25 Aralık 1961 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 25
KİTAPLAR İki Neslin Tarihi (Ahmet Cevat Emrenin hatıra- ları, Hilmi Kitabevi, İstanbul 1960, Nurgök Matbaası, 575 sayfa 10 Aral A hmet Cevat Emre, yani "İki Nes- lin Tarihi" veya "Mustafa Kemal Neler Yaptı?" adlı hatıraların yaza- rı, geride bıraktığımız hafta içinde 85 yaşında Tanrının rahmetine ka- vuştu. Yaşıtları onu, Ahmet Cevat Emre adıyla hatırlamakta belki güç- lük çekerler. Ama, sadece Ahmet Cevat veya Giritli Cevat yahut da Cevat Resmo denildiği zaman, yaşıt- ları arasında Ahmet Cevat Emreyi tanıyıp hatırlıyacakların sayısı hay- li kabarıktır. İki Neslin Tarihi" adlı kitap Ahmet Cevatın hatıralarını bir ara- ya getirmektedir. Ancak bu hatıra- larla kitabın birinci ve İkinci adlan arasında bir ilgi bulmak son derece zordur. Ahmet Cevat da bunu gör- müş olacak ki, kitabınla iç kapağın- da, iki adın altına ayrıca bir açıkla- ma koymuş, "Son asırda memleketin geçirdiği en mühim tarihi vakaların en canlı ve doğru hikâye ve tasviri- manın Ahmet Cevat yerine kitabın yayıcısı tarafından konması daha bü- yük bir ihtimaldir. et Cevat, önce hayatının hi- mi anlatmaya başladığı kitabı- nın ortalarında bir genişçe fasılda, hatıralardan ayrılmakta, kendi ya- şadığı günlerin pek bilinen ve orta okul kitaplarına bile geçmiş tarihini azmaktadır. Kitabın sonlarına doğ- ra ise, kitabın bir hatıra kitabı ol- duğunu hatırlıyarak, ei hatıra- larına dönmektedir. p 67 fasla bölünmüş ve her fasıl da kendi için- de fıkralara ayrılmıştır. Ahmet Cevat Emre gerçekten iyi bir yazar olduğu için kolaylıkla okunan bu hatıralar elidinde, pek özel meselelere doku- nulduğu gibi, bilinen şeylerin de tek- rarma oldukça sık rastlanmaktadır. Giritte ortahalli bir ailenin çocu- ğu olarak dünyaya gelen Ahmet Ce- vat, hatıralarına doğduğu günden itibaren başlamıştır. Bu sebeble oku- yucu, 1876 yılından itibaren Giritte- ki Türk azınlığının yaşayış şartları- nı, Girit isyanlarını, Giritte o yıllar- da bağımsızlık Yunanistana ilhak . yüzyılın son günlerin hamit idaresi altındaki e günlerin Kuleli ye Harbiye Mektep- leri hayatını, bu okullardaki Jön Türklerin gayretlerini, Türkiyede is- tibdada karşı başlayan (hareketleri gayet iyi bir şekilde anlatabilmekte- dir. Sınıflarının hep birincisi olan, AKİS. 25 ARALIK 1961 İstibdada karşı hareketlere manşağı için Abdülhamit taraf mdan Trab garba sürülen Ahmet Cevat, o gün- lerin şartlarım da ha aralarında gene gayet akıcı bir dille ve merak uyan- dırıcı bir şekilde anlatmaktadır. 1908'de Meşrutiyetin ilanından sonra İstanbula dönen Ahmet Cevat, bundan sonra İstanbulda gazetecilik yapmış, İttihat Terakki Partisinin içine girmemekle beraber, bu parti erkânına yakın olarak çalışmış, dev- rin şöhretlerinin ahbabı ve dostu ola- rak devrin kültür ve fikir hayatına katılmış, daha ziyade yayınladığı ki- taplarla dikkati çekmiştir. Ahmet Cevatın hatıralarının en enteresan taraflarından biri, Türkiyede ilk de- fa kooperatiflerin nasıl kurulduğu- nu, bu me kendisinin nasıl önayak olduğunu v are | İtti- hatçı Kara Kemalin müdahalesiyle Büyük Harp içinde kooperatifçilik nasıl öldürüldüğünü anlatan satırlardır. Türkiyede izcilik (hareketlerinin başlamasında da önayak oluculardan biri olan Ahmet Cevat, e sonra İstanbul Darülfünununda Ural-Altay dilleri asistanlığı ve li yap- mıştır. İstiklâl Savaşından sonra ise, bilhassa Türk dili çalışmalarla çekmiş, Lâtin alfabesinin (kabulü için yapılan çalışmalara katılmış ve ömrünün geri kalan kısmım hep Türk dil davasına harcamıştır. Ha- tralarnda enteresan hususlardan bili de, ğini ve onun etrafında- kileri unda ya e eri ça- lışmalara in geri satırlardır. HER EVİN MERHEMİ AKİS — 299 Dirilen Şehir (Jules Romains'in romanı, çevi- ren Sabahattin Eyuboğlu, resimle- yen Ferruh Doğan, Ataç Kitabevi yayınları 24, İstanbul Ekin Basımevi 1 er 64 sayfa 200 kuruş) Ünanimizm yirminci şünce ve sanat alanına getirdiği bir akımdır. Başlangıcı tâ ondoku- zuncu yüzyılın başına kadar uzan- makta, romantiklerde izleri görül- mektedir ama, saati dünyasında asıl yerini 1900'ü hemen takip eden yıl- tarda Fransada bulmuştur. Türkiye- de pek az bilinen bu sanat ve düşün- ce akiminin bellibaşlı sözcüsü, Jules Romains'dir. Rene Arcos, Georges Duhamel, Albert Gleizes, Henri Mar- tia, Charles Vildrac da bu akımın Kurucularındandır. Jules Romains'in "Dirilen Şehir" adlı kitabını Türkçe- ye kazandıran Sabahattin Eyuboğlu» "Unanimizm'i "Hep birden yaşama" diye gevirmi. Ünanimizm yahut "Hep birden ya» şama'" 'nın Batı edebiyatında şiir, TO- örneklerin en kuvvetli ve Moli rinden biridir, Sabahatti boğlu- nun Türkçeye kazandırdığı im Ro- mi manının Özeti şudur: Fransada Parise, büyük şehirlere U- zak bir kasaba... Yüzü dış dünyaya e. e hoşlanmayan, politi n uzak, kendi içine dönük, ta memuru gelir. Kasaba bu genç a- damı, genç yea ir 7 7 gar. Genç a t gibi kasaba a Yaşar iler. Kasaba. havasına, kendi e baş eğ- miştir. Ama bu çok sürmez. Günün birinde sıkıntıdan patlayacak bir hal- deyken, şehir çarşısında bir , genel tan, düşünmeğe sevkeden, le la da canlarını sıkan bir cümle ya- zar. Helaya her giren bu “cümleyi o- kur, üinür, Oo düşündükçe kan beynine çıkar. Derken şehrin ha- vası değişir. Günün e cümle helanın duvarından silinir Zi- hinlerden silinmesi mi AZ. Kasaba kapırdandıkça Kapma, yepyeni bir hava kaz: Düşünce şalarını. zorlayan "Diri- len Şehir" adlı ro ufacık bir cilt- çıklamanın peşinden (okunduğunda Dirilen Şehir" in getirdiği mesaj or- taya daha iyi çıkmaktadır. Ne yazık ki, Türkçeye ünanimizm akımının sözcüleri olan başka örnekler çevril- me diği, için, insan sadece "Dirilen Şehir"i okumakla tam anlamıyla doymuş olmuyor. 35
