15 Haziran 1963 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 32

hareketsiz kalma yoluna gitmişler- di. Oyuncuların stilize edilmiş dav- ranışları, öncü sahne araştırmala- rının geliştirdiği Dandomimaya yak- laştırıyordu. Tuval üzerine çizilmiş ışıkları, canlı tabloları, kesik ile "Doktor Caligari", i leri gibi fotoğrafla tesbit edilmiş bir tiyatro' oyunu görünümüne bürün- müş ve filmde dekupaj, fotoğraf di- rektörü OHameister'in okendisinden birşey katmaksızın çektiği (tablolar dizisinden öteye geçmemişti. Filmin, Melies'nin ilkel filmlerine olan tek üstünlüğü oyuncuları Conrad Veidt, Werner Krauss, Lil Dagover, Fri- edrich Feher ve Twardowski gibi o- yuncuları bir araya getiren kadro- suydu. Wiene'in ünlü filini “Yektor Caligari'nin oMuayeneha- nesi", aklını kaybetmiş bir deli- kanlının anlattığı hikâye ile (o başlı- yordu. Caligari adında garip bir doktor, küçük bir Alman kasabası- AKİS/32 na gelmişti. Doktorun yanında da Cesare adında bir medyum vardı. Doktorun gelişinden bir şiire sonra kasabada cinayet işlenmeye ( başlı- yordu. Polisin sıkı araştırmaları bir sonuç vermiyor, katil, ya da katiller ele geçirilemiyordu. Kasaba deli- karılılarından biri, en yakın arkada- şını bu cinayetlerin birinde kaybe- dince doktor Caligari ile medyumu Cesare'dan kuşkulanıyor, açıklıyor ama bir sonuç eld yordu. Doktor bütün kurnazlığıyla her suçlandırmanın altından kolay- lıkla kalkmasını beceriyordu. o Deli- kanlı bütün bunlara karşılık yine de yılmıyordu; Didiniyor, o çekişiyor ve sonunda doktor Caligari'nin med unu uyutarak bu cinayetleri işlet tiğini açıklıyordu. Film, suçlunun ortaya çıkarılma- sıyla son bulmuyordu. Film aklını kaybetmiş bir delikanlının anlattığı hikaye ile başlamıştı, yine sürdürü- lüyordu. Bu defa seyirci doktor Cati- gari'yi delikanlının yatırıldığı hasta- nenin başhekimi olarak görüyordu. Hikayeyi anlatan deli de filmin kah- ramanı delikanlıdır. u aşırı konuyu halka daha ko- laylıkla kabullendirmek için Wiene, Lang'ın yapımcı Pommer'e verdiği bir fikri benimsemiş ve o senaryoda da ona göre değiştirmeler tı. Filme eklenen bir prolog ve bir epilogla bu düş dünyasının bir deli görülmekte olduğu ve sonunda da delinin Caligari tarafından bir hüc- reye kapatıldığı açıklanıyordu Böy- lece sinemaya giren öncü davranış, bir parça yumuşatılmış ve (o dolayı- sıyla da seyirciye "yutturulmuş" o- luyordu. Bu tür bir dolanlı yola sa- pılmamış olsa. filmi ve filmde siyah kocaman gölgeleri, bütünüyle beya- za boyalı sokakları, duvarlar- gök- yüzünü, delikanlının karakola gitti- ğinde komiseri iki metre boyunda bir sandalyaya oturmuş, o kendisin- den dört beş katı büyük bir deftere yazı yazarken buluşunu seyirciye kabullendirmek hiç de kolay değildi. Bu şekilde hikâyenin anlamı değişi- yor, başlangıçta cinayete varan bir çılgınlığa benzetilen otorite -Caliga- rinin Cesare üzerindeki baskısı- ak- lın koruyucusu oluyordu. ..Ve tepkiler Film Berlin'de gösterildiğinde Sos- yal Demokratların organı "sinir doktorlarının övgüye değer ve karşı- lık beklemeyen çabalarına" yapılan bu armağan dolayısıyla memnunlu- verilen başarıya ulaşmalını kolaylaştırdı ve ünü dünyaya yayıl- dı. "Doktor Caligari'nin Muayemeha- nesi"nden sonra, Wiene'in yeni fil- mi sabırsızlıkla bekleniyordu. o Fa- kat yine Carl Mayer'in senaryosuna ve Cesare Klein'm dekorlarına kar- şılık, ekspresyonist anlayışla (o çevri- len "Genuine" (1920) fiyasko oldu; sonraki filmleri. Dostoyevski (o uygu- laması "Raskolnikow-Suç ve Ceza" -yarım başarılı-, "I.N.R.I." (1923) -İsanın hayatını hikâye ediyordu- ve "Orlac's Hande-Orlac'ın Elleri" (1925) Wiene'in kolay ticari başarılara gi- den dönüş filmleriydi; Onları izleyen "Zapfensreich-Dövme" (1925), "Rö- sen Kavalter-Kızıl Atlı" (1926), "Des Anden" (1930), o "Kaiserwalzer-İm- parator Valsi" (1931), "Typhon-Tay- fun" (1934) ve "Ultimatum" (1933). Wiene'i "Doktor Caligari'nin Muaye- nehanesi" ayan bir ikinci film orta- ya koymasını sağlayacak (nitelikte değillerdi. Robert Wiene, 1938 yılında Pa- ris'te öldü,