22 Ocak 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 10

YURTTA OLUP BİTENLER Kuvvet Komutanlarının dahi gire- medikleri. Türkiyedeki amerikan PX'lerinin birer (kaçakçılık yuvası olduğu, haberleşmenin türk posta- haneleri vasıtasıyla değil de Ame- rican Post Office -APO- adı verilen bir servis tarafından, ücretsiz ya- pıldığı, Türkiyede suç işleyen bir amerikalının amerikan ilgili ma- kamlarınca yargılandığı, çeşitli ve- silelerle belgelere dayanılarak, or- taya konmuştu. Bu durum, AP Ge- nel Başkanlığını Johnson'la yanya- na çektirdiği fotoğraflara borçlu o lan Demireli hayli güç durumda bı- rakmıştır. Aydın ve ilerici çevrele rin sert tepkisiyle karşılaşan Demi- rel, bu ikili anlaşmalara el atar gö- rünmek zorunda kalmıştır. Ancak bunda, bu çevrelerin tepkisinden çok, Genel Kurmay Başkanlığının, bağımsız bir devletin (o haysiyetini rencide edecek ikili anlaşmaların yeniden gözden geçirilmesi konu- sunda çalışmalara başlamış olması- nın rolü büyüktür. Sadede gelelim General Smart'ın Ankarada bazı Hükümet yetkilileriyle (yaptığı temaslar, Demirelin niyetine ve tasarladığı plâna uygun gelişti: Hü- kümet, şimşekleri üzerine çektiği ikili anlaşmaların yeniden incelen- mesi için çaba sarf edildiği havasını yaratacak, bundan bir sonuç ala- mazsa, hiç değilse, bir süre için şid- detli tenkitlerden kurtulmuş olacak- AKİS tı. Bunun için Smart'a, bu anlaşma- ların uygulanması yüzünden AP İk- tidarının karşılaştığı güç durum izah edilecek, Amerikanın hiç olmazsa önemli olmayan anlaşmaları iptal etmesi istenecekti. Smart, ilk görüşmeyi Bakanı İhsan Sabri o Çağlayangille yaptı. Amerikanın Ankara Büyük Elçisi Hart, Dışişleri Bakanlığı Ge- nel Sekreteri Halük Bayülken. NATO Dairesi Genel Müdürü Şükrü Elekdağ, Türkiyedeki Amerikan As- keri Yardım Heyeti Başkanı Tümge- neral Evans ile Amerikan Büyük Elçilik Müsteşarının da hazır bulun- dukları görüşmede, ikili anlaşma- lardan doğan ödevler ve sorumlu- luklar konusunda Türk Hükümeti- Dışişleri Sayın İnönü ile Başkan Johnson arasında teati edi- len mektuplar nihayet, gerçek karakterleriyle türk kamuoyuna sunuldu. Mektupların iki ülkenin ilişki- leri, Amerika Birleşik Devletlerinin ittifak, müttefik anlayışı ve onun evrensel dış politika stratejisi yo nünden ortaya koyduğu son derece önemli anlayış ayrılığı bir yana itilerek, teferruat üzerine açılan tartışmaların biçimi, memleketimiz i için gerçekten ha zin bir görünüştür. Bir ittifak tertibi nedir? Niçin ittifaklara ihtiyaç duyulur? Kiminle ittifak yapılır? Bir ittifakın başa rılı olması için ön şartlar nelerdir? İttifakın tesanü dünün şartları nelerdir? Süreli İttifaklar mümkün mü- dür? Bu sorular üzerine eğilmeden Başkan Johnson'- ı mektubunu kıymetlendirmek mümkün değildir. Nitekim sayın İnönünün cevabi mektubunda, ittifak anlayışında, ittifakın tesanüdünün devam ettirilme- si şartlarında, anlaşmaların muteberliği ve anlaşmala ra sadakat anlayışında beliren ciddi görüş ayrılıkları na işaret edilmiştir. Bu sebeple, yukarıdaki sorulara kısaca değindikten sonra, Başkan Johnson'un mektu- bunun, türk - amerikan ilişkileri ve Amerika Birleşik Devletlerinin evrensel dış politika stratejisinde, Mis- souri zırhlısının memleketimizi ziyareti gibi, bir yeni önüm noktası teşkil ettiği hususu üzerinde duraca gız. Sayın İnönünün mektubu vakar (Ciddiyet, sorum- luluk duygusu ve özellikle milletlerarası münasebet lerde ahde vefanın, kurallara ve gerçeklere sadakatin bir devletin sorumluluğunu taşıyanların kişiliğini na- sıl yüceleştirdiğinin örneği olarak, dış politika litera- Missouri Zırhlısı türüne girecektir. Başkan Johnson'un mektubu ise, bir devletin -bu devlet ne derece güçlü ve etkili olur- sa olsun- sorumluluğunu taşıyanların ahde vefa ku ralından sıyrılma çabalarının, haktan, hukuktan, ger- çeklerden uzaklaşmalarının, milletlerarası münase- betleri, kudretlerinin başdöndürücü etkisi altında, kuvvet yoluyla düzenlemeye kalkışmalarının o devle ti milletlerarası münasebetlerde ne biçim bir mâne- vi tahribata ve moral otoritesini yitirmeğe maruz bı- rakacağının tipik örneği olarak gösterilecektir. Her çağda ittifaklara ihtiyaç duyulmuştur. Bu sebeple ittifakların mızraklar kadar eski, güdümlü mermiler kadar yeni olduğu söylenir. İttifaklar, itti- fak içindeki milletlerin güvenliğini sağlama tertiple- ridir. Bir bakıma, ömürleri de bu. amaca göre uzun veya kısa olur. Ancak tarih ebedi ittifakların mevcut olmadığını göstermektedir. Nihayet ittifaklar, üyele- rinin ortak milli menfaatleri Üstüne bina edilmiştir. Bu menfaatler çatışma haline geldiği zaman, ittifak- ların yaşaması mümkün değildir. Ayni sebepten, bu- günün müttefikleri yarın birbirlerine hasım olabilir- ler. Bir ittifak, genişleme, yayılma politikası güden bir devlete karşı, onun yayılmasını durdurmak, ona karşı durabilmek için kuvvet o dengesi ihtiyacından doğar. Bunun için, bir ittifakın ön şartları vardır Başarılı bir ittifak biraz da buna bağlıdır. İttifak ya- pacak devletlerin, milletlerarası durumu doğru kıy- metlendirmeleri ve buna uygun bir politika strateji sinde fikir birliğine varmaları gerekir. İttifakın doğ- masında, tesanüdünde ve devamında ön şartların ta- şıdığı önem aşikârdır. Ayrıca, ittifak içindeki denge- nin önemi üstünde durmak gerekir. 22 Ocak 1966