18 Ağustos 1936 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 7

y ü— — S- "SON -POSTA £ Sayfa 7 İspanya ihtilâli niçin çıktı, nasıl bitecek? VASAĞ “İSPANYADA İHTİLÂL ÇIKACAĞINI AYLARCA EVVEL BİLİYORDUM!,, Dahili harbın sebeplerini Ispanyol Cumhuriyetini kurandan dinleyiniz ! Ka Pari Suar gazetesi, sabık İspanya Cumhur Reisi Alcala Zamora- nın Pariste bulunmasından isti- fade ederek kendisinden bir ma- kale almıştır. Makalesini aşağıya tercüme ederek koyduğumuz Mözs- yü Alcala Zamora, memleketinde sağ ve sol cereyanların daima ortasında kalmış bir adamdır. Sırasına göre sağcıları da müf- rit solları da ezmiş fakat nihayet halk cephesinin iktidar mevkiine gelmesi üzerine mevkiinden in- dirilmişti. O zaman kendi arzu- siyle memleketinden ayrılan Mös- yü Zamora İskandinav memleket- lerini dolaştığı anda, vatanın ateş ve kana boyandığını duymuştu. Yüksek meziyetleriyle tanınmış Alcala Zamora bu mevzuda söz söyliyebilecek selâhiyettar insan- Jların şüphe yok ki en başında ı_i:_elıııekl:eclîr. Yazan: Alcala Zamora Vatanimin, içinde yuvarlandığı tehli- kelf" beni korkutuyor. Talihin bana tesis etmek lütfünü verdiği İspanya 'c?mhm'i)'ctinin geçirdiği safhaları gö- Zümün önüne getirince benim yaptı - ğim ve idare ettiğim ihtilâlin çok de- yumuşak olduğunu anlıyorum. $imdi yıkılmasa bile, gayemin uzun Müddet için sarsıldığını - görüyorum. Bu satırları okuyacak vatandaşlarımın Mili birlik içinde çalışmalarını rahat Ve huzur içinde yaşamalarını dilerim. “akat ben onlara huzur ve sükünet Vrinde sözümü — dinletememiştim. Ügün intikam hisleriyle birbirlerinin Sirtlaklarına sarıldıkları bir zamanda Sözümü nasıl dinlerler? Bununla beraber iki tarafı uzlaştır- Mak fikri bugün bende her zamandan aha fazla ve kuvvetlidir. -Ben İspanyada iken bile bugünkü &_l i bir facianın meydana gelebilme - H muhtemeldi. Bugünkü ihtilâlin se- 'şfpleri zannedildiği ve herkesin bildi- Fi kadar basit değildir. Hâdisenin kök- ğ'ini daha derinlerde aramak icap e- *&r, Eğer muharebe, kumandanlarla na- Sirlar arasında patlamasaydı, ne bu Sadar devamlı, ne de bu kadar - acıklı *lurdu, nazırlar arkalarında kuvvetli "niş. içtimaf bir kuvvetin mevcudi - tini hissetmeselerdi orduya karşı Mezler ve gene ordu da eğer arka- şimdiki hükümete muhalif un - *urlara malik olmasaydı, kıyam et - Mezdi. Dert, çok eskidir. Bu derdi güezl İs- kn’!l asırlardanberi koynunda taşı -|. ?:ktadır. İspanyanın zayıf oluşu, di- hlı devletlere nazaran - nisbeten geri ». f hep bu dahili hastalığın bir ne- hthCESidir. | %Bil' aralık dahili harpler ve ihtilâller 'heldı' Fakat sonraları bu tedavi edile- leçz hastalık gene nüksetti ve maale - An boğazlaşmağa — kadar ilerledi. hîîlık- dövüşme eskisi gibi şimal şe - ıİ:I'Iı'ıde olmıyordu. Memleketin en ' k ve en ucra yerlerine kadar soku- hıâî'du- Memleketin bütün içtimai sı- l)i; Tina nüfuz ediyordu. Hasta bir ' ıh':?e üzerinde sınıf mücadelesi bütün e baş gösterdi. Bunu bazı fikirler İki zıt fikir biri, Sovyet Rusyanın muvaffakıyetinden, diğeri de Faşist İtalyanın muvaffakıyetinden mülhem oldular ve birbirlerinin karşısına geçti- er. İktısadi vaziyetler, kaynayan İspan- yol ruhuna yeni bir mücadele hırsı ver- di ve İspanyolları müfrit cereyanlara saptırdı. Filhakika İspanya gibi, sanayii geri | olan bir memlekette, toprak, bazı kı « sımlarda münbit olmakla beraber, u- mumiyetle fakir olursa, halk o toprak- ların âdilâne bir taksime tabi tutulma- sını ister. Gündelikçi az kazanir, ser- maye, tabiat unsurunun yardım etme- mesi yüzünden verimsizlikten şikâyet eder. Hepsinin de hakları vardır. Fakat bilhassa İspanyada iktısadi vaziyetin başka yerlerden daha fena isteyen bir Fakat fırsatı olması, sükün ve intizam mesaiye lüzum - hissettiyordu. İspanyada kaynayan kan bu vermedi ve ufak bir siyasi pot, üze - rine buhranın tevlit ettiği - mem - nuniyetsizlik ile mücadeleci İspanya elele verdiler ve bu dahili harp böyle patladı. — ” Biz sulh içinde bir inkılâp yaptıktan sonra büyük bir hata işledik ve bütün salâhiyeti tek bir meclisini eline ver - dik. ; İntihap kanunu da çok fena idi. Öy- le tertip edilmişti ki, mütevassıt mün- tehibi ya tamamile sağa veya tamami- le sola sevkediyordu. Bunun acı mi - sallerini son seneler zarfında bir kaç kere gördük. Halk kendisini mütemadiyen sağ - dan sola düşüncesizce attı durdu. Ben iktidar mevkiinde bulunduğum beş sene zarfında dahilt harbe mâni oldum. Kardeş kavgasını, vatan - için en muzıir bir felâket olarak telâkki e- " bilahasa infialler buhranı körükledi. derim. Ö zaman kendi kuvvet ve nü- fuzumu tetkik ettim ve şimdi anla - dım ki bu işe yani rejim şeklini 'değiş- tirecek kuvvet ve iktidara malik değil- dim . Beş sene zarfında, kuvvetlerini bir- denbire arttıranlarla mütemadiyen mü- cadele ettim, İktidarı ellerinde tutan - lar, benim bitaraflığıma ve itidalime kızıyorlardı. Onları memnun edemediğimi bili - yordum. Fakat memleketin ümumi menfaatleri namına, siyasi taassupları, fikir tezatlarını telif etmeğe çalısıyor- dum. Her fırka mevcut demokratik re - jimi islâh edeceğine, kendi diktatörlü- günü hâkim kılmak istiyordu. Sol taraf ezici bir ekseriyet kazan - dı, ve derhal nüfuzunu aşırı hareket - lerle halka ihsas etmeğe başladı. Evve- lâ beni azlettiler, Kardeş kavgalarına mâni olan son unsur da böylece orta- dan kayboldu, benimle beraber demok- ratik, rejim de yıkılıyordu. Bu hare - ketle dahili harbe yol açılıyordu. Bu sebeplerden başka — İspanyayı bu vaziyete sürükleyen ikinci derece- de sebepler de vardır. : - Bunların başında firka ihtirası ge- lir. İspanyol ihtilâlinin çetin ve müca- deleci oluşu, mühim - bir kargaşalık sebebidir. Âsilerin ceza görmemeleri ve affı umumilerin; cezaların tesirini sıfıra indirmiş'olması nazarı dikkatten uzak tutulmamalıdır. Fırka mücadeleleri — taraftarların gayretiyle tamamiyle yolundan çık - mıştır.. Şimdiki hükümet kendisini fır- kaların tesirine kaptırmış - gidiyordu, hükümetin kararları ancak merkezde muta olabiliyordu. Dahili harp bu vaziyet karşısında muhakkak patlayacaktı. İşin meçhul kalan tarafı bu harbin ne zaman patla: yacağı idi. Şimdi © da halledildi. Ver- Harbı hükümet mi, asiler mi kazanacak? İspanyada dahili harp başlıyalı bir ayı geçti. Bununla beraber muharebe insaf- sızca hattâ çılgınca devam ediyor ve iki ta- jraf ta muvaffakiyetten uzak sayılıyor. - Dahili harp, askeri bir ihtilâl şeklinde başladı. Ordu, hükümeti zayıf, ve tehlike- li addetmekte ve bu yüzden — hükümetle ,mücadeleye lüzum görmekteydi. İspanyada bu çeşit hâdiseler önceden ide vukubulmuş, fakat ya kısa sürmüş, ya- hut kan dökülmeden nihayete — ermişti. Mücadelenin bu defa uzamasına sebep, zıd davaların kök salması, İspanyanın sağ, sol iki cepheye ayrılmasıdır. Zenginler, muhafazakârlar, iş sahiple- ri, kraliyetçiler ve faşistler İspanya ordu- su ile beraberdirler. Buna mukabil çiftçi- ler, işçiler umumiyetle Sosyalist, Komünist veya anarşistler hükümetle beraber bulu- nuyorlar. General Franko ile arkadaşlarının maksadı, âni ve kat'i bir darbei hükümet yapmaktı. Bu yolda jfuğradılarsa da askerlerini Fastan İspanya- ya geçirdiler, ve bu suretle —mücadeleye şen hararetli şekil ve mahiyeti verdiler. Franko ile arkadaşları kaybederlerse, İspanya aristokrat orduya veda edecek ve memleket yeni bir orduya sahip olacak, | Âsilerin en büyük ümidi, sür'atle hare- kette idi. Bataet yüzünden İspanyanın ba- zı yerlerinde hâkimiyetleri sarsılmış bulu- nuyor. Gerçi âsiler Sen Sebastiyen, İruna ve Badajoz taraflarında, hattâ Malaga ci- varında vaziyet kazanıyorlar, fakat buna mukabil Guadarama ile Saragosa'da kay- bediyorlar. Sonra hükümet Balear adala- dını birer birer işgal etmektedir. Bu yüz- /deri âsiler 'ancak Fasta &min, ve asıl İspan- ya da ancak Sevil etrafında hâkim bir va- N ziyettedirler. Sağ partilerin iltihakı ile Galisye ve lendirmişler ve sayıları kabartmışlardır. Fakat bunların asıl kuvveti sayı çoklu- ğundan fazla disiplin ve teşkilâtlarındadır. Bu bakımdan sollar nisbeten zayıf sa- yılırlar. Şimdiye kadar iki taraf da bir takım hatalar yapmış bulunuyor. Hükümet deniz muvaffakiyetsizliğe | Bask vilâyetlerinin çiftçileri âsileri kuvvet- | Asiler kazanırsa ne olur, hükümet kazanırsa kuvvetleri ne olur ? Palma şehri bir tayyare kolu tarafından bombardıman ediliyor kuvvetlerinin faikiyetinden istifade edeme- di ve bu yüzden General Franko Fas kuvs vetlerini İspanyaya nakletti. General Franko ise Faslıları İspanya- ya nakletmekle hata etti. Çünkü Faslıların İspanyollara karşı kullanılmaları, korku- dan fazla nefret ve adavet hislerini kabar- itacak mahiyettedir. Âsilerin galebe çaldıkları tahmin ölu- nursa netice ne olabilir? Şüphe yok ki mu- kabil taraftan yüzlerce, belki binlerce ki- şi, hesaba çekilecek, sol liderleri seri hü- kümler giyecek; General Franko, Komü- lniulen' halkın ihtilâl ve anarşiye teşvik eden en tehlikeli unsur tanıdığı için belki de bunların hepsi imha edilecek, bundan başka İspanyada demirden bir idare tesis olunacak, Katalonya ile Bask'daki muhta- riyet ve hareketleri bastırılacaktır. Âsilerin krallığı iade etmeleri beklen: memektedir. Çünkü isyan liderlerinin çoğu cumhuriyetçidirler. Kraliyetçiler İspanya: da bir akalliyet teşkil etmektedirler. Ve bunlarda kraliçeliği iade etmeyi, münasip veya lüzumlu görmüyorlar. Fakat general Frangonun kendisi hararetli bir kraliçe - dir. Ve krallığın bayrağını ihya — etmekte krallığı iade etmenin imkânsız olmadığını göstermiştir. Hükümetin ve solların muvaffakiyeti takdirinde yine intikam siyasetenin taki bi beklenir. Sonra İspanyada bir sol dik: tatörlüğün teessüsü muhtemeldir. Komü- nistlerin bu şerait içinde hâkim olup olamı: yacaklarını tahmin etmek güçtür. Çünkü İspanya esas itibarile komünizme yabancı dır. Sonra İspanyada ademi merkeziyet jusulünün hüküm sürmesi de, Katalonya ile daha başka vilâyetlere muhtariyet ve- rilmesi beklenir. İspanya kavga memleketidir, kayna- yan kan ve tutuşan ihtiras yurdudur. Yurd: da sulh ve sükün uzun bir müddet devam edemez. Sebebi, memli|kette müfrit ser- çvet ile müfrit zaruret bulunması, ve hal- kın. müsamahakârlığı tanımamasıdır. Fakat mücadelede hangi taraf kazanır ga kazansın İıpanya uzun bir zaman, ikiye (bölünmüş bir memleket olarak yaşayacak, isağ, sol iki cepheye ayrılmanın açtığı yara uzun bir zaman kapanmıyacaktır . giler yağma halini aldı. Sosyalist hü- kümet, kârın üç mislini değil, istihsal edilmiş olan malın yani * (sermayeli kârlı) maddenin üç mislini almağa koyuldu. İsyanın sonbaharda patlayacağını söyleyenler vardı, ağustosda da gürül- tü çıkabilir, dediler. Ve nihayet ikinci tahmin daha isabetli çıktı. Halk ve efkârı umumiye kimin mu- zaffer olacağını soruyor?- Ben öyle zannediyorum ki bu türlü kardeş kav- galarında, galibi bulup çıkarmak zor olacaktır. Her iki taraf da mağlüptur, ihtiraslarının. tahrikâtın mağlübudur- lar " —. A İspanyayı demokrasi rejimi — ittiha- da sevkedebilir. Unutmamak lâzımdır ki benim vatanım çok ağır yaralana' - bilir, fakat ölmez. Avtupâ medeniyeti için mücadele etmiş, dünyaya ışık sal- miş, büyük harp esnasında Ayrupa birbirine girerken sulh ve müsaleme - tin merkezi olmuş, Lâtin Amerikanın inkişafına hizmet etmis bir vatan, öl- memeğe müstahak olduğu, kadar iyi yaşamağa da müstahaktır. Bir kere da- ha yaralanacak, lime lime olacak, fa- kat gideceği yol istirap ve tevekkül yolu olsa da gene varacağı yere vara- caktır. — —— ğ ga bi