25 Ağustos 1938 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 9

No. 2199—507 UYANIŞ Tedkikler: Yeni ananecilik ceryanı Osmanlı iskolastiği müddetince de biranane meselesi mevcuttur. Fakat ilk devrede anane; fırka, mezheb, terlik manalarile müteradif kullenı- lıyordu. Takriben 16ıncı asırdan sonra İse.. avrupa rönnesansının karşısında, daha geniş bir mebpaile bir rdaction'u tazammun eder. Fakat işin alâkalı tarafı, 19 uncu asrın ikinci yarısından sonra çürü- miye başlıyan bu iskolastik anane- ciliğin yanında, bilhassa ikinci meş- rutiyet yıllarında, yeni bir anane- ciliğin baş kaldırmasıdır. Bu yeni &naneciliği ,Fürkçüler” temsil edi- yorlardı. Türkçüler iskolastikler gibi garba lâkayıb ve kapalı kal- mıyor, fakat gerp fikir ve cereyan- ları karşısında fizik, moral ve tarihi seciyeleri, milliyeti ilk planda alıyorlardı. Milli tarih ve ananelerle uyaşamıyan fikirler, onlarca kök- süz, ve şabit memleket için faydasız olurdu. Böylece.. garpçılığa karşı yeni fakat vazıh bir mukavemetin belir- diğini farkeden Baha tevfik ,Fel- sefe ferd” inde şöyle der; «Eğer dünkü secayayı ırkiye ve mezayayı milliyemiz şayanı takdir bir şey olsaydı bugün bu halde buluumazdık. Bunu unutmamalı ve hatta düşünmelidir ki; ayni se- bepler ayni neticeleri tevlit eder kanunu lâyetegayyeri mucibince dünkü milliyetimizin bugünkü ih- yası yarınki felâketimizin mukad- dimesini hazırlamaktan başka bir şey olmaz” |1). Fakat bu türlü garpçılara, türk- güler de, kozmopolit ve milliyetsiz damgasını yapıştırıyorlardı. Niyazi Hüsnü'nün dediği gibi osırada «po- zitivist felsefenin tekâmülcülüğün ve umumiyetle 19 uncu asır sade- ciliğinin tesirile bizde büyük bir ilimcilik merakı başlamış» (2) dı. Türkçüler iskolastiklerin yanında bn hareketlere de mukavemet edi- (1) İstanbul 582, 84 üncü sayıfa (31 Varlık mecmuası sayı 9, Ankara 988 - L, Erişci —— yorlardı. Hatta Ziya Gökalp «Sul- tenilerde fünun şubesini ilga ederek mektebin heyeti umumiyesini hars tedrisine hasretmek» |(3J)i teklif ediyordu. Ananeciliği, imperatorluk dağıl- tan sonra artık eski insicamile gerek iskolastik gerek türkçülük şeklinde göremiyoruz. Vakıa garp ve şark nihayet nnane meselesine zamân zman ve imza imza gene tesadüf etmek mümkündü, Müm- kündü amma, Avrupailik edebiyat çerçevesinden çıkmış sosyal, resmi bir zaruret olmuştu.. Mamafi iskolastiğin totoloji kuv- vetine ve sinsi seciyesine bakın ki, böyle bir çerçeve içinde bile Mu- allim Cevdet iskolastiği hiç de bildiğimiz manada değil <tercü- me edilen kitapların Kanunların, programların, usullerin -xaaballi ve milli ihtiyacat ve zaruretleri gö- zetmeden nakline» (4) yani «kafık- ms yeniliğer izafe edilebileceğini kemali ciddiyetle yazar. İlh.. (5) Bu perakende neşriyas kele alın- mazsa türkçülükten sonra ananedi- liği ileri süren az çok insisamlı bir cereyan görebilmek için çu son seneleri beklemek icap etmektedir. » Bir kaç sene evvel tebarüz et- miye başlıyan «yeni ananecilik> bugün artık küçük bir eb'atta değildir. İş, Ar, İnsan mecmuaları bu cereyanın naşiri efkârı sayıla- bilecekleri gibi Ziyaeddin Fahri, Hilmi Ziya, Süud Kemaleddin, Sabahaddin Eyuboğlu, (Mustafa Şekib, Mahmud Sadi, Hasan Âli yücel.. de mümessilleri sayılabilir. (8) Muallim mecmuası sayı 9, İstan- ul 893 (4) Muallimler mecmuası şayı 84, ÜS5 İ5 Anane meselesine ileride avdet ede- ceğiz. Fakat bu kısa z sadece «son cereyan» 1 tesbit etmek gayesindedir. tisadt meslekleri ve ahlâki yülleri doğuracak felsefi havağl yaratmıya #avagaöi/ktır. Aal siği him nokta, şzemlekiştde ezeli halk şeeniyetınin rinden slan muhtelif gihün lerini teklif edecek okütelikkirlenii yetişe ve yaşayabitecekleri rösğüğiği suretle Türklerin teheit e ” bir tarihi devamlılık testetne gidlir caktır.» (8). Bu devaiblik mamita ket ob'adında nasıl başlıyailir$ «Kültür devletçiliği , güdet yen Türkiye fikir ve kültür şebelzesiği örecek yerli uzuvları teşkilâğlandşte gibi, hatta ırkçılığa m dina <Almanyada yapıldığı gibi'lğpolmi ss ırktaki tereddileri keoği “sik iler yapar. Bu gencler, «Cemiyeti osmaniye» yi kurmuş, nibayet türkçe risatı kabul 'etiirerek ecnebilerin ” kendileri kürellere geçmişlerdir. (7) İş mecmuası yl 1 ayi 3 A Keza , (91 Ziyaeddin Fahri İş mecemiası Oy