6 Ekim 1930 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 4

FETHİ BEYİN NUTKUNUN TAM METNİ Pa A AAA G Serbest Cümhuriyet Fırkası Liderinin Bütün Gazetelerede Çıkan Nutku Eksiktir. “Son Posta,, Bu Nutku Tam Olarak Elde Etmiştir. Serbest ve Halk fırkaları ara- sında ilk çarpışma iki teşrinevvlde vukua geldi. iki fırka Hderi de fi- kirlerini söyledi. İsmet Pş. progra- mını okudu. Fethi bey tenkitlerini yaptı. İsmet (Pş. cevap verdi. Fa- kat Fethi beyin nutku, tamam ola- rak pe edilmedi. Bu nutuk, hulâsa> arızda görüldüğü gibi değildir. Çok kuvvetli tarafları vardır. EfF- kirı umumiyenin tenevvür etmesi için bu nutku aynen neşrediyorur. Yarın da Vekillerin cevaplarına verdiği cevabi nutku dercedece- ğiz, “Meclisi mutadından evvel içtimaa davet ederken hükü- met sebep olarak geçen hafta kabul ettiğimiz kanunu gös- termişti. Bugün görüyoruz ki meclisin meşgul o'acağı mesele yalnız bu mali kanun değilmiş. Başvekil bütün kabinenin istifasını — vermiş ve — nısfına yakın azasını kabineden çıkar- hrken ittifakı Güra ile itimat almış olan hükümet me gibi bir mecburiyet altında ve ne gibi tesirlere tâbi olarak istifa etmiştir? Nim Resmi Bir Tebliğ Daha- bir buçuk ay - evvel bir hükümet gazetesinde adeta' nim resmi maliyette intişar eden bir tebliğde, beş sene için hükümetin dahili ve harici siyasetinde asla bir tebeddül olmıyacağı ilân edilmişken bu kadar kısa bir zamandan sonra Adliye, — İktisat, Maarif — ve Nafia gibi mühim vekâletlerin başka ellere tevdi olunmasını mecburi kılan sebepler nedir? Bazı hükümet gazetelerinin de-büyük bir inşirah düyduk- larını ilândan çekinmedikleri bu tebeddüller nasıl bir siyasi vaziyet üzerine zaruret- halini almıştır? Bunun — kükümet ağımdan izah olunması lâzım- Ümit etmek isterim ki dört mühim — vekâlette — vekillerin değişmesi — yalnız — şahısların tebeddülüne munhasır değildir. Hükümetin, şimdi okuduğu beyannameyi hazırlamak - için beş gündenberi çalışmış olma- sı da gösteriyor ki geçen Ha- ziran Meclisten ittifakı âra ile itimat alan hikümet, bu fev- kalâde içümadan bilislifade hiç olmazsa bazı vekâletlerde siyasetini tebdil etmek ve ye- niden itimat reyi' almak ihtiya- cını hisselmiştir. Bu ihtiyaç neden hasıl ol- muştur? bunu ben kendi nok- tai nazarıma göre izah ede- yim : Serbest Münakaşanın Y eriri Efendiler, bu ihtiyaç, Cüm- buriyetimizin parlâmeto haya- tına yeni bir fırkanın dahil olmasından doğmuştur. Serbest Cümhuriyet fırka- sının henüz bir buçuk aylık bir hayatı vardır. Fakat firka- yı doğuran ihtiyaçlar, yani mü- mnakaşa hürriyeti ve büyük mill. t meclisinde bir karşı fırka tara- fından hükümet işlerinin mü- rakabesi o ka ar dernden his- sedilen ihtiyaçlar idi, ki bun- ların zaruretlerine katlanmak mecburiyeti —derhal kendini göstermiştir. Serbesti minakaşa, ve' ser best murakabe tesirini yalnız (fhükümet üzerinde göstermekle kalmamiştır. Bir haftadanberi Cümhuriyet Halk fırkasında bu fırka meb'uslarının hükü- mete karşı yaptıklarını yine ÂAynen Neşrediyoruz ... hükümet gazetelerinde okudu- ğumuz şiddetli tenkitler hükü- met fırkasının da serbest mü- den istifade ettiğini göster- mektedir. ğuna dair raporlar yazıldı. Başta Milliyet gazetesi olmak üzere bazı gazeteler Fetbi Beyin mütemadiyen yankesici- lerle, kaçakçılarla ve asıl ve hüviyeti malüm olmıyan kimse- lerle teşriki mesai ettiğini yaz- makta küsur etmediler, Bir taraftan komünistlerin, diğer taraftan mürtecilerin tahrikâ- tına alet olduğum, yolunda tezvirat baş gösterdi. Fethi Beyin ismi mahalli hükümet memurlarının raporlarında ka- çakçı, yankesicilerle bir arada geçmekte idi. * Efendiler! Biz — bunlardan müteessir ve mükedder değiliz. Serbest münakaşanın ve serbesi murakabenin her gün ziyade- leştiğini — gördüğüm menfaat- leri, yürüdüğümüz yolun ne kadar doğru bir yol olduğunu ispat edip durmakta iken hangi maksada hizmet fikrile yapıldığımı bir türlü anlıyama- dığım bu propagandaların asla ehemmiyeti olamaz. Anlaşılmıyan Zihniyet Anlıyamadığım bir zihniyet daha var: amele Halk fırkasına mensup oldukça iş yolunda- dır! vaktaki bu amele Halk fırkasına intisap etmek hakkı- nı Serbest fırka lehine istimale başlar; o zaman iş değişir. Derhal iktisadi meslekler ih- tilâi meydan alır. Devletçilik ve liberalizm nazariyelerile bu meselenin halli çareleri aranı- hlır. Efendiler nazariyeler — ihti- lâfile be meseleyi hal için zah- met çekeceğimize amelenin neden gayri memnun olduk- larımı tahkik etsek daha doğ- ra olur zannederim. Rica ede- rim iktısadi menfeatinin hangi fırka —porgramile daha iyi temin olunacağını fark ve temyiz —etmek hakkını hiç kimseden nezetmiyelimr. Eskişehir Belediyesi Eskişehirde belediye ifayi vazife —etmiyor. En büyük değirmen sahibi Halk fırkası azasından — bir zatı sahabet ediyor. Ve Eskişehirden İstan- bula sevkedilen ve şimendifer nakliyesi - tediye - olunduktan sonra İstanbulda altı liraya satılan bir çuval unu Eskişe- hirde 7 liraya sattırıyor. Ek- meğin okkası 10 kuruş iken kafası taşla yarılıyor. Mahalli bükümet kuvvetlesi alenan bita- raflığı terk - ile ahalinin” belediyeyi - : değiştirmek — için intihap — haklarını — serbestçe istimallerine bin türlü maniler çıkarılıyor. —Bittabi Serbest fırkanın — komünistleri — tahrik ettiği ve fes giydireceği “yibi isnatlar da meydan ılıyıır_J K Akıl kârı Olmıyan şey Efendiler Eskişehir halkinin böyle “bir belediye — heğeti aleyhine rey vermesine müma- naat etmek akıl kârı mıdır? Bunu yapacak yerde daha evvel belediyeyi — vazifesine — davet etmek ve belediye hakkındaki şikâyetleri daha evvel dinle- mek daha makul bir siyaset olmaz mı ? Komünistlerden bahsetmekle ve bir münev- verin - kafasma — taş — atlır- makla halkın belediye heyeti hakkındaki kanaati değişir mi zannedersiniz? Bunun adı Fikir mücadelesi midir? Bilâmum ameleyi komünist telâkki etmek doğru mudur? Halk Fırkası Paratoner mi? Efendiler , vaktaki bir zat Halk fırkasının mutem(d Jir - nun ahlâk ve evsafına asla toz kondurulmaz. Fakat bu mute- met Serbest Cümhuriyet fır- kasına intisap hakkını i:t'mal ettiği dakikadan itibaren hiç te şayanı itimat bir adam” deği- dir, mürtecidir, fesatçıdır, ah- lâksızdır. Bu mantıksızlık » gü- lünç değil midir? Fırka işlerine bu kadar şahsiyat karıştırılırsa hepimizin gayesi olan normal bir murakabe hayatını tesise imkân kalir mı? Diğer mühim bir propaganda daha var: İzmirde, Manisada, Aydında Balıkesirde ve bir çok kâza- larda tezahürler yapan halk ken- diliğinden toplanmamiştır. Bir takım muharrikler bütün bu ha- ki kukla gibi istedikleri yerlerde toplamışlardır. Buna, bir aklı dunmak — vazifesile selim sahibi nasıl inanabilir ? Hayretteyim. Bu muharrikler ne vasi bir şebeke halinde memleketin her tarafını ihata etmişler ? bunların mevcudiye- Ünden nasıl olup ta kimse ha- 'berdar olamamışır? Haydi Başvekilin bununla meşgül olmadığını kabul ede- Him. Ya Dahiliye vekili, ya va- Kiler, polisler, jandarmalar, ta- harri memurları ve sair me- murlar, bunların hiçbiri ifayi vazife etmemiş midir Bunların da ifayi vazife etme- diklerini kabul edelim! Ya her gün halk ile temasta bü- mükellef olan Halk Fırkasının müfettiş- leri, vilâyet, kaza, nahiye mu- temetleri, bunlar da bu muhar- rikleri görmediler mi? Ve hükü- meti haberdar etmediler mi? Bu, hayret olunacak birşey değil midir?! 'Halkın Memnuni- etsizliği.. Efendiler ben bu muherrik- lerin kimler olduğunu, neler olduğunu bu kürsüden size haber vereceğim. Bu muharrik- ler hükümetin bilhassa mali, iktısadi - siyasetidir. Ve ancak bü — mali ve iktısadi siyasettir ki bütün halk tabakalarına bu kadar derin bir memnuni- yetsizlik vermiştir. İşte, mu- harrikler bu — memnuniyetsiz- likler ve bu şikâyetlerdir. Size bir muharrik daha haber vereyim. O da Cumhu- riyet Halk fırkasının adaki tqyî'ılihdıı. Şayanı ı:ı.:nııuni- yettir ki gene Halk fırkası bu son muharriki bertaraf etmek teşebbüsünü almıştır. Fakat asıl büyük muharrik, bükümetin mali ve iktısadi siyastedir ki el'ân meydandadır. Vakıa kabine, dahilinde bazı vekilleri değiştirmek - suretile bu memnuniyetsizliklerin - se- beplerini — izaleye - çalışmıştır. Bir buçuk aylık fırkamız bu- nuda memleket hesabına kay- dedilmiş bir menfaat telâkki eder ve onunla — iftihar eder. Fakat fırkamız bu cüzi tebed- dülün bu derde kâfi deva ok- madığı kanaa'indedir. Efendiler, Bu Ne Demektir? Efendiler yine diyorlar ki Fethi bey ve arkadaşları te- miz adamlardır. Cümhuriyet- çidirler. Kendilerinin mürteci- lerle teşriki mesai edeceklerini asla düşünmüyoruz, kendilerini Fakat Fethi' beyin. ve ar- | kadaşlarının malümatı haricin- de ve onların nam ve hesabına komünist'er, mürteciler harekete geliyorlar. Tekrar fes giydirile- ceğinden, arap harflerinin iade olunacğından behsdiyorlar. İm- kılâp tehlikededir ! Efendiler bu ne demektir? Bu kadar itimat edilen ve maksat ve mefküreleri bu kadar tenzih edileb Fethi bey ve arkadaşları bu teşebbüslerinde muvaffak olamazlarsa ©o halde Cümhuriyet — icabatından olan serbest murakabe hayatma gir- mekten; fırka teşkilinden, sayfı nazar etmek lâzımdır. Eğer Fethi bey Cümhuriye- tin Türkiyemizde normel olma- 1 ve ebedileşmesi için gördüğü bütün teşviklere rağmen fırka teşkil edemezse veya fırka teş- kili bazı yanlış düşünenlerin iddiaları gibi inkılâbı tehlikeye düşürecekse ©o balde daha uzun bir zaman için fırka teşkilinden sarfı nazar etmek ve daha uzun bir zaman mecliste murakabeyİ tek bir fırkaya — terketmek icap eder. Maksat bu ise, bunu açıkça ifade etmek daha dürüst bir hareket olur. Hakikat Böyle Değildir Halbukifhakikat böyle değil- dir. Benimle teşriki mesai eden arkadaşlar, bütün aşk ve imanlarile Cümhuriyetiçidir. Lâiktir, — milliyetçidir. Bunu kuvvstle ve iftihar ile söylemek isterim. Hakikat — şudur Efendiler: Halk mali ve iktısadi sıkımtıda- dır. - Vergiler halkın tediye kabiliyeti ile mütenasip değil- dir. Bir takım esassız dediko- dularla vakit kaybedeceğimize derhal halkın dertlerine müm- kün olduğu kadar, çare bul- mıya çalışmalıyız. Vatana ve aziz Türk milletine ve cümhu- riyete karşı bu çareleri bul- makla mükellefiz. Bu, bizim vicdani borcumuzdur. Efendiler demek istemiyörum ki memleketimizde — mürteci kalmamıştır. Tekrar fes giyme- sini istiyen ve Arap barflerini arzu eden hiç yoktur demi- yorum. Hayır, böyle bir iddia hatırımdan geçmez.Cümhuriye- timizin ve müşterek idealimizin düşmanları , olan bu muzur insanlara karşı birlikte cephe almak ve bir safta mücadele etmek hepimizin daima en aziz bir vazifesi olacaktır. Fakat ben şunu — demek istiyorum: Sözüm İyi Anlaşılsın Halkı her gün, her saat taz- yik &den mali ve iktısadi sı- kıntıları unutarak yalnız mür- tecileri düşünmek ve bu düşün- ce ile cumhüriyetin normal bir hayata girmesini geciktirmek pek hatalı olur. Efendiler bu bahsi kapat- mazdan evvel daha bir nokta- ya temas etmek. mecburiye- tindeyim: teşkil ettiğine T propaganda — yapıyor. Efendiler, ne ben, ne de arkâr yalandan, propaganda yapmak” tan veya bu propagandaları? yapılmasına müsaade etmektef münezzehtir. Bunu sureti kat'F yede tekzip ederim. Beşiktaştaki - Hadise Serbest Cümhuriyet fırkasır cebinden bir kâğıt çıkararak okumıya ve harzır bulunanlari emri vaki karşısında bulundur” mıya teşebbüs eder. Bu davet" siz hatibin mantıksiz ve man&” dız sözleri hazır bulunanlar üzerinde sui tesir icra eder ve bu sözlerin hiç olmazsa intişaf Jetmemesi için tedbirler alınır: Aradan bir hafta geçer. İstam” bulda intişar etmiyen bu söz” ler, nasılsa Hakimiyeti Milliy€ sayıfalarında yer bulur. Tekraf biz bu sözlerin fırkamızla münasebeti olmadığını ve f" kamız efkârını asla — temsil edemiyeceğini beyan ettik- Artık buna inanmak, ve bt nokta üzerinde ısrar etmemek icap etmezmi? Efendiler fırka teşkili içit yazdığım mektüba Gazi Hz. nit lütüf buyurdukları cevabı hef türlü sui tefehhümleri izale içif | neşretmekten başka bir propt” gandada - bulunmadım. - Firkâ” mızin — teşekkülü Cümhuriyet esaslarından telâkki edildiktef sonra başka türlü propağand! yapılmasına asla - ihtiyacıml yoktur. Büyük mürşidimiz Gatİ Hz.nin, Cümhuriyeti Türk vâ” tanında — ebedileştirmek — içif kalbinde büyük bir aşk taff' dığına benim sarsılmaz imanitf varken bu yüksek gayeyi küçük düşürecek dedikoduların me)y” dan almasına asla meydaf vermedim ve vermiyeceğim. Tarihte —misli görülmiy? yüksek bir nazar ve derin b? ihata ile Türk Cümhuriyetini” ihtiyaçlarını keşfeden ve 27 manı gelince bu Cümhuriyeti” ebedileşmesi için icap edii siyasi teşekkülleri hüsnü telâkF ve tıgzip eden büyük halâf kârın — mefküresine karşı * kadar nihayetsiz bir hürmeti temirbetiyotha-vardır ü iyi bilenler bu mefküreye © küçük bir hizmeti ifa etme nasıl “kayatımın ; sonuna İ müftehir ve bahtiyar yaş! cağımı pekâlâ takdir ed:ıll"" Cümhuriyet mefkîırl"i’:, bütün milletin tuh ve vicdat” da ebedileşmesi gayesile cî'f g huriyetçi ve lâik bir karş! kv kanın teşekkülünü hüsnü teli etmek - süretile Reisicümht muz ve büyük hdliskâ"M Gazi Hz. şimdiye kadar * 4 vatanıma yaptığı emsalsif » tarihi hizmet ve muvaffak' 4 lerine zamimeten minnCU'.l" et olunmıya lâyık yeni bir bE iç yapmış - ve - Türk — milletiy ebedi şükranına bir daht kazanmıştır. (İsmet Paşanın Pr mendan off;; nutku garın dercedeceğizİ sonraki