23 Ekim 1954 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 14

İKTİSADİ VE MALİ S.A.S. ve American Export Lines Doları beşten hesaplıyorlar Maliye Dolar «resmen» 5 lira! üyük Sinemanın altındaki S. A. S. bürosunun kapısı açıldı. İçeriye genç bir adam girdi Burodakı vazifeli memur hanıma müracaat ett «— Amerika'ya uçakla gıtmek İs- tiyorum. Bilet bedelini öğrenebilir mi- yim?» dedi. Gidebilirdi. Fakat — öğrenecekleri pek tatlı, düşündüklerini teyid edecek mahıyette olmiıyacaktı. Ürosun- daki hanımın vazifesi müracaat edenle- e cevap vermek, «gidiş» bileti almak istiyenler olursa, gereken muameleyi formaliteyi tamamlamaktı. Yabancı şir- ketlere Türk maliyesinin zaman zaman gelen muhtelif tebliğleri, tamimleri var- dı. Bütün bu tamim ve tebliğlerdeki şartlan yolcunun haiz olması gerekiyor- du, fakat ilk prensip müşterinin izahat- n sonra bılet 1stey1p ıstemıyecegı idi. Turi yoksa biri evki olcu olarak mı seyahat etmek ıstıyor- sunuz'?» Amerika yolcusu — «turist» olarak seyahat etmenin bazı kolaylıkları, ucuz- lukları temin edeceğini biliyordu, ev- velce yaptığı hesaplara bu noktayı da katmıştı. «Turist olarak!» dedi. Tarife sayfalan karıştı. oldu : | «— İstanbul'dan New York'a 1921 lira ödiyeceksiniz!» Yolcu biraz şaşaladı. — Amerika'ya uçak ile seyahat edenlerden dinledik- leri, öğrendikleri ile bu büyük meblâğ birbirini tutmuyordu. Israr etti, böyle hallerde her insanın yaptığı üzere, yan- lışlık olup olmadığını sordu S. A. S. bürosu yeni yolcunun söy- Cevap şu 14 lemek istediğini anlamıştı «— Dolar öderseniz, 457 dolar ve- receksınız Fakat Türk parası ile bilet almak istiyorsanız 1921 lira vermeniz lâzım gelu' » Yolcunun gözlerinde hakikat belir- mişti. Evdeki hesabı çarşıya uymamış- tı, teşekkür etti, çıktı. abancı nakliyat şirketleri bugün mleketin dört yanında, hemiı butu buyuk şehirlerde şubel açnuş— lardır. Bu şubeler, bu şırketler bizim için Türk parasının hariçteki değerinin ne şekiller gosterdıgı hususunda belli başlı kaynı kl rdır. Yolcu uçakları için bılet verılırken bu şırketler daımı surette Türk p: nın yabancı ve sağlam aralara naza- ran —dolar, Sterlin— kıymet derecesi- ni olçuyorlar fiyat tesbiti bunu bilhas- sa dikkate alıyor ve esas tutuyorlar. Şirketlerin Türk maliyesine, Türk Dev- letine karşı da vecibeleri vardır. Vergi veriyorlar, Türk parasını kendi memle- ketlerine <«transfer» ediyorlardı. Ancak transfer muamelesinin Merkez Bankası tarafından yapılmasında büyük zorluk- lar mevcuttur. Bazan, buna imkân bu- lunamıyor. Bu sebeplerden dolayı S. A. S., P. A. A. gibi bü k şirketler tek bır esası, diğer hepsine tercih ediyorlar : Yolcunun bilet ücretini dolar olarak ö- demesı u bilet ücretini dolar olarak verdıgı takdırde bır şirketin bunu dı- , kaideler . Halbuki Türk parası olarak verilen bilet ücreti transfer kabiliyetin- den çok şeyler kaybetmektedir. .buçuk seneye yalan bir za- mandan beri dış pıyasalarda paranın SAHADA değeri o kadar duşmuş, o kadar deği- şik şekiller göstermiştir ki, Türkiye'de bulunan yolcu nakliyat şirketleri de bi- let ücretlerinde durmadan bir arttırma yapmağa mecbur kalmışlardır Bır 0— ların resmi kur üzerinden değ 80 kuruştur. Halbuki, şırketler bu pa— rayı dış memleketle rde bilhasa bağlı bulundukları kendi — memleketlerinde değerlendirmek için iki misli, üç misli fazla ödemek zorunda kalıyorlar. Bu sebepler bir neticeye, yukarıda söylediğimiz neticeye dogru gidiyor. İlk Öönceleri, bir doların resmi kurun üze- rindeki fiyatı üç lira on dört kuruşa çıktı.. Sonradan, Türk parası değerin- den daha fazla kaybetmeğe başladı, dış piyasalardaki bu düşüşün tesiri, Türki- ye'de nakliyat şırketlerınde derhal te- sirini göste erdi. Daha fazla bir yüksel- me görüldü. Şirketler toptan aldıkları kararlan tatbike başladılar, esasen ara- arında, fiyat arttırmak, para değerini tanzim etmek için protokol vardı, bu protokolun esaslarına göre, her şirket ayni zamanda bir yükselme veya indir- me yapabilirdi. İkinci olarak bir doların karşılığı üç lira doksan üç kuruş olarak kabul edildi. Artış, durmadı, dört Ura yirmi kuruş seviyesine kadar geldi. Bir za- mandanberi şirketler bu mıktar üzerin- den bilet fiyatlarım ayarlıyo ve sa ta yapıyorlardı. Son günlerde, bılhassa son hafta içinde, bırden şırketlerde ye- ni bir hareket görüldü. —Türk parası karşılığı bilet satışlarında bir yükselme daha yapılması isteniliyordu. Bazı şir- ketler, istişari mahiyette diğer şirket- lerle konuştuktan sonra, bir an beş Ura üzerinden hesaplamağa başladılar İlk önce American Export Lines Vapur şirketi bu yeni nizamı tatbık etmeğe girişti. Bir kaç haftadanberi bu fiyat üzerinden bilet satışı — yapılmaktadır. Diğer uçak şirketleri de yakında bu usulü tatbike girişeceklerdir. ir mısal verelim : Bir kimse, rika'ya uçak ile gitmek istediğinde, elinde dolar bulunuyorsa yol bileti kar- şılığı olarak sadece ve sadece 457 20 dolar ödiyecektir. Fakat, bilet ücretini Türk parası olarak Vermek zorunda ise, ki bir çok kımseler için bu usul cari- dir, bir Amerika seyahati —sadece gi- dış 1921 lıradır Aradaki, muazzam fark ortadadır. Bir dolar resmi kurdan iki Ura seksen kuruş olduğu halde, do- lara sahip bir kimse Türk parası ile dokuz yüz liraya yakın bâr ücretle bu seyahati yapacaktır. Halbuki, Türk pa- rası olarak bunun bir nüsünden fazla ödemeğe mahkümdu Yukarıda verdiğimiz misal, doların bu şirketler tarafından 4.20 lira üzerin- de hesaplanmış şekline aittir. Uçak şir- ketlerine, henüz yeni tarifenin hesap- ları gelmemıştır Beklenmektedir. Bu hesap üzerinde para ödenmeğe başlan- dığı takdirde, Amerika yolculuğu Türk parası karşılıgı ile 1921 liranın da çok üzerine çıkacaktır. Paramızın hariçteki değerini anla- mak için harice çıkmaya lüzum yoktur. AKİS. 23 EKİM 1954