14 Ekim 1949 Tarihli Büyük Doğu Dergisi Sayfa 15

Zİ EN me İRİŞ iy kemik Mv rg «ap ya N İsmail Hami DANİŞMEND | | DEVŞiİRMECİLİK Kanuni devrinde devşirme ihanetleri EVŞİRMELER O güruhunu Sadaret makamına çıkarıp “hemen her birinden bir tür- lü ihanet gördüğü halde 24 sene iş başında tutan Fatihin bu yegâne si- yasi hâtasını, nihayet nasıl tashihe mecbur olup saltanat devrinin son- larında Anadolulu bir Türk olan Karamani Mehmet Paşayı hükü- metin başına getirmekten başka ça- re bulamadığını, bundan iki sene evvel Cumhuriyet gazetesinde bü- tün tafsilâtiyle tavzihe çalışmıştık. Tıpkı dedesi Fatih gibi, Yavuz Sultan Selim de, babası İkinci Be- yazıttan hazin bir miras şeklinde tevarüs ettiği Devşirme vüzeranın ihanetleriyle uğraştıktan; ve bil- hassa harici düşmanlarla gizli mü- nasebetlere sirişen hain veziri â- zamlarından Dukasin oğlu Ahmet ve Yunus isimlerindeki devşirme- leri tepeledikten sonra, iş başına, bilhassa yetiştirdiği büyük bir dev- let adamı olan Piri Mehmet Paşayı getirmiştir. Fatihin son sadrı âzamı Türk ır- kından ve Mevlâna sülâlesinden Karamani Mehmet Paşa olduğu gi- bi, Yavuzun. son veziri Azamı da A- nadolu Türklerinden ve Cemâlüd- din-i Aksarayvi slâlesinden olan işte bu Piri Mehmet Pasadır. Osmanlı tarihinin en büyük ve- zirlerinden olan ve Yavuz devrin- de Haliç tersanesinin inşasiyle dö- nanmanın takvitesi gibi tedbirler savesinde Avrupa devletlerini sin- dirip Mısır seferinin deniz tara - fından emniyetini temin ettikten sonra, Kanuni devrinin başlarında Belsradın fethivle (Türk ordusuna Orta Avruma kamılarını acan ve Rodos Sövalveler devletinin elin - deki bütün -adaların fethivle de Türk donanmasının Akdeniz hâki- miyetini hazırlavan Piri Mehmet Paşa, Yavuzun son, Kanuninin ii Türk fikriyatının bilhassa muhtaç ol- duğu soydan bu ilmi tarih ağ Anadolucu ruhumuzun en büyü dâvalarından biri olan tarihi ln veziri âzamıdır. Baş defterdar, yâni Maliye Nazı- rı sifatiyle iştirâk ettiği Çaldıran harp meclisinde zaferin teminiyle neticelenen isabetli fikirlerinden dolayı, Yavuzun teveccühünü kaza- nan Piri Paşa, devşirme vezirlerin yüzlerine karşı: — Bana iste böyle bir veziri â- zam lâzım! Diyen büyük padişahın o tarih- ten itibaren sadaret namzedi vazi- yetini kazanmış, 920 (1514) senesi 1/2 Rece»n — 22/23 Ağustos Salı/ Çarşamba #ecesi Yavuzun riyase - tinde toplanan o büyük harp mec- lisinden bir ay, 24 gün sonra gene aynı senenin 25 Şaban — 15 Teşri- nievvel Pazar günü, ücüncü vezir- lik makamına tavin edilmiş ve 3 sene, 3 ay bu vazifevle Mısır sefe- ri esnasında İstanbul muhafızlığını büyük bir muvaffakiyetle ifa ettik- ten ve Mısır fethedildikten sonra da sadaret makamına getirilmistir. Yavuzun Çaldıran seferinde Ye- nicerileri kendisine karşı avaklan- dırıp seferden. vaz geçirmek icin otağına kurşun attıran devsirme vezirlere karşı Piri Mehmet Pasavı 'vetistirdiğinden: bahsöden Münec- cim başı, badişahın «Vizeraya ke- mâl-i omuzlarından nâşi rağmen -a- WA - enfihim Aksarayi > evlâdındün Defterdar Pirt Çelebiwe riitbe-i ves »aret ihsan» etmiş olduğunu anla - tır. Seferden sonra Yavuz Amasyada kışlarken, devşirme ve dönme ve « ziri âzam Dukagin oğlu &hmet Pa- şanın' tertip ettirdiği ve Yavuzun da derhal bastırdığı Yeniceri isya - nında Piri Paşanın evine taarruz ve vağma edilmesi işte bundandır. Bu büvük Türk vezirinin Yavuzla Kanuni devirlerinde 924 (1518) şe- nesi 13 Muharrem — 25 Kânunu- sani Pazartesi gününden 929 (1523) Kv çe a cilik faciasına ait ilk tecellileri belirtici muhteşem bir unsurlar manzumesi ve hikâyesi bulacaksınız. Bu da dâvamızın ilmi cephesidir, senesi 13 Şaban — 27 Haziran Cu- martesi gününe kadar 5 sene, 5 ay, 4 gün süren sadaret müddetini ikin- ci plânda seçirmiş olan devşirme « lerin ona karşı elbirliği edip ıska- tına muvaffak olmaları, Kanuninin gençlik ve tecrübesizlik gururun- dan istifade sretiyledir. Peçevinin izahına göre Piri Pa- şanın öyle bir vakarı vardı ki: «Gaayet âkıl-ü-dânâ, sâhib-fazl- wzekâ ve müdebbir-i -kâr-azmâ pir-i vakur idi. Hattâ arza girdük- ce Saâdetlü Padişâh kendüden hi- câb ceker ve ziyâde tevkir-üsihti - râm iderdir. Hayrullah Efendi tarihinde de Kanuninin şöyle bir sözüne tesadüf edilir: — Piri Paşayı sadaretten azlet » meyince padişahlukda olan istiklâl lezzetini bulamadum; zirâ her ne | zaman Piri Paşa huzüra girse, ben kendümü her şeyde cesâretsiz ve umür-i icrâiyyede mütereddid gö- rür idüm! 1 Muhtelif Balkan unsurlarının sö- küntü ve döküntülerinden mürek « köp olan devşirmeler güruhu, genç padişahın cülüsundan itibaren işte bu ruhi vaziyeti istismar için el- birliği etmiye başlamışlardır. Bu mütereddi #ürühun sarayda en mühim şahsiyeti Has odabaşı, yâni Baş Mabevinci Frenk İbrahim Ağa, hükümette en mühim m de (İnad) ve (Hâin) lâkaplariyle meshur Arnavut dönmesi Ahmet Pasadır, Celâl zade Mustafa Çelebi bu (Hâin Ahmed) i «haddi zâtında şid- det-i şakaavet muzmar, meşreb-i şiddet nisânı envâ-ı fesâd-u-mazar- röta mazhar» seklinde tasvir ettiği gibi, Hayrullah Efendi de «devr -i ebvâb etmekden üşenmez ve söz söylemekten usanmaz, kizbi ka s (Lütfen Sayfayı çeviriniz mbhizm Rİ Memi een. pe