22 Ocak 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 18

SOSYAL HAYAT Gülbenkyan “Mr. 905" "Kaçak" deyimine hâlâ kızan, İstanbul özlemiyle dolu ünlü Milyonerin hayatına dair Öz- den Toker tarafından hazır- benkyanın türk tâbiiyetinden nasıl çıkarıldığı, petrol savaşı ve "Mr. 9 5" lâkabını ne su- retle kazandığı anlatılmakta- ır. Gülbenkyana, niçin tekrar Gn tâbiiyetine (o geçtiğini (o sorunc yerinde doğruldu, li izm bana hayretle baktı "— Yanlışınız var hanımefendi" dedi, "böyle bir şey yok. Ben hiç bir zaman türk tâbiiyetinden çık- madım ki, tekrar girmek istiyeyim.' Sonra "gülerek izah ett Babası Kalust Gülbenkyan 1896 tarihinde İstanbuldan ayrıldıktan sonra türk tâbiiyetini muhafaza etmiş. Hattâ Londradaki Osmanlı Elçiliğinin mali müşavirliğini üze- rine almış. Bu sıfatla senelerce ev- lerine devrin türk devlet ve iş a- damları, heyetler girip çıkmışlar. Gülbenkyan oMaliye Nâzırı Cavid Beyin, Veliahd Yusuf oİzzettin E- fendinin ziyaretlerini gayet iyi ha- tırlıyor. Veliahd Londraya VI. Edvvard' ın cenaze törenine Padişahı tem- silen gelmiş. Şerefine büyük bir zi- yafet verilmiş. (Yemekte havyar varmış. Tabii, ilk ona servis yapıl- mış. Yusuf İzzettin Efendi kemali ciddiyetle kâseyi garsonun elinden alıp, kendi önüne koymuş ve kaşık kaşık havyar yemeğe başlamış. Al lahtan, Bayan Gülbenkyanın kile- rinde herkese yetecek kadara hav- yar varmış da misafirlerine mah- -up olmamışlar. Türkiye ile münasebet (o sadece misafir ağırlamakla kalmamış. Ka- lust Gülbenkyan hayatının en kârlı işini bu yakınlık sayesinde yapmış. Türk Petrol Kumpanyasının kurul masında oynadığı rol ona "Mr. & 5 lâkabını kazandırmış. Asrın başlarında Osmanlı o dev- letinde alman nüfuzu artınca ingi- lizler kuşkulanmışlar. Buna bir ça- re bulmak gayesiyle İngiliz Hükü- meti İstanbula bir heyet yollamış. Heyette Kalust Gülbenkyan da bulu- nuyormuş. Heyet Osmanlı İmpara- torluğunda ingiliz menfaatlerini ko rumanın yollarını araştırmış. Uzun müzakerelerin sonunda "National Bank of Turkey" diye bir banka ku- rulmuş. Gülbenkyan İdare Meclisi- ne seçilmiş. Banka Türk Petrol Kumpanyasının kurucusu olmuş. Şirket Bağdat ve Basra eyaletlerin- de petrol arama imtiyazını elde ct- Gülbenkyan anılarını anlatıyor "Ben türk tâbiiyetinden çıkmadım ki.." 26 mek için harekete geçmiş. Fakat bu bölgede başkalarının da gözü var- mış. Rıza Şah zamanında Anglo İranian ismini alan Anglo - Persian Petrol Şirketi, şimdiki B.P., sene- lerdenberi bu imtiyazların (o peşin deymiş. Alman Bağdat Demiryolu o Şir- keti ise İstanbuldan Bağdat ve İran körfezine demiryolu döşeme hakkına sahipmiş. Aynı zamanda yolun iki tarafında 20'şer kilomet- relik arazi üzerinde her türlü imti- yazları varmış. Bu şartlar altında bir tek şirke- tin netice alması imkân hariciymiş Yegâne çıkar yol, bir (anlaşmaya varmakmış. Şirketleri (destekleyen İngiliz ve Alman Hükümetleri işe bizzat el koymuşlar. Rakip olmak- tan vazgeçip, ortak olarak çalışmış lar. 1912 ve 1914 senelerinde im- zalanan andlaşmalarla Türk Petrol Şirketini yeni baştan organize et- mişler. Şirketin sermayesi iki mis- line çıkarılmış. Yarısını Anglo - Persian Petrol Şirketi, dörtte biri- ni Royal Dutch Shell grupu, dört- te birini de Deutsche Bank alacak şekilde pay edilmiş, (oKalust Gül benkyanın eline hayatı 65 hisse geçecekmiş. Ona seyi Anglo - Persian ve Royal Dutch Shell grupu ortaklaşa (o verecekler- miş. Sıra, imtiyazı almaya gelmiş. U- zun müzakerelerden sonra, 1914 se- nesinde, Sait Halim Paşa Mezopo- tamyada petrol arama oimtiyazını Türk Petrol Şirketine tanımış. As lında, o tarihte şirketin türklükle isminden başka bir ilgisi kalmamış ti: Petrol savaşı Araya Birinci Dünya Savaşı girin- ce bu imtiyaz kâğıt üzerinde kalmış. Harp süresince Türk Pet- rol Şirketini ayakta tutan Royal Dutch Petrol Şirketi ve Gülbenk- yan olmuşlar. Devletlerarası müna- sebetlerde değişiklikler cereyan et miş. İngiltere imtiyazı alınanlarla, Royal Dutch ve Gülbenkyanla pay- laşacağına, tek başına üzerine otur- mayı tasarlıyormuş. İş şirketlerin elinden çıkmış, mi bir dâva halini almış. utch bir hükümetin geziesin. muhtaçmış. Gülbenkyanın tesiriyle Fransız Hü- kümetine başvurmuş ve onlarla an- laşmış. Fransızlar Türk Petrol Şir- ketinin almanlara verilen 96 25 his- sesine talip olmuşlar. Çok geçme- den amerikanlar da zafer ganime- tindeki paylarına hak iddia etmiş ler Şirketin adı değişmiş. Türk Pet- 22 Ocak 1966