif ettiği zevatm isimlerini 0- kudu, Reis Paşa Hazretleri reye koy- du ve kabul edildi. Tebrik telgrafları Kâzım Paşa Hazretleri: — Encümenler intihabatr bitmiş - tir. İkinci dil kurultayınm toplanma sı münasebetile birçok yerlerden teb- rik telgrafları gelmiştir. Bunların hepsini ayrı ayrı ckumağa vaktimi - zin darlığı dolayısile imkân yoktur. Memleket haricinden de birçok tel » graflar gelmiştir. Rus akademisin - den Hariciye komiserliği vasıtasile ge len bir telgraf vardır. Bunlara, cemi- yet merkez heyeti tarafmdan lâzım gelen cevaplar verilecektir. Kâzım Paşa Hazretlerinin işareti ip İsmail Müştak Bey Rus skademisinin tebrik | telgrafın oku- du. Telgrafta kurultaya karşı son de- rece alâka gösteriliyor, tebrik edi yordu. Bundan sonra İstanbul vali ve belediye reisi beyin telgrafı okundu. Reis Paşa Hazretleri iyet umumi kâtibi iki sene- lik mesai hakkındaki raporu okuya - caktır. Bunun üzerine; İbrahim Necmi B. Divanı riyaset kürsüsü önüne gelerek raporunu okumağa başladı. Çok u - zun olan bu raporda cemiyetin iki se- ne içinde başardığı kıymetli mesaj bi yer birer zikrediliyordu. Noşredilen Tarama dergisinin sonu alındığı işaret tor, diğer bütün neşriyat gözden geşiriliyordu. Muhtelif ihsas ve ıs- tılah kollarının mesaileri, vücude ge tirdikleri eserler izah olunuyordu. İb- rahim Necmi Beyin iki senelik mesai hakkındaki raporu çok büyük bir a- Jâka ile dnleindi. Bu rapordan, cemi- yetin iki sene gibi, kısa bir zamanda çok büyük işler başardığı anlaşılıyor. du. İbrahim Necmi Beyin raporunun okunmasını müteakıp celse, an daki - ka teneffüs için tatil edildi. İkinci celse İkinci celse saat 15,20 de açıldı. Reis Kâzm Paşa Hazretleri: — Kurultay münasebetile gelen teb rik telgrafları okunacaktır. Şimdiye kadar gelen telgrafların sayısı 2 bini bulmuştur. Bir taraftan da gelmekte- dir. Bunların içinde Sovyet Rusya Ma arif komiserliğinden ve ulüm akademi sinden gelen başka telgraflar vardır. Onlar okunacaktır. Tezler Dün Sovyet Rusyadan gelen bu tel. graflar okunduktan sonra ruzname mucibince müzakerata geçildi. Ah - met Cevat Bey (türkçenin Hind-Av. rupa dili ile mükayesesi) isimli tezi- ni a başladı. Ahmet Cevat Be yin geniş bir ihtisas dairesi içinde ser- pilmiş olun kıymetli tezi iki saat sür- dü. Covat Bey tezinde türkçe- nin şimdiye kadar görülmemiş, rilmemiş meziyetlerini, güzeli anlatıyordu. Saat 18 i geçiyordu. Ge- şe kalmamak için, Ahmet Cevat Bey buğün tezini ok-ımağa devam etmek üzere sözlerine nihayet verdi: Müteakıben İbrahim Necmi Bey söz alarak dedi kiz — Efendim, merkez heyetine ge « len birçok değerli tezler vardır. Bun. ların hepsi hakkımda (saygı duyarız. Fakat bunlarm burada birer birer o kunması çok uzun sürecek, vaktimizi alacaktır. Bunlardan bir takımını doğ rudan doğruya ilmi kormsiyonlara ha vale etmeği münar'p bulduk. Komis- yonlar, bu tezler” ik edecekler « dir. İlmi komsisyo:.lor pazartesi günü mesaiye başlıyacaklardır. Tbrahim Nesini Bey, komisyonler- da tetkik edilecek tezlerin ve bu tez üzerine göste- lerini erinin Ayancık ve Zingal sahiplerinin isimlerini okudu. Sant 18 i çeyrek geçiyordu. Reis Pa- şa Hazretleri: — Kurultay yarm (bugün) saat 14 te toplanacaktır. dedi. İçtimaa niha- yet verildi. ç Kâzım Pş. Hz. nin nutku ISTANBUL ,18.A.A. — Kâzım Paşa Hazretlerinin kurultay başkanlığına seçil dikten sonra söyledikleri nutuk, şudur: “ — Reisicumhur Hazretleri, hanım- lar, Beyler, “ — Iki yı inin, yi e . de eleme Gi ği ba kadar Ge de tatması da , aramızda bu. lunarak yöce özleriyle kurultayın onu- s0 runu yükselten büyük ö: öz benliklerinden de uzaklaşan bu Türk gözlemlerinin Türk ana dile ilişikleri, gün yalnız çevrelerine saçmış olduk: ları eski dil kök ve izlerinde görülür. Türk anadilini ve benliklerini koruyabil- miz Türk uluş ve urullarınn bulunduk. arı yerlerde de, binden artık yıldanberi, türlü sıyasa ve din baskısı ve zorluğu onları öz Gürk dili üzerinde işleyip onu yükseltmekten geri bıraktı. le dursun, tersine olarak, onun değerli özünü bozmak için ellerinden geleni yap- Işte bunlardan ötürüdür içinde ıştır. Ancak, ya- lere daya narak işlenmesi, genişletilmesi, onun bu günün üstün bilgi ve bilgin dili kılm- masi, gerektir. Birinci kurultay, bu yolda ilk verim- li adım attı, İçinden seçtiği —ermumi merkez heyetinin — geceli gündüzlü ça- hşımasiyle dil işi iki yılda çok yol aldı. Daha bugünden yabancı sözleri atarak yerlerime öz türkçe sözleri kullanmağa alışmış bulunuyoruz. İkinci kurultayın dil işini daha çok | ve tez verimli yola koyacağını güveni yoruz. Bu inanla ikinci türk dili kurul- tayına kutlu çalışma dilerim. Başkan Paşanın nutku, her yerinde sürekli alkışlarla karşılandı. Bu öz türke Şe nutkun gözönüne koyduğu öz türk- Şe kelimelerin izahı aşağıya yazıyoruz: 1.— Başkan. — arapçada - reis - sözü zaten - baş - demek olan - re's - ten ge- yapılmıştır. Bu söz, -reie-manasında ve “başgan. şeklinde olarak divanü lügat sit- türkte de vardır. “Tarama dergi sahife: 654- Ga 2 — Gözgü— Ayna demektir. Far: sanılan aynanm da türkçe olduğu nl #lmaktadır. - Göz. kökünden gelen göz. gü sözü 16 ıncı asra kadar şiirler de bi- Ie vardır. Süheyil ve nevbahar tercüme- siile tuhfetüzzekiyede, tefsiri sureli mülkte ve azsri lehçesinde olduğu gibi, Ankara, Bursa, t, Kırka. reli, Konya, Kayseri, Afyon, Zile, Iz- mir, Tokat, Gireson, Bolu, Elâziz, Ma- latya, Kütahya, Kastamonu, Diyarbekir, Van ve Seyhan gibi birçok yerlerden de derlenmiştir. — “ Tarama dergisi, sa m.tinlerinden oğuz o menkibesinde de vardr. “Tarama dergisi, sahife: 137.”. 4 — Onur türkçe “onmak,, tandır. Fran sızca ”"Honncur,, de bu sözden kopuş- muştur. Kamusu | Türkide — yazılıdır. Şeref en iri demektir. “Ta. rama dergisi, sayfa 300 Gi Lü is abrikasında yaptıkları son # ve Türk dili işlerinin en değerli 7 — Acun: Cihan, dünya (kâinat manalarma eski bir e A- ji m şekilleri vardır. Kutadgu biliğde, Radlot lügatınm biz rinci cildinde Yöre Tür gnd i da “U; ve Çağatay leri . vade, ei rabguzide Türk dili lüga - tinde, pave dö kurtey lügatinde, mui - nulmüritte vardır. “Tarama (dergisi; sayfa 200 10 — Çevre: Muhit manasmadır. “Çevik ten gelir. Dedekorkut ki tabında, i İügatinde ve maniler Kiran, ledepte “ve Radlofun 3 üncü - cildinde “Çağatay inden ol. kemar manasına arapça değil, türkçedir. (Kamu su türki, cilt: 1 sayfa 754) kkü Türkçe ağ m er ökü türkçe olduğu a lan hur alnan törkolğlarmdan yl Bang — Mile .Von Gabain uygur dili ima e u index zu den fünf ereten stücken der türkische turfan teste adlı endekste ay- nen “din” kelimesi tü olüsek yer zılıdığ. Bununla soğden (den) kelimesi nin de yakınlığı vardır. “Tarama dergi si, sayfa 197” 16 — Kurum: tesis ve mücssese ma- nasınadır, Türk dili lâgatinden tesis ma- basma taranmıştır. Zaten - kurmak - te- sis demekeir -Alım, satım gibi kurum da kalanlar “Tarama © dergisi, sayfa 17 — lan: sıcak sözünün ashıdır. Sicak “usıcak” dan kısalmadır. Radlof lügati- nin birinci cildinde “Osmanlı leheçsi ©- larak ” ve kanmısu türkide vardır. (Tae ram adergisi sayfa : 279). , 18 — Arı : Pâk, nezih, temiz demek- tir. Ariğ, ara, aruğ şekilleri vardır. Rad- lofun birinci cildinde koman, kumandu ve Osmanlı İehçeleri olarak, büyük Türk lügatinde (kazan lehçesi olarak Türk) dili kügatinde, evliya çelebi seyahatna» mesinde, Hutsma ve Puve de Kourtey lügatlerinde vardır. Urfa, Manisa, Ma. raş, Kocaeli ve Çorumdan — derlenmiş tir. Arığ ve arık şekilleri divanü lügat ittürkte de mevcuttur. (Tarama dergi si, sayfar 637). Maarif Vekilinin nutku ISTANBUL, I&A:A, — Türk dili ku- rultayında Maarif Vekili Abidin Beyin söylediği açına nutku : Dünya tarihinin bütün iin ide larını yaratan, benliğimizin k Zn deye il yap ve yap medeniyetini yes ve ire yüce Türk milleti kendi do- ğ medeniyetlerin — ilerlemesine yabancı bırakılmak bundan yüzlerce Yıl karanlıklar içinde kalmıtşı, Bu ka ranlık o yüksek milletin az daha ha- yatma mâl olacaktı. Yer yüzünün en asil, en kabiliyet- le. en calışkan ve en fedakâr milleti -.0 s0 Başbuğ bütün varlığını Türklüğü kur taracak ve yükseltecek işleri ileri gö- türmeğe, milletini asri medeniyet se - viyesinin üst tarafına çıkarmağa, Ulu ardından korkusuz yürümeğe and içti, Bu karşılıklı anlaşmanın me- teesidir ki büyük şefin geniş enilli in- ialâp programında Türk dili ve Türk tarihi en ön sıralarda bulunuyor. Türk milleti varlığını dişardan ve içerden karartan maddi ve manevi tün düşmanlara aman vermez bir yaş açmış olan büyük reisimiz, bu di e mn en başmdaki bilgisiz- likle dövüşmek, onuda bir baş kumandanlık o muhareebsile vatanın harimi ismetinde boğup yok etmek x- başta büyük Gazi olarak, Türkiye Cum- huriyetinin ve Türk “milletinin kendini verdiği bu büyük savaşın bilgi ışskları, ancak herkesin anlıyacağı bir dil ile ko layca yapılabilir. 26 eylül 1932 de açılan birinci Türk dili kurultayında, milletin bütün ateşli inkılâp arzusu, yeniden tecelli etti. Bu- gün iki yıllık bir çalışma aralığından sonra ikinci Türk dili kurultayı toplanı- yor, Arayerde geçen iki yıl içinde dur- madan çalışarak ortaya oldukça müsbet eserler “Tarama dergisi, adı altnda büyük bir eser ii fazla tutan bu bü in ik müjdeci ni pnlaşmallke: il ve ıstılah işlerinden sonraya bırakılmak- — isinde | iğ olan kelime teşkili esasları iki anket ha- linde i verilmiş, cevapları a- hnmuştır Tarama isinde görülen ek zengi: de ekler (İügatçesini ortaya koymaktadır. İki yılın içinde yapılan bu işler arzu muza nisbet edilirse o pek azdır. Fakat, yüksek kurultay dar bir kadro ve bütçe içinde çalışan cemiyetin şu kadar za- manda yaplığı İşi azımsamiyacaktır. Umidindeyim. ha tokrara beni memur etmiştir. Bu yük- sek O himayeye mazhar olan dil işinin bir dakika bile duraklamıyacağına kat'i am al beyefendiler, H iler, iler, İkinci türk dili kurulayımı > açıyo rum, İbrahim Necmi Beyin raporu ISTANBUL, 18 (A.A.) — Umumi kâtip İbrahim Necmi a sene » latmış ve bu maddeler üzerinde yapı - lan çalışmayı izah etmiştir. Bilhassa “akademik bilim çalışma ları, Lısmında bulunan Türk dilinin başka dillerle mükayesesi, Türk dili » nin tarihten öncesi ve tarihi, Lengüis- tk, Filoloji, etimoloji tarihi ve mukayeseli gramer çalışma bı çalışmaları bahsine girmiş ve bil » hassa halk ağzında söz derleme işle” rini uzun uzadıya izah ederek altı ay içinde cemiyet merkezine 129,792 ye etkiklerden gönüllüsüdür yakın fiş geldiğini kerrer sü rden intibalar 1 çin tahsil zahmeti yüzde elliden ziya « de azaltır. Diyerek ıstılah yapma işinde kolla Tın gösterdikleri faaliyeti zikretmiş ve bilhassa çok şayanı (o dikkat olan ve $imdiye kadar umumi merkez heyetine teklif edilmiş bulunan setılah kadrola - rı Ketesini öhsai neticelere © müstenit bildirmiştir. olarak bü rn tip İbrahim Necmi Bey Ümmi Türk lehçeler lügati çalı; ni Türk ana grameri Bu yedi bültenden başka iki yılın çinde ve basılmasına başlanan eser - ler şunlardır: 2 — Altı parça askerlik, siyaset ve idare ıstılahları karşılıkları için ta « rama listeleri, 3 — 53 forma tutan tarama der « Ayrıca bundan sonra yapılacak neşri» yatı da ilâve eden Ibrahim Necmi Bey ikinci dil kurultayında sonra iki yıl hik çalışına programı, eri, astılah işleri, gramer fileloji, Cevat Beyin tezi ISTANBUL, 18.A.A. — Ahmet Ce- vat Beyin tezinin hülâsası şudur: Mevzuun anlalışına Türkçenin dil ilmince “ hem anlaşılmış hem anlaşık. E mamış, hakkı hem verilmis hem veril. memiş olduğunu ,, söylemekle girişi Türkçenin genisise hayran kalmış bati bilginleri sumer ve med dillerinin türk- çe olduğunu, hatti Hint-Avrupa diller oymağının ural altay diller oyınağına gi muş, ne de türkçenin zaman içinde oy mey Peren ea iş ve tı tr. Ahmet Cebdet Bey batmın türle türkçe ki il . Tam yalancı üleyalığ DE sl