20 Eylül 1938 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 6

Bataklığın evelki vaziyeti üthiş Bir Sıtma Ve Felaket Kaynağı Olan Cellat Gölü Nasıl Kurutuldu? : 229.043 dönüm bataklık bir sağlık yuvası oldu yıldan yıla sahasını genişletmesine sebep olmuştur. Feci rakamlar A ydın sıtma mücadele reis - liğinden bu havzanın sıhi durumu — hakkında alınan ihsai vaziyeti el gc Küçük Menderes havzasında büyük bir sıtma kaynağı olan Cellât gölü ve ona tâbi olan bataklıklar, cumhuriyetin enerjisiy- le kurutulmuş bulunuyor. Cellât Gölü bataklığı faciasının dehşe- tini, nasıl kurutulduğunu ve bu yüzden sıhi, iktısadi, zirat bakım- lardan ne büyük kazançlar elde edildiğini ve edileceğini aşağı - malümat aşağıda kaydedilmiştir: 1 — Bu bölgedeki köylerde mü- cadele teşkilâtmdan önce ölüm sayısı doğum sayısından çok yük- sekti. daki satırlarda okuyacaksınız: 1931 yılı içinde Ulu Önder'in İzmir'den Aydın'a doğ - ru yaptıkları seyahat — sırasında tren Cellât gölü kıyılarından ge - çerken “bu göl kurutulsun, burası sağlık ovası haline getirilsin!...” yolunda verdikleri emir ve işaret üzerine derhal faaliyete geçilmiş ve ilk merhale olarak bu gölün ku- rutulmasını da çerçevesi içine alan “Küçük Menderes ıslahatı” ameli - yatının etütlerine başlanmıştı. Tarihit bir çok medeniyetlerin kaynağı olan bu bölgede akan Kü- çük Menderes nehri yatağının dol- muş olması dolayısiyle (4,5) kilo - metrelik yatak değiştirmiş, bu yüz- den sular araziye yayılarak hayat şartlarının değişmesini icabettiren bataklıkların husule gelmesine se - bep olmuştur. Bu tabit hâdisenin — tesiriyle münbit ve mahsuldar olan bu yerler tamamen sıtma ve hastalık kaynağı olan bataklıklarla kaplanmış, arazi- nin verim kabiliyeti azalmış, bu su- retle de tarihi medeniyetlerin te - şekkül ettiği bu bölge harap, kısır ve verimsiz bir hale gelmiştir. İçtimat, sıhi ve iktısadi bünye- mizde bir çok sarsıntılar vücude ge- tiren bu hâdise ile mücadeleye, Büyük Atatürk'ün yukarda kayde- dilen işaretleriyle başlanmıştır. Küçük Menderes ıslah ameliyatı adı altında yapılan su işlerinden en ön safta bulunan kısmı, mevcut di- ğer bataklıklarla beraber - (22.000) dönümlük bir sahayı işgal eden Cellât gölü bataklığının kurutül- ması işi bulunuyordu. Cellât gölü Taşıdığı adla da maruf ğu üzere bulunduğu bölgeyi barınıl- maz, yaşanılmaz bir hale koyan, sıtma ve hastalık kayaağı halınde bulunuyordu. Bu göl, Küçük Men - deres yatağının zamanla dolmuş ol- ması ve dolayısiyle 4,5 kilometre - Tik yatak değiştirmesi yüzünden taşkın sularının etrafı kaplaması ile vücut bulmuş ve her yıl sahasını genişletmiştir. Cellât dağının ge - niş versanında bulunan bu göl Fetrek, Tiryanda derelerinin sula- rı ve küçük Menderes'in taşkın su- lariyle beslenmekte ve mütemadi - yen hudutları genişlemekteydi. Bu bölgede yapılan etütler sonu- cunda yakmm bir mazide (İzmir - Aydın hattının batısında ve Sinek adasiyle Cellât dağının burnu isti- kametinde) ufak bir cukur halinde bulunduğu tesbit edilmiştir. Bu çukur zamanla yatağı dolmuş ve yükselmiş olan nehrin taşkın su- Jariyle beslenmiş ve bu tabif hadi - se neticesinde göl bugünkü şeklini almıştır. 1930 yılında asgari seviye- oldu- si (12,00) metre rakımında ve iş - gal ettiği saha (7800) dönüm iken 1931 yılında asgari seviyesi (13,20) rakımına ve sahası da (13948) dö - nüme çıkmıştır. Bilhassa 1931 yılı azami taşkın rakımı (14,40) metre- ye çıkmış ve küçük Menderes'le Cellât dağı versanı arasında su kıs- mının sahası (22.000) dönüme ba - liğ olmuştur. Bu taşkında Cellât gölünün, İz - mir - Aydın hattı ray seviyesinden (52) santim yükseldiği zaman Ay- dın treni su içinden geçmiştir. Eskiden Küçük Menderes nehri İzmir - Aydın demiryolunun doğu- sunda bugün (kör Menderes) adiy- leanılan eski ve geniş yataktan (Fetrek) çayını da alarak akmak - taydı. Yatağın uzaklaştırılmasiyle ku- rutulması düşünülen (Akgöl) ba- taklığının kurutulması için yapı - lan yatak değiştirme ameliyesinde yatağa küçük makta verilmiş olma- sı dolayısiyle bu göl kurutulama - mış ve Cellât gölünün tedricen bu- günkü şeklini almasına sebebiyet verilmiştir. Bu yatak değiştirilmesi ameliya- tının yanlış tatbik edilmiş olması ve Cellât gölü boşaltma ayaklarının da zamanla dolması Cellât gölünün 2 — Bu havzada mücadele teş - kilâtı altma alınan (57) köyün nüfusu (18052) dir. Bu nüfus her sene ıldrklırı sıtma entanları ne- 1 ân en faal ol sı İâzım gelen bir devresinde faa- liyetten kalmakta ve bu yüzden sıhi ve iktısadi, zirai bir çok za - rarlar husule gelmekteydi. Bu ha- valide sıtma haziran ayından baş- lıyarak ikinci teşrine kadar de - vam etmektedir. Arazi nüfusa naza- ran çok geniştir. Sıtma yüzün - den bu bölgeden bir çok aileler göçmüş ve bu hâdise nüfus mik- tarının azalmasına sebep olmuş - tur. Sıtmaya yakalananların zayıf düşmesi ve üzviyet mukavemetle- rinin azalması verem ve saire gi- bi içtimai hastalıkların kolayca ve süratle yayılmasına mükemmel bir zemin hazırlamıştır. Bu bölge- de mücadele teşkilâtı ilk başladığı zaman umumi olarak sıtma nisbe- düşmüş bulunmaktadır. ti 7938 i bulmuş B la be- raber köylerin hemen hepsine şâmil olan bu nisbet bir çok köy- lerde ayrı ayrı tetkik edildiği za- man, çok yüksek dereceye çıktı- ğı, içlerinden bazılarında sıtma nisbetinin 7490 1 bulduğu görül - müştür. Mücadele teşkilâtından sonra bu nisbet umumi olarak 7920 ye la beraber arazinin bu vaziyeti devam ettiği müddetçe bu nisbetin bir (epidemi) ile gene evelki nisbete çık ve yapıl masraf ve emeklerin boşa gitmesi daima melhuzdur. Bu itibarla esaslı bir mücadele ve bundan beklenilen müsbet ne- tice ancak arazinin islâhından bİ Gölün kurutulmaseredfan bir görünüş sonra mrülmkün olabilecektir. 3 — Bu köylerde sıtma âfetiyle mücadele edilmek üzere her yıl (20.000) lira sarfedilmektedir. B u malümat bize en büyüğü Cellât gölü olan bir çok ba- taklıkları ihtiva eden ve tuğyan sı- rasında tamamiyle su altında kala- rak harap olan bu bölgenin acıklı durumunu tebarüz ettirmektedir. Zirat, iktısadi ve içtimat tekâmü- lün mesnedi olan nüfus böylece a - zalırken, hâlk hastalıklı fakir ve gelirsiz bir hale gelirken bu hâdise ile mücadeleye Ulu Şefin yukarda kaydedilen yüksek işaretleri üze - rine başlanmış ve etütlerden sonra 1934 yılı içinde bilfiil tatbikata ge- çilerek (Küçük Menderes ıslahat işleri) adı altında devam eden faa- liyetin ilk merhalesi olan (Cellât gölü) kurutulmuştur. Bu hâdisenin ehemiyeti; kurut- maya başlama tarihinin, takvimlere “İzmir'de Cellât gölünün kurutul- masına başlanması 1934" şeklinde geçirilmiş olmasiyle tebarüz et- mektedir. Ne yapıldı ? Bu islâh işleri neticesinde (115677) dönüm vüsatinde bulu- nan daimi göllerle (113366) dö- nümlük, taşkınlardan mütevellit — bataklıklar ki toptan (229043) dönüm genişliğinde olan arazi kurutulmuş ve tamamen taşkınla- rın muzır ve menfi istilâsından kurtarılmış olacaktır. Yapılan tarihi tetkiklerle yetiş- tirici ve büyültücü kudret ve ka - biliyeti tesbit edilmiş olan bu böl- genin uzum yıllar daimi göller, ba- taklıklar ve taşkınlar -altında kal- İlk merhalesi Cellât gölünlün kurutulmasiyle başlıyan bu ameli - yat neticesinde kurtarılmış - olacak olan yerlerde yeniden köyler ku - rulması ve nüfus yetiştirilmesi bu bölgenin iktısadi kıymetini önce - kinden daha yüksek mertebelere çıkaracaktır. Akaltın l ktısadi büyük kıymete malik olan ve (Akaltın) adiyle a- nılan (pamuk) bu bölgenin en esas- lr mahsullerinden birini teşkil edi- yordu. Göl ve bataklıkların husule gel- mesi, pamuk tarlalarının sular al- tında kalması neticesini vücuda ge- tirmiş ve bu hâdise'uzun elyaflı ol- ması dolayısiyle dokumacılıkta çok üstün tutulan bu bölge pamukçulu- ğunun gerilemesini mucip olmuş- (Sonu 7. inci sayfada) ması bu toprakların yetiştirici ka - Gölün kurutulduğu tarihi göste- biliyetini arttırmıştır. < ren takvim yaprağı