July 1, 1932 Tarihli Kadro Dergisi Sayfa 22
liklerinde (Kütükçe çiftliği, Kaya cçiftliği, Kızıl öz çiftliği, İlicik çiftlizi) ortakçılarla müşterek olan ağnam ve hayvanat adedi 527, dergâh çiftliklerinde tesbit olunan arazi, tarla, bağ, bahçe, kavaklık, çayır, ağaçlık ve kıraç olmak üzere 4.487 dünümdür. Dergâha ait akarat dört yüzden fazla dükkân, buharla mütehar- rik un değirmeni, dürt su değirmeninden ibarettir... Hacı Bektaş chalisi bazı iktısadi sebeplerden dolayı babalara ve çelebilik müessesine muğber olmakla beraber tamamen sünniler de dahil olduğu halde hepsi tekkenin nüfuzu manevisi altındadır» (*| Bütün bunları mahallinde tetkik etmiş olan Hamit Zubeyir Bey- den köylünün iğbirarını mucip olan iktısadi sebeplerin mahiyetini de ayrıca sormuştuk. Hamit Bey ihtilâf mevzuunun köylü arazisi- nin dergâh çiftliklerine ilhak edilmiş olmasından tevellüt ettiğini söylediler. Bu bir kaç misal tekkelerin nasıl müstakil derebeyi müesseseleri olduğunu ve topraksız köylü kitlelerinin tekkeler arazisinde asır- larca kölelik ve artakçılıkla geçinmiş ve hepsinin tekkelerin mad- di esaretinden basşkra bir de manevi esaretini çekmiş olduklarını göstermiye kâfidir. Bu ruhani derebeylik Osmanlı tarihinde ce- miyet münaşebetleri tetkik olunurken ihmal edilemiyecet kadar mühim bir mevzudur. & 3. — Serbest derebeylik. Derebeylik rejiminin bu cephesine imparatorluğun her yerinde tesadüf etmek mümkündür. Bu'tarz, devlet tarafından hususi eş- hasa malikâne, çiftlik olarak doğrudan doğruya temlik edilen veyahut istilâ edildiği zaman içtimat müesacacleriı aynen ipka olunarak timar usulüne tâbi kılmıyan yerlerde görülür. Ser. best derebeyliğin en karakteristik nümuneleri, Bosna, Hersek, Eflâk, Buğdan ve şar£ eyaletlerinde bulunur. Misal olarak - yal- nız şarktakileri alalım: Milâdi 1600 de intişar etmiş olan «Ali Ayni» Efendinin kavanin risalesinde su malümata tesadüf ede- riz: «Eyaleti Diyarıbekir, on bir Osmanlı sancağı ve sekiz ekrat beyi sancağı ve beş hükümettir. Bu sekiz erkat sancağı hini (e- tihte gerçi sancak tarikile verilmişlir. Sancak itibar olunur. Lâ- kin yurtluk ve ocaklık üzre olup azil ve nasıp kabul etmez. Fevt olduktan vali marifetile aoğullarıma verilir. Harice verilmez. Lâkin (*“) Hacı Deklay Lekkesi .
