28 Mayıs 1966 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 13

AKİS rı bu monopolün eline geçmiştir ve hâlâ da elindedir. Bugün dünya bor üretiminin yüzde 90'ı, rafinajı nın ise yüzde 70'i bu monopolün pençesindedir. Türkiyede bor minerallerinin Do- ğu Roma İmparatorluğundanberi kullanıldığı tahmin edilmektedir. Anadoluda keşfedilen ilk önemli yatak Balıkesirde, Sultançayırında- dır. İngiliz Borax Consolidated Li: mited Şirketi 1887'de bu saha ile ilgilenmiş ve imtiyazını ele geçir- miştir. Monopol böylece Türkiyede ki yatakları ele geçirince, dünya pi- vasasında istediği gibi at oynatabil)- miştir. Monopol, Birinci Dünya Sa- vaşma kadar, daha çok Güney Ame- rikadan dünya pazarlarma “cevher vermiş, Türkiyedeki sahaları çok küçük ölçüde işletmiştir. 1927 yılın- da Kuzey Amerikada bulunan bor yatakları monopolün ilgisini çek- miş ve monopol, bu yatakları işle ten şirketin köntrolünü ele geçire- rek esas üretimini buradan yapma ga başlamıştır. Böylece, üvey evlât durumunda birakılan türk borları gibi, Güney Amerika borları da nis- vana terkedilmiştir. Ama monopol, işletilmeyen bu yatakların hâlâ sa hibidir. Bu sıfatı taşımağa da mec burdur. Çünkü başka biri bu ya- takları ele geçirip işletir ve dünya piyasasına çıkarsa, monopolün du- rumu sarsılacaktır! Maden bitmişmiş... Monopolün Türkiyedeki bu kısır işletme tarzı 1950'ye kadar de- vam etmiştir. Bu yüzyıl içinde or- talama yıllık üretim 23 bin ton ka dardır. 1950 yılında monopol, Tür kiyedeki bor cevheri rezervlerinin tükendiğini iddia etmiştir. Fakat önce .türk özel, teşebbüsü, sonra da Etibank yeni rezervler bulmuşlar ve Avrupa piyasasına sevketmeye başlamışlardır. Türkiyenin “önemli bir ihraç malına sahip olduğu an- cak böyle anlaşılabilmiştir. Türkle- rin bor üretimi süratle gelişmiştir. Meselâ, Etibanka bağlı Emet işlet- mesinin 1960'da 11 bin ton olan ü- retiminin 1963'te 60 bin tona yüksel- diğini söylemek, bu sürat hakkın- da bir fikir verebilir.Türk borunun amerikan boruna nazaran Avrupa vasasında nakliye avantajına sa hip olması, monopolün ve Ameri- kan hükümetinin engelleme gâyre- tine rağmen, müşteri bulmasını sağlamış, 'hattâ 1965 yılımda Rasih YURTTA OLUP BİTENLER ve İhsan Ltd. adlı bir türk şirketi, Amerikaya 12 bin ton cevher etmiştir. 1965 yılında Etibank ve verli özel teşebbüs, toplam olarak 160 bin ton bor ihraç etmişlerdir. Bu ihracat, tonu 25 dolardan 4 mil yon dolarlık dövizi milli ekonomi- mize sağlamıştır. Avrupa ib- tiyacının bir mil tona yakın ol- duğu, bu ihtiyacın her yıl yüzde 10 yani on yılda iki misli. arttığı dü- şünülecek olursa ve. türk borlarının Avrupa piyasasında yerleşme şan- sı hesaba katılırsa; bu. mâddenin tek başına türk dış ticaret denge- sine ne ölçüde: tesir edebileceği an- laşılacaktır. Ama bu, ancak, mono- polün baltalama gayretlerini altet- mekle mümkündür. Monopol ise e durmamaktadir. Nitekim 1950'de “Türkiyede 'bör bitti” diye ortaya a ddianın tutmadığını: görünce, ' 1955 yılında Yabancı Sermaye ve DP İktidarının liberalizm hevesin- den lanarak, türk Boraks Ma- dencilik AŞ'ni kurmuştur. Bundan sonra bu şirket derhal, birkaç yön- lü'bir faaliyete geçmiştir. Bu'faali- vetler arasında bor imtiyazlarıni e- le geçirmek kadar, türk borunun “19 MAYISTA GENÇLİK, HERŞEYE RAĞMEN İRTİ LİRTTİ” —Gazeteler— CA İLE MÜCAD ELEYE KARARLI OLDUĞUNU BE. YAZISIZ a a