4 Eylül 1932 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 10

Bir tetkik Yoğurt iptida hangi millet tarafından yapıldı? Avrupalıların yoğurdu bulgar malı addetmeleri doğru değildir Türk inkılabının en parlak za- ferlerinden biri Türkün şimdiye kadar askerlikten başka bir sa- hada mevcudiyet gösteremediği hakkındaki iddialara karşı, bilâkis bu milletin en eski devirlerden başlayıp orta zamanların nihaye- tine hatta son asırların başlanğı- cına kadar, cihan medeniyet hayatının hiç bir safhasında her hanği bir memleketten geri kal- mamış belki bu memleket ve mubhitler için medeniyet nümunesi ve rehberi olmuş bulunduğunu ısbat imkânını hazırlamış olması- dır. Işte ben de meslek ve ibtisasım dolayısile bu makalede Türklerin bilhassa zirai sanatlar tarihinde ve bunlardan sütçülüğün bir şu- besi olan yoğurtçuluk sahasın- daki mevkilerini tesbit ve isbata çalışacağım. Yoğurdun ilk önce hangi millet tarafından yapılmış olduğunu an- © lamak için düşünülecek ilk şey — yogurt kelimesini, dünya dillerin- © den hangisinde iştikaklarile bir- likte izah edilebileceğini araştır- maktır. Lisaniyatçıların pek doğru olarak iddia ettikleri gibi, bu ke- imenin sadece şu veya bu lisanda Kullanılmış Oveya kullanılmakta olması bu kelimenin o lisanda yerli sözlerden olduğunu isbat etmez. Bunun ısbatı için, aslı tahkik olunan kelimenin akrabalarile bir- likte aynı lisan dahilinde yerleşmiş olması ve bu akrabalık münase- — betlerinin aynı lisandaki gramer — yani şekliyat kaidelerile izah edi- lebilmesi şarttır. © Yoğurt kelimesi - şimdiki, halde “elde edebildiğimiz vesikalara na- © zaran - miladın onbirinci - hicretin - beşinci asrında şark türkçesinde aynı şekil ve manada kullanıl- makta idi. Bu asra ait olup şarki Türkistanda yazılmış iki büyük eser vardır ki bunlardan birisi türkçe ve muntazam büyük bir edebi eserdir; diğeride atapça yazılmış büyük bir türkçe lügattir. Birincinin müellifi Balasagonlu Hacip ( yani baş vezir ) Yusuftur. Eserin zdı: “ Kutadgu Bilig ,, yani ( saadet ve necal ilmi) dir. Yazılış tarihi de 462 hicri — 1064 milâdidir. Eser o tam olarak 1891-2 tarihinde St. . — PetersburgdajRus Türkiyatçıların- dan Dr. V. Radloff tarafından “ Kudatku Bilik ,, namile iki cilt olmak üzere Türkçe fen ve Al manca tercümesile! birlikte bastı- rılmıştır. Ikincisinin müellifi ise Kâşgarli Mahmut (Mahmudulkâşgari) dir. Eserinin adı: “Divanı lügatittürk,, yani (Türk lehçeleri kamusu ) dur ve yazılış © tarihi de: 466 hicri 1066 milâdi- dir. Kitap ayni unvan ve tertip Dile 1333 (1917) de Istanbulda Devlet matbaasında üç cilt olarak basılmıştır. Her iki eser o asrın en kuv- vetli ve medeni İslâm - Türk devleti olan Karahanlılar zama- nında “Hakaniye türkcesi,, denilen şark türkçesi yazı diline ait en kıymetli vesikalardandır. Kutadgu Biligin, Radloffun eserine esas olan uygur yazısı ile yazılmış nüshasında (sayfa 127 satır 7) şöyle okunan bir mısra vardır : Kımıs, süt ya tong yağ ya yogurt, kurut. Yani, kımıs (ta- hammür etmiş kısrak sütü), süt ve ya don yağı, yahut yoğurt ve kurut (kurutulmuş yoğurt) (1| “Divanı olüğatittürk,, te de birinci cildin 159 uncu sahifesinin altıncı satırında, 179 uncu sahife- sinin 12 inci satırında, ikinci cildin 148 inci sahifesinin 15 inci, 198 inci osahifesinin 16 ıncı, üçüncü cildin 123 üncü sahifesinin dördüncü, 143 üncü sahifesinin beşinci, 148 inci sahifesinin 16 ıncı satırlarında aynı kelime “yoğurt, şeklinde ve aynı manada olarak görülmektedir. Meselâ birinci cildin 159 uncu sahifesinin altıncı satırında şöyle bir cümle vardır: “Yoğurt üzişti,, ey terevvebel- lebün ve hasüre - tercümesi şu- dur : “Yoğurt uyuştu, yani “süt koyulaştı ve pıhtılaştı,,. Gene birinci cildin 179 uncu sahifesinin 12 nci satırında şöyle bir iki cümle vardır: “Ül yoğurt üzinni, ey ennehu revveberraip... “Ül üznima üzini,, cebbenülcübünne... Tercümesi: O yoğurt uyuttu yani yoğurt yaptı... O “ uyutma uyuttu ,, yani peynir yaptı. Bundan mada yoğurdun diğer bazı nevileri meselâ “ Kurut ,, denilen kurutulmuş sert şeklinden başka bir de sulu nevi de olduğu anlaşılıyor. Netekim aynı eserin üçüncü cildinin 123 üncü sahife- sinin üçüncü satırında: Suuk — Ismü küllün mayiin rekikin. Nahvürraibi velrubi iza rakken. Yuklü minbü. “Suuk yuğurt,, ey resiyeten rekikaten. Tercümesi: Suvuk, Suvık — Her nevi ince mayiin adıdır. İnceleş- miş yoğurt ve pelte gibi. Bundan dolayı “Suvık yoğurt,, yani ince- leşmiş sulu yoğurt denilir. Yoğurdun daha başka halleri hakkında da ayrı ayrı kelimeler kullanılmaktadır. Meselâ aynı eserin ikinci cil- dinin 148 inci sahifesinin 15 inci sahifesinde: “Yoğrut sütkerdi,, ey yasürürra- ibü hatta sare keennehü lebenün fi rikkatihi, vardır. Tercümesi: “Yoğurt sütkerdi,, yani yoğurt bozulup inceliği iti- barile süt gibi oldu, sütleşti. Nihayet “yoğurt, kelimesinin diğer türk lehçelerindeki istimal- leri için de W. Radloffun dört cildiik büyük “ Türk lehçeleri lüğati tecrübesi ,, unvanlı kitabı- na bakılabilir. (2) Yalnız burada yoğurt ile alâ- kadar ikinci bir kelime olmak üzere “Ayran, kelimesini hatır- latmak icabeder. Filhakika bahs- ettiğimiz aynı eserde (cilt 1 sahi- fe 109 satır 9) bu kelimeye de ayni şekil ve manada olarak rast gelinmektedir. ütün bu misallerden anlaşıl- dığı üzere daha on birinci asırda yani bundan aşağı yukarı bin sene kadar evvel “Yoğurt, un türlü nevileri ayran ve saire gibi Türk- çede temamile yerli milli kelimeler olarak kulunılmakta idi. Kelimenin iştikaki ikaza gelince gene misallerden anlaşıldığı vechile Türkçede “koyulaşmak, pıhtılaş- mak,, manalarıle alâkalı olmak üzere “uyumak uyuşmak, keli- meleri kullanılmaktadır. Bu keli- menin ayni manada olarak bugün ey ennehu (1) Kurutulmuş ve kesme yoğurt manalarında olarak «Kurut» ve (Keş) kelimeleri Şarki Anadoluda kullanıl maktadır. (2) V. Radloff, Versuch cines Wör- terbuches der Türk - Dialekte, Cilt 111, Sahife 412 AL Bursa tarihi Payıtahtlık zamanından beri Bursada geçen vakalar Bursa 3 — Halkevi Bursa tari- binde meçhul kalan kısımları aydınlatmak için büyük bir faa- liyete geçmiştir. Bursanın payı tahtlık zamanından beri bütün tarihi devirleri tetkik olunacaktır. Halkevi bu maksatla Ankaradan Evkaf kayıtlarının tetkiki için izin istemiş ve almıştır. Evkaf sicil've kayıtlarının elden geçirilmesi payıtahtlığın Istanbula geçmesi üzerine bir çok seneleri ve bu yıllarda geçen vakaları çok karanlık kalan Bursa tarihi için pek ziyade ehemmiyetli neticeler verecektir. e istimal edildiği malümdur. Buna nazaran yoğurt kelimesinin “uyu- gurt,, yani “ uyutulmuş, uyuştu- rulmuş,, manasına geldiği hakkın- daki iddialar hakikate yakın gibi talakki edilebilir. Bundan mada yoğurtun türkler indinde ne kadar mühim milli bir gıda olduğunu isbat için çok eskiden beri bilhassa aşiret türk- leri arasında, bol bol yoğurt yendiğine dair elimizde güzel bir vesika vardır. Filhakika gene Istanbulda (1332-1916) da Kilisli muallim Rıfat bey tarafından neşredilmiş olan “kitabı dede korkut,, (sahife 5, satır 20) de fena bir ev kadınının evsafından bahsedilirken şöyle bir ifadeye rast gelmektedir:; “Elin yüzün yumadan dokuz bazlamaç iken bir külek yoğurt gözler doyunca tıka basa yer. ,, Yani elini yüzünü yumadan (yıkamadan) dokuz bazlamaç (saç ekmeği ) ile bir külek ( bakraç) yoğurdu göz doyuncuya kadar tıka basa yer. Ne kadar zaman evvel tesbit edilmiş olduğu malüm olmamakla beraber zikrettiğimiz bu metin, herhalde en aşağı on dördüncü asırdan yani Osmanlı devletinin teşekkülünden biraz evvelki za- manlara nisbet edilebilir. Bu suretle yoğurdun ta eskidenberi türklerce maruf milli bir gıda ol- duğu anlaşılmış oluyor. Halbuki Avrupalılar yoğurdu Bulgarlar vasıtasile tanıdikların- dan bunun üzerinde uğraşan ilk kimseler yoğurdu yapan Bakteri- lerden birisine Bacterium Bulgari- cum ismini vermişlerdir. Bu key- fiyet Avrupalıların yoğurdu bir Bulgar malı addetmelerinden ileri gelmiştir. Hattâ ayni zibniyet Avrupada elân baki olup bir kaç sene: evvel Almanyada Dresden şehrinde yoğurt için yapılan pro- pagandada Bulgar milli kıyafeti alem olarak kullanılmıştır. Gene Pariste (o enstitü Pastör şeflerinden doktor Meçnikof yo- gurdun büyük faiderlerini zikre- derken misal olarak Bulgaristanda sırf yoğurt yemek suretile zinde- liklerini muhafaza eden ihtiyarla- rın mevcudiyetini gösteriyor ve yoğurdu bulgarlara mahsus bir gıda olarak tanıttırıyor. Halbuki bu meselede bulgarla- rın vaziyetinin sırf yoğurdu bizden alıp Avrupalılara tanıttıran bir vasıtadan ibaret olduğu anlaşılmış- tır. Bu neticeyi çıkaran tetkikatı- mızda yoğurdun çok eskiden beri Türklerde malüm ve kullanılan bir gıda olduğu tebeyyün etmiştir, Sabık dil enciimeni âzasından doktor Ragıp Hulusi bey efendinin kıymetli yardımları ile bir araya toplayabildiğim şu vesikalar bu hakikati isbat etmektedir. Ekrem Rüştü 4 Eylül 1932 Satılık Emlâk - SATILIK BUYUK BİNA iradı pek mühim Cadde üzerinde dört dükkân yirmi yedi adet kiralanmış oda Şeraiti ehvendir. 227 184 — Lâleli 205 — Galata 207 — Büyükdere Dört katlı ve 4 daireli Dört katlı SATILIK HANE Apartıman Han Yedi oda Daireler 4 ve 5 odalı 8 dükkân İki dükkân d rik - Ha ZI 24 oda İradı: Banyo, küçük bahçesi Bir depo 840 lira var. İradı T. 1. 2000 Metin bina Metin inşaat 215—Sraçhanebaşı | 228 — Bahçekapı 229 — Beyoğlu Iki katlı kane Satılık dükkân Satılık hane. Alti oda Dört kat İngiliz sefareti Tramvay caddesine Tramvay caddesinde arkasında pek yakın Pek merkezi bir mevkide 3 kat 7 oda Uygun şerait. Fırsattır. Fiatı ehvendir. 230 — istanbulun ortasında 232 — Fatih Büyük hane satllıktır. Satılkk küçük hane 16 büyük oda - Büyü yemek odası Üç salon - Asansör Dört oda Sağlam bina, 243 — Tramvay caddesine bir dakika mesafede Pek sağlam bir bina satılıktır. Dört kat - On yedi oda - Bahçe - Garaj. 236 — Bebek belediye bahçesinin karşısında tramvay caddesinde Uç katlı ve dokuz odalı bir hane satılıktır. Bina kabili taksimdir - Denize manzarası vardır - Su - Havagazı - Elektrik. 238 — Dört yüz dönümlük büyük bahçe Kadıköy iskelesine yakın içinde 14 odalı sağlam bir hane vardır. Binden ziyade meyve ağacı - On kuyu - Dört ahır 239 — Taksim Satılık hâne 9 oda Su - havagazı - elektrik bahçe. İradı: T.L. 720 19 — Sirkeci Tramvay cardesinde satılık dükkân ve arsa pek ehven şerait 18 — Sirkeci Satılık iki hane Her hanede beş oda vardır. Fiati ucuzdur. 17 — Kadıköy Dokuz odalı hane 219 — Feriköy 87 — Yeldeğirmen üç adet arsa Satılık: arsa satılıktır. 1200 arşınlık Mirai satılıktır. bir bahçesi vardır - su - N Güzel bir mevkide elektrik - 600 adet 147 arşın Her parça meyve ağacı. Acele satılıktır. 850 arşınlıktır. 241 — Şişlide bahçeli bir hane satılıktır. Yedi oda - Terkos - Sarnıç - Elektrik - Havagazı. Mütemmim izahat almak üzere Bahçekapı Taşhan, No. 20-21-22, UMUM EMLAK ACENTESİNE müracaat. Telefon: 20307 Maarif vekâletinden: Sıvas,ta Erkek lisesi civarında yaptırılacak muallim mektebi pav- yon binası 27/8/932 tarihinden itibaren 17/9/932 tarihine kadar 21 gün müddetle ve kapalı zarf usulile münakasaya konmuştur. Münakasaya iktidarı fenni ve malisini isbat eden talipler iştirak edebilecektir. Binanın proje ve şartnameleri her gün öğleden sonra maarif vekâletinde inşaat dairesinden tedarik edilebilir. Ancak bu evrak ehliyeti fenniyeyi haiz olan müteahhitlere verilir. Münakasa 17/9/932 tarihine müsadif cumartesi günü saat 15 te Maarif Ve'âletinde icra edileceğinden talipler mezkür gün ve saatte müzayede, münakasa ve ihalât kanununa göre tanzim ede- cekleri teklif mektuplarını inşaat komisyonu riyasetine tevdi edeceklerdir. 1 — Bedeli keşfi 14406 lira 88 kuruştan ibaret Ankara - Ayaş yolundaki taş ihzaratı kapalı zarf usulile münakasaya konmuştur. 2 — Yevmi ihale 25/9/932 perşembe günü saat on beşte vilâyet daimi Encümeninde icra olunacaktır. 3 — Talipler münakasa kanunu veçhile yevmi ihaleden “5 75 nisbetinde 1081 liralık teminat ve teklif (mektuplarını ve Ticaret odasından musaddak iktidarı mali vesikalarını Encümeni daimi riyasetine tevdi etmiş bulunmalıdırlar. 4 — Keşif şartname ve sair evrakını tetkik etmek isteyenlerin her gün Başmühendisliğe müracaat edebilecekleri ilân olunur. Vilâyet idarei hususiyesi için yaptırılacak tahminen 1800 liralık evrakı matbua 21 eylül çarşamba günü saat on beşte ihale edilmek üzere alenen münakasaya konmuştur. Talip olanların mezkür tarihte 135 liralık teminat mektubu ve ya banka makbuzu ile Kocaeli vilâyeti daimi encümenine ve şartnamesini ve evrakı matbua nümu- nelerile müfredat listesini görmek isteyenlerin Kocaeli vilâyeti encümen kalemine müracaatlerı. Darülfünun Emanetinden Istanbul Darülfünununa talebe kayt ve kabulü muamelesine baş- lanılmıştır. Kayıt muamelesi Teşrinievvelin on beşine kadar devam edecektir. Taliplerin Fakülteler kalemlerine müracaat etmeleri ilân olunur. BAŞAR ME Leyli - Nehari, Kız - Erkek Yeni Türkiye Mektebi Yuva, ilk Şişli İnkılâp müzesi karşısında Ecnebi dili kursları vardır. Talebe kaydına başlamıştır. İM mez nemini —— Ankara Nafıa Başmühendisliğinden: M7 AİN YAA e al e a a Mi em Kocaeli Vilâyeti Daimi Encümeninden: b