17 Eylül 1931 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 10

İçtimaiyat : Franan İhtilii kebirile başlayan 'On dokuzuncu aşi; Avrüpt tarihinde şiyusuk snhnsnda olduğu kadar ilim, fen Ve san'at, valiinde de pek büyük hareket ve osteyanlara, söhne ölümuşüur, Billissa, Telsefe ve içtianiyalş ba devirde yok Tü kötoni etmiştir. Bngünün dini ve ahlâki akideleri, içtimai proüsipleri, hep on dokuzuncu asrın dahileri tarafından meydan konmuştur. « Nivtzsehe » nin derin ferdiyelgiliği, «Sehopen- her in hülâ tesiri altında bulanduğumuz « pessi- mismesi, <Büchner ein madde ve kuvvol, «Dar vin» in, <Elteokele ig, “Berigöone un, tekâmül nazariye- heri, <Ribof» nün Tuhiyatı,. «Taine»in, « Freud win Bii'a, ve tahleğşmür leleleleri, ve wi nihayet «Spence er», <* Kari Marx », ve <Angüste Üomtersmn ortaya attıkları İçtimmi prensipler beğerin “düşünüşü ve yaşayışını allak bullak etmiştir. Ümumiyet itibarile Bu asır feylesollar meshebini «BEilâtuns ve sAristotes gibi <Allâhe fikri üzerine değil Tülin “maddey«, şeniyele, beşoriu şimdiye klar edipebilmiş olduğu ilim vefen vadisindeki malümatinn “— ettirmeylerdir. Ezoümle <Angüste Cömtes nü felsefesi geniş bir “ve tefebbu Mmühenlüdür. Pransiz âlimi içtimai sneniiekii, v kadar vâsi birikim ve fen sahası üzerine kurmuştur ki İnsan şekâsının br dehakâr kudreti karşında hüyran kalmamak kabil değildir. «Positivikme» nediri.. Ben bu kelimeyi İisanırmıza tercümeyi hem imkânsiz, İcin de beyhude buluyorum. Comte eserinin sörlevhasını izah ederken «Positivisme- in yörine tabii felsefe de diyebilirdim. Lâkin bu tabii, felsefe terkibini ingiliz âlimleri içtimaiyatı kale « almadan kullanmışlardır. Halbuki bey kitabımda içtimaiyatık. ei mülim #olü veriyorum,» der, Başka türlü izah etmek için: Positivisme bütün lam Ya fünunu tarzi edecâk bir. içtimai ezhep vüövüde getirmek ve bu suretle cemiyeti klüh etmektir; çdiyebiliriz.. © Demek ki Comte felsefesini tamarmile ilim ve fenne istinat ettirmiştir. Niçin ? Çünkü cemiyet, her şeyden evvel fikirlerin birleğinesidir. Ve şayet beşerin aaa eşeriyelin dirmüöı İse on; mekesi olan ini tekamilünü tetkik ile anbyabiliriz. Bide aleyh insunın ortaya attığı bütüm İlimler ve fenler içtimniyatın. birer kısmıdır, Öyle iso içtimai felsefeyi vüenle getirmek için de. — tıpkı kimyada olduğu gihi — onu teşkil eden unsurları yegân yegâv tetkik ve tanzim, sonra du onların özlerini birbirine ilâve İşe Comte bumu yapmıştır. Bu ameliyede, nazarı itibara nlinaşak nokta; «-Anguste Comte». un bütün ilim ve fenleri bir tek SERVETİFÜNUN Auguste Comte ve No. 1831 —146 Positivisme düsfur haline iron değil, likine düstürünu ter vadiye tatbik edecek kadar geniş tutmasıdır. Feyfezofun cilt lerle izübn uzel, e düstnru Diz larada birkse satırla mürmküat olduğu İndir anlatonğu çalışmadım; « Comte » e göre beşerin şimdiye kadar edinmiş olduğu bütün malini mini yek itibarile ün amber lif salim sreetmiştir; Din veya, tahayyül melalizik yalnt teda), fen veya « Pokitivizme « safhası, Bu fikri başka türlü iade etniek istersek İyanım ewkâsile elde eltiği bütün bilgiler bü ie salhadın geçmiştir, diyebiliriz. İşte Wu keytiyet üç türlü fbikefe, bilimum hadis sölerin müsebbibini taharri hususunda üc türü uayl doğürmüşmr. Bu üç tarzdan birincisi beşerin sekis için elzem olan azimet noklasıdır. Üçüncüsü: düşün eelerinin müsbel ve kati şeklidir. İkincisi ise: bü iki merlihle beyninde bir rüabıtadan başka hir gey değildir. Din safhasında Likri beşer, Mmevondal ve hidistn lk ve &pw sebeplerini, ili yahnı fevkattabii bir veya birkaç varlığın Jerunluğa istinat etrir. Ba sal hada, kör mevcüidün haliki, her hadisenin sail Allâh veya mlllardır. Metafizik safhasında fevkattabii varlıklar yerine hadiselerin sebepleri; şeniyete tetabuk Gtmiysi kuv- yetler, hayatın #ırrıda nazari cevherlerde bulunmak istenilir, « Positivisme » saflasında İse fikri heğer urtik kö inatın bidayer ve nihayetini anlıyamayncağını, bula mıyacağını kabul etmistir. O şimdi, ranhnkeme ve müşahede sayesinde, tabintin sirri değil, lâkin Kü- nünlarım ve onlurn müşabelet ve münasebetlerini tetkik ile meşguldür. « Üğrüte » iğle bu sonun sallı üzetine mezhebi ni, kurmuştur. Din ve metafizik üzerine kuramazdı. Çünkü birinci takdirde (fennin terikkisile, din mah- volüp temel çökecek, ikinci takdirde ise fennin aczi yüzünden birçok müphemiyet büş göslerecekti. Binaensleyh müsbet ve layeteyay) yer olan İinkikat üzerine kurmak en doğrn bir hareket ölmmiştür. Bu: unlu beraber «Comtsme » birçok tenkitlere' Marnz kalmıştır. Bieiimle : Comte ruhiyat diye bir ilim kü bul etmemiz onu İkiye ayırarak ruhi hadiselerin ge- beplerini: «Phvsiolorie phrönolegines kısmına, metis gelerini de tarihe ilini etmek fatemiştir. Bu düşüncenin nekadar gayrimakul olduğu be- dihidir. Yakım < Durkheim de içlimmi mezhebine ruhüyatı karıştırmamıştır. bükin o bir ilmin mevcudi: yetini de iikürn teşebbüs etmemiş, ve ruhiyatı kendi. ne pöre tarif ederek içtimniyatlu hiçbir alâkası olma. diğim İspata çalışmıştır. — Büavaışii 256 inci, #aşlada —