6 Ekim 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 7
$ Te a (Baş tarafı 1 İnc; sayı/ada) . Türk Tarihi Tetkik Ce- niyeti reisi Yusuf Akçora ö | e dedi ki: LR m milletler tarihlerine ve dille- ne sağlam sarıldılar, Bunları iyi, o öğrenir, yaparlar, Bunu en yi bilen Gazi doğrusunu bilmek bildirmek için Türk Tarihi Tet d cemiyetini ve Türk Dili Tet- olaki Cemiyetini kurdu. Bunları iksek himayesine aldı. Tarih Cemiyeti ile Dil Cemi - nin gayesi birdir. Türk ve ürklüğü öğretmektir. Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti i sıfatile kurultaymızı kutlu « “Kutlu olsun kamunuza kuru). Cemiyetin nizam. namesi Alkışlarla biten bu sözlerden onra Kâzım Paşa teşkilât nizam- mesinin tetkikine bakılacağını öyledi. Ve encümen tarafmdan ırlanmış olan projeni 2 mı bildirdi. een eğ Nizamnamenin bütün madde - ri birer birer okunarak tetkike landı, Madde 1 — Reisicimhur Ga- i Mustafa Kemal Hazretlerinin üksek Hami Reisliği altında 12 mmuz 932 tarihinde Türk Dili etkik Cemiyeti atlı bir cemiyet © Azadan bir zat bu ismin (Türk Dili Araştırma Birliği) © olmasını teklif etti. Fakat encümen namı- Celâl Sahir bey dedi ki: i — Kelimelerin türkçelerini bul nak için çalışmak cemiyetin ga - i yzun çalışmak ve en munisini bul- İ lâzımdır. O zamana kadar cut kelimelerin kullanılmasın » jda mahzur bulmuyoruz.,, ti Bu sözlerden sonra madde re- kondu ve aynen kabul edildi. © Z inci madde maksadr gösteri- 5 3 üncü madde cemiyeti, z erinin Ankara olduğunu, 4 ün cü madde maarif vekilinin - in fahrf elsi bulunduğunu 5 i madde cemiyetin işlerine ça- İışmalarına merkezi umumi ince düzen verileceği bildiriliyor 6 ıncı madde merkezi umumi - n vaziyetini, 7 inci madde mer- heyetinin Kurultay tarafın - İan seçilmesini 8 inci madde aza- münhal olunca ne yapılaca - Sini, 9 uncu madde cemiyete kay- dilecek olanların şartlarını ihti- “diyordu. 10 uncu madde İse , numi merkez heyetinin İengüis- vd loji, lügat ve Istilah, Ki neşriyat şubeleri olduğu ildiriyordu. inci madde merkez heyeti- madde taş nca yerleri, 12 ici m eşkilâtmı, 13 üncü di teka kavi olmıyan yerlerde- babi ti, 14 üncü madde mu - Kin geli 15 İnci madde cemiye - İh. “a 16 ve 17 inci madde - Öğe » 18 nci madde ec i dll fahri muhabir ola- dal edileceğini ve 19 uncu © de iki senede bir kere Ku- ultayın toplanacağını döüetiyör- Cemiyetin buray. Ki N maddeleri birer İlam dilmiş, ve nihayet kabul edilmiiş- DM bayramı Bundan sonra azadan Halit Fahri bey Kurultayın ilk toplan - dığı günün (Cemiyet (bayramı) olarak kabul edilmesini teklif et- t. Azadan Zeki Cemal bey bu hususta daha evvel bir takrir ver- miş olduğundan bu takrir de o - kundu. Ve Zeki Cemal, Halit Fah ri beylerin teklifi reye ittifakla 26 eylül cemiyetin Dil Bayramı olarak kabul edildi. Ve nizamnameye 20 inci madde ola- rak ilâve edildi. Celse de (10) dakika tatil e - dildi ikinci celse Kâzım paşa reislik mevkiinde idi. Riyaset divanı kâtiplik mevki lerinde de Refik Ahmet ve İsma- il Müştak beyler © bulunuyordu. Celse açılınca Kaymakam Şemsi Bey söz aldı. Faaliyet esnasında çok teferrüata kaçılmamasını'söy ledi. Bundan sonra cemiyetin mesaji programı olmak üzere aza tarafın dan verilmiş olan takrir: okundu. Bunda madde madde yapılacak şeyler izah ve teklif edildi. Bu maddeler okundu. Muvafık görüldü. Bu esnada azadan Zeki Cemal bey cemiyetin ehemmiyet verip tesbit etmesi lâzım gelen işlerden birinin de selâm bahsi ol- masını teklif etti. Ve dedi ki: — Esselâmüaleykümden itiba - ren bonjura kadar karışık selâmı- mız var, Dilde birlik yaparken se» lâmda da birlik yapmalıyız.,, Zeki Cemal beyden sonra aza- dan söz alan bir zat da selâm bah sının bir an evvel halledilmesi lâ- zımgeldiğini ve çok mühim olan bu noktanın her halde unutulma- masını söyledi, — - Cemiyet reisi sıfatile Samih Rifat Bey ayağa kalkarak Zeki Cemal Beyin selâm teklifi için dedi ki; — Selâm bir kelimede olma- lıdır. Bunun için uzun tetkike ih- tiyaç vardır. Cemiyetimiz size ya kında en güzel bir selâm hazırlı- yacaktır. Bu tekliflerden sonra cemiye « tin neşredeceği mecmua isminin (Kurultay) olması ve bir (Türk Ansiklopedisi) hazırlanması hak kındaki tekliflerin de merkez he- yetinde tetkiki kabul edildi. Kâ - zım paşa nizamnamenin bittiğini ve merkez heyet azaları seçilece- ği için arkadaşların düşünmeleri- ne ve namzetleri tesbit etmeleri » ne meydan bırakmak için celse - yi 15 dakika tatil ettiğini bildir. di. üçüncü celse 15 dakika sonra Kâzım paşa- nm riyaseti altında son celse a « çıldı. Reislik divanı kâtipliklerin - de gene Refik Ahmet ve İsmail Müştak beyler bulunuyordu. Bu celsede umumi merkez he - yetine aza seçileceği için çok he- yecanlı olacağı tahmin ediliyor - du. Evvelâ azadan Afyon meb'usu Ali bey ve arkadaşlarımın 100 im- zalı bir takriri riyasete verildi. Bu takrirde reisliğe Samih Rifat, umumi kâtipliğe Ruşen Eşref, mu hasebeciliğe Besim Atalay, aza - Irklara da Celâl Sahir, Ahmet Ce- vat, Ragıp Hulüsi, Hamit Zübeyr, Hasan Âli, ve İbrahim Necmi bey ler teklif edildi. Merkez hey'eti Bu isimlerin hepsi okundu. Kâ- zım paşa merkez heyetinin daimi konarak Bazan tarih, hadiselerin tabii akışmı kendi yatgın yatağında durgunlaştıran sessiz bir mmak- tır. Fakat bazan yolu üzerindeki bir geçit, onu coşkun şelâlelerle canlandırır. Su uçkundu kayalar üzerinde bütün berraklığı ile aş mıya, etrafına kendi varlığını tel kin eden bir ahenkle çağlamıya başlar. Bir cemiyetin umumi inki şaf hamlelerinde bu manzara ne kadar göze çarpar, on bir günün tarihi hep bir arada yaşadık. Yüz- lerce mütefekkir başın alınları müşterek bir gayeye teveccüh et- miş, severek ve düşünerek milli bir dil inkılâbına karar (o verdiği zaman hürmet ve huşu ile seyret- ti. edilen çalışma programı I — Türkçenin, gerek Sumer, Eti gibi en eski Türk dilleriyle, gerek Hint - Avrupa, Sami deni- len dillerle mukayesesi yapılmalı dır. 2 — Türkçenin tarihi inkişaf- ları aranmalı, mukayeseli grame- ri yazılmalıdır. 3 — Türk lehçelerindeki ke - limeler derlenerek lehçeler lüga - ti, sonra esas Türk lügati, ıstılah lüğati, Türk sarfı, nahvi tez elden yapılmalıdır. Sarf, nahiv, lügat yapılırken, ıstılah konurken türkçenin bütün Iâhikalarının araştırılmasına, bu lâhikaların, edatlarm — dilimizin bütün ihtiyaçlarına yetecek suret- te işlenilmesine ehemmiyet veril- melidir. r 4 — Türkçenin tarihi grameri yazılmalıdır. 5 — Şark, garp memleketlerin- de çıkan Türk dili hakkındaki e- EE AP Pi kelam bu eserlerden | $ında işte böyle bilen ve düşünen, 3 ELİ 5 yaradan ve yorulmıyan bir rehber Te ame “DR yal b 1 ağ rg 6 — Cemiyet gerek kendisinin, Bütün yüksekliklerin o yüksek şa gerek dışarda Türk dili ln ağa re A ii ğ iklerini bir mec N mizi çar e parmağının gösterdiği istikame - 7 — Memleket gazetelerinde te bakarak vazifeye ve zafere koş dil işlerine hususi yer verdirilme- mak için bareketin ve hamlenin lidir. zamanlarını bekledi. Yürüdüğü- müz yollarda her zaman muvaf - Ayyy | lc olduk. Ayağının izindeyiz. Bu bulunacağını, | birlikle, bu imanla ve itikat birli- ücretsiz olduğunu, obinaenaleyh | giyle dehasının ışığında yürüye - seçilecek kimselerin memuriyeti, | cek, yorulmadan seve seve, kalple vazifesi Ankarada olan zevattan | ri çarpa çarpa yürüyecek ve istik- Muhterem hanımlar, efendi - ler; Bir tarihi yaşamakla onu baş- ka milletlerin ancak gözlerini ka- pıyarak tahayyül edebildikleri bü yük bir dahinin, bir kahramanın şahsında okumak arasında çok de rin bir fark vardır. (Alkışlar) Yurdun kurtarıcısı bütün kur - tuluş ve inkılâp hamlelerinin ba - çalışmak ve faydalı olmak imkânı | jar). Yerilmiş olacağını İleri sürdü. Bütün yurt bizimle, bütün mü Teklif edilen, isimler birer bi- tefekkirler bizimle, bütün halk bi rer reye konuldu. Alkışlar arasın | zimle beraberdir. (Alkış) Türki - da hepsi seçildiler. |. | ye Büyük Millet meclisi reisi Kâ- ela lir leri kurultayın re- kik Cemiyeti reisliğine seçilen Sa il Jak km 'o- yö if ey My ge De) yüksek kudret ve eri ödaresile ha söze amadan evvel şiddet-| ,. .. ii : diriltti, canlandırdı, kendi gayesi- le alkışlandı. Gazi Hazretleri de | GM ei lkaşlar) Mezlke Samih Rifat Beyi alkışlamakta i > İtin terakkisi ve huzur ve saadeti yüksek kiyasetile çalışan sevgili ve muhterem hükümet reisimiz İs met paşa hazretleri daha kurulta- ym ilk gününde dilin milli ve asri On gündür, birçok mütehassıs | bir şekilde inkişafı için vukubula- arkadaşların ilim ve edebiyat na - | cak teşebbüslere karşı hükümetin mına en güzel, en kıymetli sözler | her suretle yardımcı olacağını söyledikleri bu kürsüye bu (gün | bildirdiler, (Alkışlar) Vazifesini ben söylemek için değil, duygula- | ciddiyetle kavrıyan ve en yüksek yımı söylemekteki aczimi ifade et | bir kudretle ifa eden hür ve ne - mek, söyliyememek ve söyliyeme- | zih Türk matbuatı kurultaym et- diğimi göstermek maksadile çıkı- | rafında büyük bir hassasiyetle ça- yorum. Yüksek heyetinizin beni | lıştı. (Alkışlar) Gördüğümüz teş- tekrar (Türk Dili Tetkik Cemiye- | vikler ve yardımlara bu kürsüden ti) reisliğine seçmesini 35. yıllık | yüksek sesimizle teşekkürlerimizi bir matbuat arkadaşma . verilen | bildirmekte T. D. T.C, reisi si en değerli ve son bir mükâfat gibi | fatile büyük bir haz ve Hüber.du heyecanla karşıladım. (Alkışlar) | yuyorum. Yorgun başım, yüksek itimadı- | Muhterem hanımlar, efendiler; nızm verdiği bir huzur ile dinlen | © Dil inkılâbı 10 gündür hayatın di. Geçkin başım kendisini dinç | cereyanına karışmıştır. Bu gün bu ve ayakta görüyor, bir gün, yeni» | inkılâp artık memleketin ruhu üs- den bütün arkadaşlarımla muhte- | tüne işlenmiş bir gayeye bir ihti- rem heyetinizin huzuruna çıktığı» | yaçtır. Yarım akşam Boğaziçi kıyı- mız zaman geceleri | ışıklarımızı | larından birinde dolaşan o çocuk söndürmeden çalıştığımızı size | gökyüzündeki belirsiz yıldızların vesikalarile ispat etmek bizim i - | çizdiği yolu göstererek: Bu ne - çin bir namus borcu (olmuştur. | dir? dediği zaman yanındaki ana (Şiddetli alkışlar). sının munis sesi şairlerin ona keh Kurultayın kapanması ile ki - | keşan dediklerini söylemek lüzu - taplarımızın açılması arasında en | munu duymıyacak, saman yolu di kısa bir zaman geçmiyecektir. yecek ve bununla talim vazifesini Muhterem hanımlar, efendiler, ! bitirmiş olacaktır. Edebiyat tari « * “Yüksek hami Reisimiz Gazi Mustafa Kemal hazretleri, muhte rem hanımlar, efendiler. olmasa dikkat © edilmesini, bu | hali en derin bir kuvvetle en ya - takdirde heyete ayrılan kimselere | kından kucaklıyacağız. (Alkış - urultay dokuz gün çalıştıktan sonra dün vazifesini bitirdi. Dünkurultayda inle hinde kehkeşan yıkılırken altın » daki bürçler, bütün bürçler, bü - tün yıldızlara çökmüş, yerlerine Türk bürçleri, Türk yıldızları gel miştir. Artık gökte bir Hamil bür- cü yoktur. Bir sünbüle bürcü yok tur, Kuzu bürcü, başak bürcü var- dır. Yarınki çocuklarımız bize es ki Türk atalarının başak bürcü de il, başak öğeği dediklerini öğre- neceklerdir. İster misiniz ki halâ, Havtzinnün tabirini kullanalım; mıntakatülbürç diyelim? Türk o- İ ğanı bize ne der; göğünü tanıma» | mısın? Ben tanrıyım. Benim yüce âlemlerimi sevgili ve aziz dilinle söyle der. Başını yükseğe kaldır Türk çocuğu; siz Gazi Mustafa Kemalin yetiştirdiği hür ve yük- sek nesilden geldiniz. Bütün dün- ya üzerinde adlarını ilk defa ken- din koyduğun yıldızların altında- sın, Toprağının üzerinde yaşaran otlar ve çiçekler yeniden var ol - du. Ve onlara oğan tanrı eski ad- larmı verdi. Çiçeklerini öp; kok- la, Onlar hep senin oldular. Muhterem efendilerim; © size başka diyeceğim yoktur. Önümüz de yepyeni bir ufuk açıldı. Tür « kün ruhu öz dilinin yarmki sesle- ri gelen sonsuz bir âleme doğru yükseliyor. Alkış olsun bu kurulta yı kurana. Alkış olsun Türk dili- ni kurtarana, Alkış olsun ona ge- ne ve her zaman ona. (Şiddetli alkışlar.) Maarif Vekili Reşit Galip Beyin nutku Bundan sonra alkışlar arasın » da kürsüye gelen maarif vekili Dr. Reşit Galip bey»şu nutku irat etti: , - Büyük Gazi reis, Büyük Kurul- tayın muhterem azaları; Çalışmıya başladığınızın onun cu günündeyiz. Bu müddet için - de derin ilimden ve coşkun milli duygulardan kana kana feyiz iç - tik. Bu müddet içinde Türk dili uğruna emek vermeyi, Türk dili - nin kurtuluşu yolunda çalışmayı bütün dünya işlerinden üstün tut- tunuz, Çalışmalarımız sayesinde Türk dilinin parlak istikbaline doğru geniş ve düzgün yollar açıldı. Bü tün milletin katılacağı bu yollar- da nasıl yürünmesi lâzım gelece « ğini isabetli süzgecinizden geçmiş teşkilât yasası ile, çalışma progra mı ile, yapılacak işler hakkındaki buyruklarınızda gösterdiniz, Bun- ların harfi harfine (başarılması için bütün imkânların sonuna ka dar tatbik sahasına geçirileceğini, birinci açılış önünde de söyledi « ğim gibi yalnız maarif o teşkilâtı namı değil, bütün hükümet teşki- lâtı namına Reisicümhur Haz « retleri ve başvekil paşa emriyle tekrar temin ve teyit ederim. Yüksek kıymette bine yakın Türk münevverinin burada topla- narak yorulmadan usanmadan ça lışması, yorgunluk, usanç tanıma- mak andile ayrılması irfan tarihi nizde unutulmaz büyük hadiseler den biri olarak yaşıyacaktır. Ya- kın ve uzak istikbalin tarihçeleri / adlarınızı bahtiyar çocuklarımı - zın ve daha bahtiyar torunları « mızın müteşekkir minnettar bakış ları karşısımda saygı ile anarak: “Türk dilinin kendi benliğine kavuşması, hakiki (zenginliğine ( Lütfen sayıfay! çeviriniz)
