16 Ekim 1964 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 19

Şehinşah iranlı köylülere tapularını dağıtıyor Yeni bir nisamı tir. o Fransadaki Charles Peguy'nin bahsettiği "Cumhuriyet mistiği" ne- viinden İranda bir "Şehinşah mistiği" vardır. Nitekim İranda istisnasız her dükkânda, her müessesede, her devlet dairesinde, hatta her evde Şahın res- mi asılıdır. Bir tören oldu mu ortaya Şahın, İmparatoriçenin resimleri çık- makta, bütün bağlılık, tezahürleri on- ların şahsına yapılmaktadır. Bunu sa- dece sevgiyle izah etmek kaabil değil- dir. Bunda, zorlamadan doğan bir alışkanlık görmek lâzımdır. e İranlı, Şahına karşı korkuyla (karışık saygı duymaktadır. Çok kimsenin nazarında Şah İranın gerçek sahibidir. Bunda mübalâğa payı azdır. Muhammed Rı- zanın bugünkü durumu oORıza Şahın 1925'teki durumundan bile naziktir ve reform hareketlerinin oTahttan gel- mesinden başka bir kurtuluş çaresi İran için yoktur Taht ortadan kalk- tığı, hatta Muhammed Rıza. bertaraf edildiği gün İranı bekleyen akibet Gü- ney vietnamın akıbetinden başkası de ğildir. Bu. Muhammed Rıza için el- bette ki bir büyük avantajdır. -. Ama aynı zamanda bu onu çok akıllıca, bü- yük basiretle, gerçeklere doğru teşhis koyarak, meseleleri basite irca tarafı- na hiç gitmeyerek memleketi idare etimek milletini seçtiği yolda ileri gö- türmek ozorunluğuyla karşı karşıya bırakmaktadır. Bugün İranda aklı ba- şında oOherkes görmektedir ki Sah memleketin gerçek ve vatansever ay- AKİS, 16 EKİM 1964 dınlarıyla bir müşterek ruh haleti kurmakta ne kadar başarı gösterirse misyonundaki başarısı o nisbette ola- aktır. Bu köprüyü kurmakla Prenses Eş- refin, sarayında sauna kurması elbet- te ki bir değildir. Zenginlik içinde sefalet j ranı gezenler, Türkiye gibi bir mem- leketten dahi o gelseler çok zengin- likle büyük sefaleti kucak kucağa görmektedirler. o Tahran, bir "Demir Perde Şehri" değildir ama bir "Tuğ- la Duvar Şehri'dir. Bütün iyi ve gü- zel evler duvarların arkasında gizli- dir. Bunda iranlımın tabiata icabı o- lan "mahremiyet" duygusunun rolü vardır. Ama, varlıklının varlığım var- lıksızdan saklamak gayreti en az aynı derecede rol oynamaktadır. İran Par- lâmentosunda bir ara "İranın 1000 a- ilesi"'nden bahsedilmiştir. | Gerçi bu tâbir halk arasında tutmamış, ancak gayrimemnun aydınların bir sloganı olarak kalmıştır ama İranda bir "Mut lu Azınlık'ın mevcudiyetini hiç kimse inkâr etmemektedir. . Buna mukabil bir orta sınıf yoktur. Mevcut orta sı- nıf da şimdiye kadar organize olma- dığından sesini duyurabilmek imkânı- nı bulmamıştır. Bugün Başbakan Man sur kendi Yeni İran Partisi içinde a- sıl bu sınıfı teşkilâtlandırmıya çalış- maktadır Halbuki İrana Allah bir lütufta bu- DIŞ GEZİLER lunmuştur. İranın bugün ithalâtı 600 milyon dolar civarındadır. İhracatı i- se 200 milyon dolan bulmamaktadır Geri kalan 400 milyon dolar? Bu, pet- rolün İrana senede sağladığı gelirdir "Bu suretle petrolsüz 400 milyon do- larlık bir açık veren ticaret dengesi- ne mukabil petrollü tediye dengesi çok zaman küçük bir fazlalık, en fena ah- valde bir kaç milyon dolarlık manasız ve tehlikesiz bir açık göstermektedir. Buna rağmen bir büyük sefaletin bil- hassa memleketin orta ve güney kı- sımlarında hüküm sürmesi, iran köy- lüsünün bizim köylümüzden bile fe- na durumda olması ancak bir büyük vurgunun hüküm sürmesiyle izah olu- nabilir, Düşünmek lâzımdır ki bunca asırlık İran ancak şimdi gerçek bir Bütçe yapmanın peşindedir ve bu gay- ret bile muazzam mukavemetle karşı- laşmaktadır. (o Tabii orta sınıfsız bir dengesizlik en üst kat ile en alt katı birbirine kanlı (o bıçaklı iki düşman kamp haline getirmektedir. Şahın, kendi neslinden bir ekip- le ilk defa olarak işbirliği yaptığı doğ- rudur. "M'ansur Ekibi"nin bir çok ü- yesi Dışişleri Bakanlığından gelmek- ledir. İranda Dışişleri Bakanlığı mem leketin en iyi yetişmiş gençlerinin. İ- ran cemiyetinin Ookaymağının itibar ettiği teşkilâttır. | Onun için memle- ketin idarecileri hemen daima bu kay- naktan gelmektedir. Tıpkı bizde vak- tiyle Harbiye ve Tıbbiyenin olduğu gi- bi.. Muhammed Rıza 1941 sonunda tah- ta geçtiği ozaman etrafında (sadece yaşlı ve "tecrübeli" politika adamları Bulmuştur. Bunun bir sebebi, babası Rıza Şah zamanında memlekette po- litika yapmanın fiilen yasak olması- ır. Bu yüzden bir siyasi ekip yetiş- memiştir. Muhammed Rızanın bütün Başbakanları hep, babası yaşında kim seter olmuştur. Onun için İranın si- yaset hayatına yıllar yılı bir (o "eski kurtlar arasında şahsi savaş" havası hâkim olmuştur. Ancak bugündür ki politika şahıs değil, ekip ve zihniyet farkı haline gelmiştir. Elbette ki Baş- bakan Mansur genç olduğundan dolayı mevkiini, ne yaparsa yapsın muha- faza edecek değildir. Fakat değişiklik bundan sonra şahısta değil, ekipte ve işlerin tutum tarzında olacaktır. Şim ' diden "daha mı az sosyatist, daha mı çok sosyalist münakaşaları oİranda 19