28 Haziran 1958 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 11

ARA SEÇİMLERİ u satırlar yazılıp makınaya ve- rildikten bir kaç gu onra T. M. M. sinin tatile gırmesı muhte- meldir. "Son yı lların degışmeyen gelene- ğine göre, girmeden önce T.B.M.M. sınde şöyle bir sahne cereyan eder. D. P. Grubunun ileri gelenlerin- den bir kaç Milletvekili, "bu yıl ara seçimi yapılmaması" hakkında bir önerge verirler. Bu onergede ara seçımlerının lüzumsuz masrafa yol açacagı Meclisteki kuvvet muva- zenesini degıştırmıyecegı, memle- kette seçim heyecanı yaratacağı, vatandaşı işinden gücünden alıko- yacağı ileri sürülür. Neticede, D. F. G oylarıyla bu önerge kabul edilir. ıl ne olacak? Ara seçim leri yapılacak mı, yapılmayacak mı? AKİS'in bu sayısı okuyucula- rın eline geçmeden önce, sanırız ki bu hususta bir karar verilmiş bu- lunulacaktır. Bu yazıda, ara seçimlerini yap- manın hem hukuki hem de siyasi bakımdan zarurt olduğunu belirt- meye çalışacağız. Hukuki bakımdan ara seçimi yapılması Anayasanın açık emridir. Siyasi bakımdan ise, ara seçimi, milletin nabzını yokla- manın ve umumi efkârdaki tema- yülleri öğrenmenin en iyi yolların- dan biridir. T.B. M. M. nin l1 Temmuz 1956 tarihli celsesinde, ara seçim- lerinin yapılması için Israr eden muhalefet sözcülerine, Başbakan Menderes şu cevabı veriyordu: "Ne Anayasada... ne im Kanunun- da... ara seçimlerinin milletin nab- zını. yoklamak için yapılacağına dair bir kayda rastlamak mümkün değildir.'* Evet, kanunlarımızda "ara se- çımlerı mılletın nabzını yoklamak için yapılır" tarzında lüzumsuz i- zahlara elbette rastlanmaz. Fakat Anayasaya göz atılırsa şu acık hükme rastlanır: "Mebus- luk sıfatı zail veya sakıt olan ve- yahut vefat eden mebusun yerine bir diğeri intihap olunur." Bu açık Anayasa hükmüne rağ- men, 1951 den bu yana hiçbir ara seçimi yapılmamıştır Bu durum karşısında, haklı olarak D. P. ri- caline şunu sorabilir "Anayasada veya seçım kanu- nunda, ışıne gelmedıgı muddetçe ara seçimi yapamaz" di- ye bir kayda rastlamak kabil mi- dir?..” Ara seçimi, temsili demokrasi- AKİS, 28 HAZİRAN 1958 lerin en eski müesseselerinden bi- ridir. 1876 tarihli ilk Kanunu E- sasimiz bile , Heyeti Mebusanda boşalacak her yer için, gelecek toplantı yılına kadar mutlaka se- çim yapılmasını emrediyordu. (Ka- nunu Esasi, madde 74). Bugünkü Anayasamız "boşalan yer İçin se- çim yapılır" diyor. Maddede kesin bir müddet kon nmamış olması yıl- larca asla ara seçimi yapılmaması- nı mazur gösterir mi? Ara seçimle- rinin yıldan yıla muntazaman te- iri, Anayasanın bir emrinin ihma- li ve ihlâli değil midir? Anayasalını 103. maddesi ise açıkça şu kaideyi vazeder: "Teşkilatı Esasiye Kanu- nunun bin bir maddesi, hiç bir sebep ve bahane ile ihmal veya tatil olu- namaz." 1951 den beri ara seçimi yapıl- mamasını savunan D. P. sözcüleri, seçim kanunumuzun 6. maddesine dayanırlar. Bu madde aynen şöy- ledir: "Seçim başlangıcı: Seçim döneminin son toplantı yılnın 23 seçimin başlangıç tarihidir. Ara seçımlerı de, T. B. M. aksine karar vermedıkçe, her yıl yine 23 Temmuzda başlar ve her iki halde Eylül ayının 3. - zarına rastlayan gün oy verılır Maddedeki "T. B. M. M. aksine karar vermedikçe" D. P. sözcüleri "T. B. larca üst üste ara seçımlerı yapıl mamasına karar verebilir" mâna- sını çıkarmışlardır. Hakikatte, bu adde, seçimin yapılıp yapılmama- sı hususu ile değil, seçimin yıl için- deki başlangıç tarihi ile ilgilidir. Maddenin matlabı (başlıgı) bu husu— su isbata kâfidir. T.B.M.M., seçimin yapılmamasına karar veremez. An- cak seçimin 23 Temmuzda başlı— yacak yerde başka bir tarihte baş- lamasına karar verebilir. Fakat, ara seçimi için başka bir başlangıç tarıhı tesbit etmeksizin düpedüz "bu yıl ara seçimi mayacaktır" tarzında — karar ver- mek ve aynı kararı her yıl tekrar- lamak, seçim kanunumla ruh ve maksadım ihlâl etmektir. Anayasadakı ıntıhap olunur" sözü, “"intihap olunmaz" şeklinde değişmedikçe, hiç bir tefsir zorla- ması bugüne kadar devam eden ibaresinden, M tatbıkatın Anayasaya aykırılığını örtbas edem * Siyasi bakımdan da, duru aynı derecede açıktır. Ara seçımle- efkârdaki — gelişmeleri takıp etmek için faideli ve lüzum- lu bir müessesedir. Turhan FEYZİOĞLU Parlömanter demokrasisinin be- şiği İngilterede, 1841 yılında, Sir Robert Peel, Başbakan Lord Mel- bourne'a şöyle hitap ediyordu: "A- ra seçimleri umumi efkârın aleyhi- nizde inkişaf ettiğini göstermiştir. İstifa etmek için ne bekliyorsu- nuz?" İngiltere yakın zamana (1926 ya) kadar, nazırlığa tâyin edilen milletvekilleri derhal — milletvekil- liğinden çekilip kendi seçim bölge- lerinde bir ara seçimine girmeğe karşı partılerın göstereceği rakip- leri yenmeğe mecburdurlar. Bu ara seçimini kazanamazlarsa, vekil ol- mak şöyle dursun, milletvekilliğini de kaybederlerdi. Türk ve yabancı Anayasa mü- tehassısları, ara seçimlerinin va- tandaş nabzını yoklamak bakımın- dan taşıdığı önemi reddeden Başba- kan Menderesle hemfikir değildir- ler. Bir tek misal vermekle yetine- lim: Fransanın en büyük Anayasa otorıtelerınden Barthelemy ve Du- ez, şöyle ar: "Ara seçimle- rini haklı gösteren sebep, bir mem- leketin siyast hayatını canlı tat- mak lüzumudur. Ara, seçimleri sa- yesınde, seçım dönemi boyunca u- mumi e aki hareketlerı takıp etmek kabıl olur." Hem, ara seçım D. P. bü- yük bir fırsat veriyor: bir çok böl- gelerde, meselâ İstanbulda, seçim- lere itirazlar yapılmıştır. Yalnız İs- tanbulda, kütükte adları olmadığı halde 17352 kişiye oy hakkı tanın- dığını gösterir resmi bir vesika Yüksek Seçim Kuruluna intikal et- miştir. Bu, şikâyetlerin yalnız bir tanesidir. Rey vermek haklan iken bu hakkı kullanamıyanların şikâ- yetleri ayyuka çıkmıştır. Buna kar- şılık, Ankarada — "kütük hileleri" sayesinde muhalefetin secim ka- zandıgı bizzat D. P. il başkanı ta- rafından yazı ile ifade edilmiştir!.. İşte meydan!.. Ara seçimleri ya- parak, bu iddialardan hangisi hak- hdır, millete gösteriniz. Zamlardan, — kuyruklardan, ga- zetecilerin hapsedilmesinden, bir mili kahramanın yolunun kesil- mesinden, neşir yasaklarından ve her yıl- tıpkı ara seçimleri gibi- bir yıl sonraya talik edilen bolluk, ucuzluk, refah vaatlerinden dolayı milletin sayın Menderese, sayın Gedike ve yakınlarına ne kadar medyun ve müteşekkir olduğunu isbat etmek fırsatı elinizde... Bu fırsat kaçırdır mı?..