January 9, 1941 Tarihli Servetifunun (Uyanış) Dergisi Sayfa 11

Tiyatronun Çamurdan Kurtarılması Tiyatronun tarihi, tarihin ka- ranlıklarına kadar gider. Antik tiyatroyu bir tarafa bı- rakıp modern tiyatronun babaları olan Melyer ve Sheakespiri ele alırsak iki büyük rjisörle karşılaşmış oluruz. Bu iki adamdan evvel de tiyatronun ilk kapıstnı açan tiyatro eserleri vardı. Fakat bilhassa bu iki şahsiyetle sahne birdenbire bir eğlence vasıtası olmaktan çıkar. Bunların hususiyetleri zamanları- nın hem müellif, hem aktör hem de ”rejisörleri olmalarındadır. Bu adamlar eserin fikrini kendileri buluyor, kendileri yazıyor, kendi tiyatrolarının adamlariyle müza- kere ve münakaşa ederek sahneye getiriyorlardı. Biliyoruz ki Molyer XIV Louis saray tiyatrocusuydu. Sheakespir trupu ise Londranın Glob tiyatro- sunda en mükemmel temsiller ve- ren bir grup halindeydi. Bu za- manlarda bir sahne eserinin ko- lanu kânadını koparıp oynıyan bir sürü başıbozuk tiyatrolarda mev. cuttu. Bu kötü tiyatrolarda sanat eserleri sadece mevzu olarak &glı- nıyor, keyfe ve aktörlerin kabili- yetine göre ortaya ne olduğu be- lirsiz bir şey çıkarılıyordu. Sheakespirin ölümünden yetmiş sene sonra Almanyanın her köşe- sinde Sheakespir oynanıyordu. O zamanın Âlman sanatkârları Shea- kespiri paçavra haline getirdiler ve berbad ettiler, İngiliz tiyatro heyetleri eserlere çığırtkan bir ta- kım unvanlar veriyorlardı. «Kral Lir» yerine «bütün saltanatını üç kızına taksim eden Kral Jirin ıztırabı», «Venedikli Tacir» yerine «hasınından bir kilo et istiyen ka- na susamış canavar bir yahudi> yahud <tebdili kıyafetle sevgilisini kurtaran masum Borjiy&». Bunlar Yazan: G. MUTLU gösteriyor ki o zamanın iptidai tiyatroları eserin şairane mevzu- undan ziyade içindeki santimantal ve korkunç muameleye karşı bir alâka duyuyorlardı. Edebiyatın ve sanat eserinin bu şekilde sülistima- lile sahne, münevverler için kıy- metini kaybediyor ve kara kitle- lerin eğlence yerleri haline geli- yordu, Kıymetinden bu derece dü- şürülmüş olan tiyatroyu Almanya- da Neuberin isminde bir kadın kurtardı. Bu kadın; seyyar bir ti- yatronun hem patronu hem de aktörüydü. Kendi zamanı için çok münevver ve aktör bir kadındı. Oynadığı ve oynattığı eserleri, bil- hassa Sheakepiri kelime kelime tercüme ettirip ortaya tertemiz sanat eserleri çıkarıyordu, Neube- rin'in edebiyatta yaptığı bu temiz- likle ve aktörlerinden istediği disip- linle tiyatro bulunduğu bataklık- tan kurtuldu. BÜYÜK HARPTEN SONRA FRANSIZ TİYATROSU Büyük harp esnasında Fransız tiyatrosunda üç veya dört sene sü- ren buhran &nobizm ile nihayet buldu. Bu Snobizm tabiatile Avandt - Garde tiyatroların doğuşuna ve genç yazıcıların şöhretine posta müvezziliği yaptı. Bunlar Snob değillerdi. Kendi sınıflarina ayrılmış olan bu ama- törler bulvar uşstalarıydılar. Baty, Dullin, Touvet ve buna memasil isimler buğün eski bulvarcıları temsil etmektedirler, Yeni tiyatronun kaidelerini te- sis etmek, estetik nazariyatını kur- termak, hakiki şanatı meydana koymak için (harbi sonrası Fran- sız tiyatrosunu canlandırdılar) bü: tün kuvvetleriyle yazdılar.. (Maske ve Buhurdân) ciltlerinde; diğer bütün sanatkâr, kendilerin- den önde yürüyen Baty gibi ken- dl fikirlerini izhar ve tefsir ettiler.. İlk zamanlarda eser bulmakta güçlük çeken Avant - Garde tiyat- roların biri Lugnâ Boe, kolbaşısı Jacgue Copeau ve bayraktarlar Pitoöft, Garton Baty, Louis Jouvet, Charles Dullin genç muharrirlerin adreslerine bizzat müracaat ederek piyes yazmalarım, yeni tiyatronun tutunabilmesini ve ananeleşmesini temin etmelerini rica ediyorlardı. (Bu meyanda «Firmine Gönis'nın konuşmaları», M., Geell'in devşir. meleri» anlamağa değer.) Bu zamanın birçok münekkid ve mülâhazacıları «Harp sonrası tiyatrosu» hakkındaki düşüncele- ni uzun uzun yazdılar. Rey Etienne mühim bir gazetede: <Tiyatrolar- da takdis, muasır dramatik san- atında temayüller» isimli makale. leri ile Harp sonrası dramatik san- atında yalnız Realisme'i görüyor- du... Buna mukabil, pek de ehem- miyetsiz bir münekkid olmıyan Henry Bidou «Tiyatroda müsbet saltanat sürmek bitmiştir» adlı tefrikalar beşretti. Ve şüphesiz ki o, Anti - Renliste olan genç mu- harrirler - sırasından addedildi. Fa- kat gençler dahi Anti - Romanti. — Devamı son sayfada — 93 «- Servetifünun — 71316