14 Ağustos 1954 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 12
Abadan! işlemeye Yeniden İlk mühim — mücadeleler DA ran, son yarım asırda bir takım dahi- huzursuzluklar arasında, petrolünü işleten kumpanyalardan gittikçe artan hisseler koparmak yolunda mücadele. kalmamıştır. — Bilhass ern hayatın kanı olduğu anlaşıldıgından beri, Iran, toprakları- nın altında yatan bojenden asgari gayretle azami avantaj temin — etmek işini;. her türlü gaile arasında asla ihmal etmemiştir. Meselâ 1932 de Anglo . İranian'ın imtiyazı iptal edildi. Ertesi sene, miyeti akvama müdahaleden sonra, u anlaş. yani 1993 e kadar yenileniyordu. Bu tarihte, Iran toprakları üzerinde kum- panyalara ait bütün tesisler İranın malı olacaktı. Bundan başka, yine ay. m anlaşma ile İran kumpanyadan da. ha yüksek hisse alıyordu: Senede as. gar! 750.000 Ingıhz lirası. İlk bozuşmalar: ]ğncı dünya harbi sırasında, İran- a milliyetçi duyguların değişmesi, İran hükümetiyle Anglo . İranian kumpanyası arasındaki münasebetleri büsbütün zehirledi. imzalanıyordu. O zama- nın Başvekili Ali Razmara bu anlaş- dan memnundu. Fakat meclismemnun değildi. Parlâmentonun bir buçuk yıl de- . Musaddık'ın sesi daha çok işitilir olmuştu. Dr. Musaddık petrol- leri kayıtsız şartsız İrana istiyordu. AKİS. 14 AĞUSTOS 1954 hazırlanıyor Hâdiseler hızlandı. 2 Mart 1951 gü- nü, General Razmara Meclis komisyo- nunda, devletleştirmenin hem gayri kanuni hem de gayri kabili tahakkuk olduğunu izaha çalışıyordu. ş gün sonra General Razmara öldürüldü ve ertesi günü, — komisyon petrollerin devletleştirilmesi tavsiye- sinde bulundu. Musaddık — devri ynı yıl (1951) 29 nisan tarihinde A Dr. Musaddık 11 müstenkif ve aleyhte oya karşı 79 oyla Başvekilliğe geldi. Meclis ertesi ay devletleştirme- yi kabul ediyor ve 31 temmuzda Aba- dan tasfiyehaneleri kapılarım kapı- yorlardı. Anglo . İranian ile İran hükümeti arasında açıktan açığa mücadele baş- lamıştı Dr. Musaddık iki yıl iktidarda kal- di. Bu iki yıl içinde ihtilâfı ha]letmek için bazı teşebbüslere şahit o Haziran 1951 de Londra Huku— metiğemrine Rıchard Stokes P9 5 2 1ptıdasmda Milletlerarası Imar ve Kalkınma Bankası; Aynı yıl İngiltere ve Amerika müştereken; t 1953 de yine İngiltere ve teşebbüse geçtiler İn. Amerıkalıların son tek- lifleri de reddedildi. Bu arada Lon- dra, yavaş yavaş, devletleştirme esa- sını hazmetmeğe — başlıyordu. Musad- dik hükümetinin talebi üzerine İngil- tere İrandaki 9 konsolosluğunu kapat- ti. Buna mukabil Londra da İranın petrolünü satmasına mâni oluyordu. Temmuz 19 52 de Dr. Musaddık millet- lerarası adalet divanına müracaat et- ti, fakat netice çıkmadı. Iranın ikttisadi durumu gittikçe bozuluyordu. Bunun akisleri Aanayasa buhrana şeklinde de tezahür etti. A- Amerika; DÜNYADA OLUP BİTENLER ğustos 1953 de Şah ani olarak Romaya gitti. Fakat bir kaç gün sonra Şah taraftarları Dr. — Musaddık'ı düşürdü- ler Son devri: Y eni hükümetin kurulmasiyle Tah- randa sıyası ıkhm değişiyordu. Bu- - İranian, dünya ölçüsünde yedi r l panyasını, i. 1 şubatta Londrada bu isti- kamette müzkareler başladı. Kum- panyalar İrana bir teknik heyet gön- derdiler. Müzakereler ç olacağa ü raktıgı boşluk doldurulmuş bulunu. ordu Bununla beraber, 9 nisanda kum- sorsiyom teşkil edilebildi — 2 40 Anglo . Iranian'a — 9 40, beş Amerikan şirketine — X 14 İngiliz Hollanda gru- puna — © Fransız kumpanyasına. Konsorsiyom tarafından Tahrana gönderilen — müzakerecilerini — dört ay müddetle sarfettikleri gayretler netice- sinde ihayet İran hükümetiyle, bu esas üzerinde anlaşmaya varıldı. Irakta yeni gelişmeler Bagdatta 1930 senesinde Başvekil o- lan bir adam, eğer sene sonra bir rekor kıracağım bilseydi buna ev- velâ kendisi şaşardı. Rekoru acaip bir rekor olacaktı: Başvekil olmak reko- ri Said Paşa Irakta tam 12 nci defa olarak Başvekilliğe tayin edilmiş ve kabinesini kurmuş bulunuyor. Pa- şa, 14 sene zarfındaki bu 12 nci kabi- nesinde Milli Müdafaa Nezaretini de üzerine almıştır. Nurı Said Paşa 1 8 8 8 de Bağdatta doğmuştur. Bizim Harbiyenin eski bir talebesıdır 1 9 0 6 da da mülâzim ola- rak bizim ordumuza girmiştir. Fakat Birinci cihan harbı çıkıp ta Arap isya- nı başladığında Türk ordusundan isti- fa etmiş ve İngiliz ordusunda General Allenby'nin erkânı harbiye reisi ol- muş, Türklere karşı harbe başlamıştır. Said o gün bugün bir İngiliz Irak istiklâlini kazandığından beri de yeniden Türk dostudur. i Said Paşanın — idaresindeki Irakın daima İngiltereye ve batıya ya- kın bir siyaset takip ettiği bilinmekte- dir. Yeni Başvekilin, Türkiye . tan paktına kendi memleketinin de dahil olması tezini hararetle destekle- diği ve Orta Doğuda bir savunma sis- 12
