30 Haziran 1936 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 7

30-6-38 Projemizin esbabı mucibesi Memleketinnizamatından başka olan | —....asaaae bir nizam Türkiyenin mutlak hâkimiyetine bir taarruz teşkil eder Montrö konferansına verdiğimiz projenin hususi toplantıda Numan ioğlu tarafından izah edildiğini gerek hususi telgraf ve telefon haberlerimizle, gerek Ajansın verdi, miş ve bu İsahatın ü ları neşretmiştik. Dün Ajans bu es- babı mucibenin metnini vermiştir. Ehemmiyetine binaen aşağı aynen - Konferan- kiye Diş Ba ri ve ikinci dele ğlu tarafın- 1 mücibe teşrih m ehemmiyeti kanlığı G. ge Numaı dan aşağıdaki es edilmiştir: Bu bilhassa Türkiye delege heyeti tara- fından Verilen - mukavele metninin tefsirine esas teşkil edecek olmasın- dan ileri gelmektedir. “— Evvelemirde memleketim hak kmda söylediği nazik sözlerden do- layı Bruce'e teşekkür ederim. Avus- turalyalılarla Türkler, bugün batır lanması benim işin pek kıymetli o - lan kardeşlik bağlarile birlesmişler- dir. Ve buna binaen Avusturalya de- legesini Montrö konferansında baş- kan görmekle hususi bir memnuni- yet hissetmekteyiz. Projenin esbabı mucibesi Şimdi size vermekle şeref kazandi Kımız projenin esbabı mucibesini İ - etmek isterim. Projeyi kısım ve maddelerinin ihtiva ettiği taksimat #tibarile takip edeceğim. Delege he- yetlerinin arzu edebilecekleri bütün mütemmim izahatı sonradan » ye âmade bulunacağım tabi Projenin muhtelif kısımlarının ted- kikine girişmezden önce bu projenin tekrar silâhlanma meselesi hakkında hiçbir kaydı İhtiva etmediğini hatır- latmalıyım, Buna binaen, rme. projenin muhtelif rken bu| r Bizi 1923 lesinde mevcut askerlikten hükümlerinin kaldırılmasına sevketmiş olan Sebepler üzerinde durmaklığım şüphesiz faydasızdır. Zira, bu hususun kendiliğinden ka- bulüdür ki, Montrö konferansma top lanmak imkânmı vermiştir. Yalnız öyliyeceğim. Projemizde, 1923 mukavelesinin askerlikten tecrit hü- kümlerine doğrudan doğruya veya bilvaarta tasllük eden her şeyi kas- Mukavele projesi beş kısımda top- lanmış, 13 maddeden o mürekkeptir. Her kisim hakkmda umumi izahat vereceğim ve bunu her madde hak- kında bazı izahatla tamamlayaca - ğım Birinci kısım Birinci kısım, hastane ve balıkçı ge mileri de dahil olduğu halde, tecim gemilerinin Boğazlardan geçmeleri - ne dairdir. Bu hususta üç hal der- piş edilmektedir: Barış hall, Türkiye bitaraf iken sa vaş hali, Türkiye muharip iken sa - vaş hali, Bu kısmın mümeyyiz vasfı, bu üç halde, hususi bir coğrafi duru- ma malik bulunan Karadenizin kı- yıları arasında ve Akdenizden isti. İkinei madde İçin, Boğazlardan transit suretile geçme esnasındâ te- cim seyrisefainine yapılan mecburi hizmetler hakkmda, Lozan mükave- lesindekinden daha uygun bir tahrir şekli kabul ettik. Umumi menfaate hâdim hizmetlerin ifasmı 1923 muka yelesinde esasen derpiş edilmiş olân #ervislere kat'i surette hasr ve tah- dit etmek istedik, Lozan mukavelesi- nin İmtiyazlı şirketler tarafından ya pılan hizmetlerle devlet tarafından yapılan hizmetler arasında gözettiği farkı muhafaza etmemeyi bilhassa istedik. Hatırlarsınız ki, Lozanda imtiyaz- h şirketlerin taksları ipka edilmiş ol- duğu halde diğer takslar ya meşküt geçilmiş,, veyahut kaldırılmıştı. Sağ- hık, pilotaj ve fener hizmetleri gibi mecburi servislere hassaten müsavi bir ehemmiyet verdik. iğlık hiz- metleri Boğazların kıyıla Numan Rifat Menemencioğlunun izahatı Boğaz Konferansının topl lerinin geçmesine de taailük etmekte İ dir. Kıyılarm bulaşmasına mâni ol - zwu bahsolduğu gibi Boğaz laşık . bir gemiden sonra rin bulaşmasına da mâ- ni olmak mevzuu bahistir. Türkiye- nin transit tecim gemilerinden aldı ğı sağlık takslarının yapılan hizmet ler, karşılığını teşkil ettiklerini tas rih etmek icap eder. Bu takslar, Türkiye hükümetinin son defa kendiliğinden ittihaz ett bir kararla tenzil edilmi | Türk hükümeti deniz lenen umumi masarifi ge bir suretle ağırlaştırmak değildir. Üi maddede, İ Türkiye bitaraf kald cim balı" me ser. bestisini tanımıştır. Fakat Milletler | Cemiyeti paktına göre bitaraflık vas fınmi tayinini meselesi kalıyor ve biz paktın bu hususta derpiş edebileceği ieabatı evvelden kestiremez ve bu | vasıf için herhangi bir tarifte bi | samazdık. Buna binaen, Türkiyenin Milletler Cemiyeti azası sıfatile bu paktı mucibince deruhte et- ibelere işaret ettik. imine yük- ekte hiç niyetinde SAVAŞ takdirde, te - gemiler fından neşet eden ziyaret hakları ve sairenin, geçmişte olduğu gibi, arazinin sahibil i- miywi hakkmı haiz olan Tü; iye; ait kalacağı bizim için tabi bulun maktadır. İ Dördüncü madde, düşmana yar - dım etmemek şartı, Türkiye muharip olduğu takdirdeki savaş hali için İ mamen Lozan mukavelesinden alın - enilik teşkil eden bas- ususiyeti tecim seyrisefaininin nef'ine olan ve gilnlin aydınlık kı mında serbest geçme hakkının tah- İdidine dair olan cihetidir. Askeri ve mildafaa haline konulmuş olan bir bölgeden günün her saatinde ve mut lak sürette serbest geçmenin tecim seyrisefaini için arzedeceği tehlike - nin Üzerinde durmayı lüzumlu müyorum. Her türlü karışıklığın öi ne geçmek için, âşikârdır ki aydmlık kısmında geleceği nuyorduk. Beşinci madde. daha yukarıda işa- ret ettiğim geçişin sahilin her türlü bulaşma tehlikesinden korumaya ma tuf olan kat'i zaruretten bahsede' Fakat burada, sağlık kontrolünün | cim seyrisefaininde hiç bir geciline vukua getirmiyecek tarzda ve nun için de sağlık vizitelerinin #ansit suretile geçen gemilerin içfisinde yapılması lâzım gelceği halfinda bir taahhüt ilâve etmek İsteği. Bu vi- ziteler, gece gündüz, herpingi bir sa | atte yapılması icap edeçktir. İkinci kısım:Harp gemile Şimdi sıra harp gemiler yolun geçmeleri lâzım İemeye mecbur bulu- ri seyrü miştir. Bu kısım “emniyet içinde ser besti,, kelimelerile tarif edebiliriz. Harp gemilerinin serbest geçme hakkı, Karâdenize giriş hususunda bağli bulungürulmuştur. Fakat mü- him diğer pir unsur daha vardır ki, Iç Marmara denizi de dâhil olduğu halde, Boğazlar bölgesinin emniyeti bu bölgede, yabancı harp gemileri nin geçmesi hiç birihalde Türkiye - nin ve filosunun emniyetine karşı bir tehlike teşkil etmemelidir. Buna binaen Boğazlara girecek kuvvetle - <A (öle ilim halinde | seferine dair olan ikinci kısma gel - | çakların, Boğazlar bölgesine girdik - bizset Lozan mukavelesinde de şarta | süz yapılması Türk projesi bunu ihmal edemezdi. | landığı Montrö Palas binası bu suretle konulmuştur. Yine mühim olun ikinci nokta, Ka- radenizi hususi vaziyetine ve bu de- nizin kıyılarında sakin memleketle- rin emniyetine taallik etmektedi, serbest girme için yezi- ; herkesin bu deniz üzerin- nleket limanları- na yapacağı dostluk ziyaretleri tarif edilebilir, Fakat tek methall o - lan bu denize, bu denizde bulunan ve.bu bölgede hepsini tatmin eden sakin bir hayat tesis etmiş bulunan memleketlerin müdafaasız kıyılarını ve çok zayif filolarını tehlikeye k bilecek kuvvette harp gemileri girmesine kayıtsız ve yürtsız müsa - ade edilemez. Buna binaen de Ka yekünu için ikin- ci bir kuvvet hududu derpiş edilmiş ve herkese Karadenizde dostluk zi yaretleri yapmak imkânmı vermek | maksadiyle, devletler arasında mii navebe yamlabilmesi rize âki olas memesi İçir konulmuştur. Altıncı fıkrada şim hususu tanzim et barış vaziyetine mü arı emreder. Serbest geçiş için Tür #aadesini iltizam etm 2ek suretile iyi emellerimiz hakkıri Y lil daha gösterdik. #Xat Karadenize girmek, #tYen muhtelif | devi bir ay önce habe riayet edilmesi; İf | | emi to meselesj” İzi bu azariyi sebeplerjöiraz © € « .—Akrası Karadeniz kıyılarm - dan oMüyıp bu denize girebilecek İ memsketlere ait azami tonilâtoyu tegyi etmek! Bunun sebepl İ nikinci kısma ait genel izahatım- İ g bildirdim. İd — fıkrası, Boğazları geçecek fi- lonun teşekkülündeki tadilâta ser - besti vermektedir. Bir kruvazörle iki torpidodan müteşekkil bir ünite | derpiş ettik. Fal her hangi devlet bu esasta değişiklik istediği takdirde, 4 fıkrasında derpiş edilen mekanizma bu hususta kendisini tat mine müsait bulunmaktadır. e. fıkrası, Karadenizde kalma had dini on beş gün olarak tesbit etmek yetine şâllük eden azami tonilâ n “bahsetmektedir. Bi- esbite mecbur eden | tedir. Filhakika, bu haddin ziyaretler | ka bazı ahvalde bu hâkimiy için kâfi olduğu kanaatindeyi: £. fıkrası, geçiş esnasında harp ge milerinin üzerinde bulunabilecek ü - ten sonra kullanılmasını ve üçüncü kısım hükümlerine uygun olürak me netmektedir. g. fikrasiyle, transitin tevakkuf - stilzam e dir. Bu cihet esasen 1923 Lozan mu- kavelesinde mevcut hükümlerin tek rarından İbarettir, Nihayet h. fıkrası serbest denize çıkacak Karadeniz devletleri filoları» nin vaziyetine dairdir. Bu h. alinen- sında Karadenizde sahili bulunan devletler hakkında buna benzer hü- | kümler mevcuttur. Ancak, mevcut filoları bir hayli mahdut olup Akde | miyacak olan bu denizden serbest denize çıkmak hakkı, azami 25,000 tonilâtoluk bulunan gemiler için mümkündür. Fakat bu gemilerin ev- velce 'Türkiyedi de almaları ara emniyetin Jarma sey Avdetlerinde bu adan geçiş bakımm- tahdidine ve ayni ne tabidirler. n mü Mar denizinde temini maksadiyle, tek retmeleri lâzımdır. gemiler Marmı dan ayni kuvw geçiş müsaade, Türkiye bitaraf olursa iyenin bita harp ge evvelki e kabul et- 1 rinin bir duğundan, Türkiyenin bi ğu harp halinde harp ge- milerinin geçişi kmda da bu maddeye ayni bitaraflık kaydi ihtira zisi konulmuş bulunmaktadır. Sekizinci madde, Türkiyenin de seferber olduğu harp halinde niza- mat mekanizmasının, harp halinin hâkim devlete verdiği mecburiyetle- re tâbi bulunmasını t h eder. Harp tehdidi Dokuzuncu madde, harp tehdidi - ne aittir. Bu hal hiç şliphesiz ki, ge- tek hâkim devletin topraklarının em yetini, ve gerekse umumiyetle sulh | davasını aükadar eder. Başlıca mah sat, Türk topraklarını, herhangi bi yabancı devletin ani taarruzuna £ İ ruz bırakmamaktadır. kat ayi manda muhtemel bir Tl pacağr ani bir baskını buşaraf imkânsızlığında birakmak ve 919” | likle, sulh davasına hizmet 0? OK mak gerekmektedir . 2 Böyle hir harp tehdi Pal Türkiye, derhal hususi /2mat tat- | bik etmek salihiyetinixiZdir. Tür kiyenin siyasası, böygeoru bir mi dafaa hakkının hiç çekilde keyfi ve yersiz kararlar; “öncer olamıya- | cağma kâfi bir ginti teskil etmek | tedir. i e Fakat, düny; ©fkârrumumiyesini #iyen Türkiye, bu ni- zamafa taler bir hüküm koymaya tereddüt ep?erek, harp | tehli halinin te ti için Milletler C tine ve c ceğini b devlet, mü cant edeceğini mekte” Bu ibarin T rk yenin ine| tedir Milletler Cemiyetinden bir | yarın değil, fakat mevcut olup ol - Tiğınm anlaşılması için harp teh Tİ halinin twyin ve-tmerihidir. »rhhi tedbirler mileri hakkmda alınacak er hakkında olan 10 un| nadde Lozan mukavelenamesinde ait ahkâmı aynen ih İ taraf oldi tatmin etmek Harp gem denberi me nizamat cut olan hususi bir diyetini tamami- lâğve yona ait ahkâmı yeni mukav jesine ithal etmemiştir. Üçüncü kısım: Uçaklar Üçüncü kısım bilü ir, Uçakların m elerine mi ilmesi bittabi mevzuu bahso ik vasıtaların inkişafı, müstahkem mıntakayı tehlikeye dik sürebilecek uçaklara karşı tedbir a- lmmasıi emretmek Müstah - kem mıntaka üzerinde uçakları cevelan etmelerini meneden bir hük- mün konulması da bir zaruret teşkil etmekte idi. Maamafih uçakların Ka radenize girişin! Karadenizle Akdeniz arasında” seyrini temin et - mek isteyen Türkiye, bunları kendi toprakları içinden geçen ve Türk ha- va münakalâtı nizamatına uygun ola | rak çizilmiz bir yol gösterecektir. | Dördüncü kısım Dördüncü kısımda Türkiye rüşmelerinize arzedilmiş olan vele o projesi Onizamatı ha deki hâkimiyet hukuku! zikretmeyi münasip gördük. Filhak in tat- bik edilmesinin imkânsız olduğu va- kidir. Bu itibarla gemilerin geçişinin iyansızca olduğu ve dostça olması lâzımdır. Serbest geçişin Boğazlar mıntkasında karışıklıklar tevlit etme si ve hâkim devletin herhangi bir şekilde müdahale edememesi şüphe- siz ki varit değildir. Bu takdirde, beynelmilel nizamat karışıklıklar tev lit edecek gemilere karşı almacak tedbirler hakkımda alıkâm ihtiva et- melidi Beşinci kısım Beşinci kısım, üç yeni nokta ihti etmektedir. Bu noktaların birincisi, mukavelenamenin imzayı müteakıp meriyete geçmesine sittir. İmza eden devletlerin iştirakile ve en meşru yol İnizdeki kuvvetler hesabma dahil ola- İni beklemek Fransada Sosyal” n Kızıl bayrakir altında enternasy 1 A ! ümayişi gal söylendi! NCIDE ——— Paristeki büyük greve barlarda çalışan kızlar bile iştirak etmişti. Ye karıdaki resimde meşhur Lido barında işsiz kalan kızları uyurken görüyer: in faal âzalarına hararetle teşek- | r etmiştir. Lebas ile spor müsteşarı Legran- | ge'in hitabelerinden sonra Salengro söz alsrak bilhassa şöyle demişti “ — Biz, iktidar mevkiine gelmez kazanmış (oldukları kusur işlemiş gibi af et meğe uğraş n başka düşünmiyen hükümetlerden Bütün gayret ve Ihtimamımı t parçası nkâr etmemi #adık kalp gojiye karşı bir | metmiş ve tirmeğe, imzamiz! ve verilmiş olan sarfediyoruz. De: ayı y sanm ümitlerini boşa çıkarman karar vermiş olan bizler & kümette, gerek meclislerde memlekette müttehit kalacağız. Partilerimizin beraberce imzala- mış oldukları programı ancak bu suretle tatbik edeceğiz Bazı cemiye seltmeğe matuf olan manevraları yapmakta rin fiyatları yük külasyon olduklarını zim etmek İste - r tatbik müddeti- uzun veya kısa ola - cak böyle bir müddet içinde kendi- e karşı doğabilecek tehlikelere maruz kalmak istemeyi de kabul edersiniz. Bizce, Montrö kararı Boğazlar re- ğimini tesbit etmelidir. İkinci nokta; Yeni mukavelename İ muvakkat olmalıdır. Türkiye, * İ mizamnameyi düşünmektedir. Çün - ketin nizamatından başka bir nizam, Türkiyenin mut kimiyetir taarruz teşkil tedir. kavelenamesini t yen Türkiyeni ve Mukayelenin beş İmkânının mevcut ta senede bir tadili olma: i ruh ve ayni 8 ———— sunuz Fransadahi büyük gfevde sokaklarda yemek yiyen amele haber veren Salengro, sit dosyaları adliyeye vere bunların kanunun ile tec Sözü birliklere intikal etti tip, fesih kararnamelerini keyfi surette bare azmetmiş oldu- nu beyan eylemiştir. 120 kişinin tevkifile I nihayetlenen nümayiş P: 2. , (A.A.) — Zafer âbide- sinde yapılan “ale” merasimin- den sonra feshedilmiş olan birlik re mensup bulundukları tahmin len iki yüz kadar delikanlı, rseyyez o marşını en aşağıya doğru gitmek istemişlerdir. Polis, bunları dağıtmış ve içlerin- den yir mikâdarmı tevkif etmiştir. Yüksek tedrisat umum müdürü Ankaraya gitti İ Maarif Vekâleti yüksek tedrisat umum müdürü Cevat Ankaray müştür. Orta te gelecek tedri ibtiyacınm ne suretle karşılanabi ceği hakkmdaki | tetkikatına devam için on gün daha burada kalacaktır. Soyadı almıyanlar fus bir aile sayarak 200,000 aile soy adı almış demektir. İngiliz Elçisi geldi mimiyet mefküresi içinde hareket e- derek bu tadil imkânmı projeye ithal eti Ancak, yapılacak herhangi bir tadi! hâkim devletin teadikı şar- lardan hareket ederek Boğazlar mu- tına tâbi olacaktır. İ Bir ay mezüniyetie memleketine İ gitmiş olan İngilterenin Ankara bü- İ yük elçisi Sir Perey Loren, pazar günü şehrimize dönmüştür.