20 Kasım 1965 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 14

1 Meclis Başkanlarına Çok partili hayata geçişimizden bu yana Meclisin Başkanlık Divanı son derece önemli bir rol oynamıştır. 27 Mayıs İhtilâlinde 1950-60 devresinin Meclis görüşme- lerini idare eden kadronun hiç tesiri olmadığını sanmak büyük bir hatadır. Aksine, İstanbuldaki 28/29 Nisan olayları dahi Menderesin hâkimiyeti altına soktuğu son Meclisin Başkanlık Divanının bir takım kararları veya tasarrufları üzerine başla- tır. mıştır Aşağıdaki yazıda okuyucularımız 1924 Anayasasının son Meclislerinin Başkanlık Divanlarına bir bakışı bulacaklardır. Oturaklı DP'nin zuhur ettiği yıllarda (1945- 47) Başkanlık yapan Kâzım Ka- rabekir Paşa, tarihi şahsiyetinin de kuvvetlendirdiği otorite ile, görevi- ni başarıyla tamamlamıştır. 1882'de doğan, Kurtuluş Savaşının liderleri arasına katılan, fransızça, almanca ve rusça bilen Karabekir Paşa, Mec- lis Başkanlığı oyaptığı yıllarda İs- tanbul milletvekiliydi. 1948 yılında Meçlisi idare eden A. F. Cebesov Ali Fuat Cebesoy da, Karabekir gibi kuvvetli bir kişiliğe (sahip, iyi bir Başkandı. Bu tip başkanlar, görevli bulundukları devir bakımından, taraf tutmak için her türlü imkâna sahiptiler. Fakat bu tarz idareye tenezzül etmediler. Fransızca ve almanca bilen, askerlik tecrübesinin ya- nma ayrıca diplomasi tecrübesini de eklemiş olan Ce- besoy Paşa, Konya milletvekiliydi. Cebesoydan sonra Meclis Başkam seçilen Şükrü Saraçoğlu bilgili, kudretli bir kimseydi. Siyasal Bilgi- Başkanlar ler Okulundan başka Cenevre Üni- versitesi siyasi ilimler ve ekonomi şubesinden diploma almış olan Sa- raçoğlu o tarihte İzmir milletveki- liydi. , Kurucu Meclisin unutulmaz Başkanı Kâzım Orbayı da bu bö- lümde anmak, Sezarın hakkını Se- zara vermektir. Ağdalı arapçaya he- vesli gençlere ders verircesine en a- rı ve temiz türkçe ile konuşan, Ök çülü ve tarafsız idaresi ile Kurucu Meclisin tarihi görevine uygun bir havada çalışmasını sağlıyan Orbay Ş Saraçoğlu almanca, ingilizce, fransızça ve ital- ' yanca bilirdi. 1961 ile 65 arasında Meclis Başkanı olan Fuat Sirmeni de bu bölümde saymak gerekir. Sirmen sert, fakat âdildi. Milletvekili maaşlarına zam meselesinde Meclisin karşısında gösterdiği direnmeyi, zammı ala- mıyanlar içleri yanarak, türk milleti ise memnuniyet- le hatırlıyacaktır. İyi Başkanlar 1946, 47 ve 48 yıllarında Meclis Baş kan Vekilliği yapan Tevfik Fikret Sılay, o devri izleyenlerin üzerinde ittifak ettikleri bir "İyi Başkan"dır İstinaf Mahkemesi üyesi iken Kon- ya milletvekili seçilen Sılay, hukuk bilgisini tarafsızlık için kullanmış- tır. CHP'nin'o kudretli yıllarında Silayın, Bakanları bile zaman 7a- man azarlıyarak hizaya getirdiği hatırlanmaktadır. 1946'da Başkan o Vekilliği yapan Şemseddin Günaltay, 1950, 5I ve 52 yıllarında Başkan Vekili olan Sıtkı Yırcalı, onunla aynı yıllarda' çalı- şan Hulusi Köymen sonradan DP Grup Başkanı seçilmiş ve partizan olmuştur-, 1950'de Başkan Vekilliği yapan Fuat Hulusi Demirelli, 1951 den 56'ya kadar bu görevde bulunan Fikri Apaydın da tarafsız kalan iyi başkanlardı. Başkan Vekilliği yaptığı o sıralarda tarafsız olan Tevfik İleriyi, Adalet Bakanı olduktan sonra bile par- Ş. Günaltay tizanlığa kaymayan Esat Budakoğ- lunu, Şem'i Ergini iyi başkanlar ara- sında saymak, gerçeği ifade etmek olacaktır. 1955 ve 56 yıllarında Baş- kan Vekilliği yapan, Menderesin e- mirlerini dinlemiyerek tarafsız ka- lan, bu yüzden değiştirilen ve hat- tâ DP'de barınamıyan İhsan Baç; aynı şekilde, emir dinlemediği için DP'de tutunamıyan Mahmut Goloğ- lu, Yaylacı olarak gelen, tarafsız ka-. lan, ama 1959 ve 60 devresinde Baş- n Vekilliği yapmak talihsizliğine Hulusi köymen uğrayan İlhan Sipahipğlu eski Mec- lisin, Yargıtay 2. Ceza Dairesi Baş- kanlığından seçilen Lütfi Akatlı ile eski Danıştay Baş- rahim Senli Kurucu Meclisin tarafsız Başkan Vekilleri idiler. 1961'den sonraki devrede ise tarafsız ve iyi başkan olarak Zekâi Dorman, Ferruh Bozbeyli ve, son devirleri hariç tutulursa, Nurettin Ok sayıla- bilir. 20 Kasım 196